Alþýðublaðið - 03.04.1958, Blaðsíða 6

Alþý8nbla818
Fimmtudagur 3. apríl 1958.
NAFN Bjarna M. Gíslasonar, hjá honum matsveinn í sex ár.
hefur aftur og aftur borizt okk- | Á Geir var yfirleitt tápmikið
ur á síðustu árum í fréttum frá
Danmörku og öðrum Norður-
löndum, og oftast tengt einu
viðfangsefni, endurheimt ís-
lenzkra handrita úr Árnasafni.
Og hvar sem ég hef farið um
landið hef ég verið spurður af
fjölmörgum: Geíurðu ekki
frætt mig eitthvað um Bjarna
M. Gíslason?
lið, og urðu þar sjaldan manna-
skipti. Var Bjarni vinsæll af
vfirmönnum og hásetum, og hef
ur haldizt fágæt vinátta með
honum og mörgum skipsfélög-
um hans allt til þessa dags —
og þeir hafa fagnað honum frá-
bærlega vel, þá er hann hefur
komið hingað til íslands.
Bjarni var snemma bók-
Á morgun er Bjarni fimmtug | hneigður, og strax í bernsku tók
ur. | hann að yrkja vísur og kvið-
Hann er fæddur 4. apríl árið ! linga. Árið 1933 sendi hann frá
1908 vestur í Tálknafirði. For
eldrar hans voru Gísli Bjarna-
son og Ingveldur Jónsdóttir,
sem bjuggu á kotinu Stekkjar-
þakka, innarlega við sunnan-
verðan Tálknafjörð. Ættir
Bjarna eru úr fjörðunum í Vest
ur-Barðastrandarsýslu og sunn
an frá Breiðafirði, og er önnur
■ætt hans sú sama og Matthías- ! f
ar Jochumssonar.
Bjarni var í vöggu, þegar fað
ir hans drukknaði frá öllum
sínum börnum í ómegð, og fá-
um árum síðar lézt móðir
Bjarna eftir langa og þunga
Jegu. Fimm ára gömlum var
honum komið fyrir hjá hjónum,
er bjuggu á nokkrum hluta
.Hvallátra, sem eru næsta bú-
jörð við iJátrabjarg. Hinn
kunni garpur Þórður Jónsson
á Látrum var á svipuðu reki og
Bjami og leikbróðir hans í
nokkur ár, og hefur hann sagt
mér sitthvað frá Bjarna sem
dreng. Hann var ekki hár í
lofti, en þrekinn, sterkur og ó-
ragur, hversdagsgæfur og frið-
samur, en þungur fyrir, ef á
hann var leitað, hafði ríka rétt-
lætistilfinningu og beygði sig
ekki fyrir ranglæti eða ofríki.
Hann var mjög fær í klettum
og seig óhræddur í björg, þó að
ekki væri festin sem traustust
og brúnarfólkið aðeins strákar
á hans reki. Og þá er hann eitt
sinn hrapaði og hlaut meiðsli,
sem flesta mundu hafa lagt í
rekkju, lét hann sem ekkert
væri, og óhræddur gekk hann
og sé í björg eftir sem áður.
Bllefu ára gamall fluttist
Bjarni til skyldfólks síns í
Reykjavík. Upp úr fermingunni
var hann ráðinn í sveitavinnu,
fór síðan á vertíð til Vestmanna
eyja og því næst á ný til Reykja
víkur. Hann var í síld á Norð-
urlandi, fór í siglingar á norsku
flutningaskipi og flæktist víða
um lönd, en hvarflaði svo á ný
heim til íslands. Hann réðst
matsveinn á togarann Geir. en
á honum var skipstjórl hinn
mikli reglu- og aflamaður Sig-
urður Sigurðsson. Var Bjarni
sér Ijóðabókina Ég ýti úr vör.
bókaverzlun út nýja ljóðabók
eftir Bjarna, Stene paa strand-
en. I henni eru ágæt kvæði,
hvort sem litið er á form eða
innihald, enda fékk hún af-
brigða góða dóma hinna vand-
fýsnustu manna, og má þar
nefna prófessor Hans Brix og
fagurkerann Kai Friis Möller,
dr. Jens Kruuse og Jakob Palu
greinar í blöð nágrannaþjóð-
anna og flutti erindi í Noregi,
Svíþjóð og Finnlandi til þess að
vekja skilning og fylgi við mál-
stað Islendinga, og hann var sá
fróðleiksbrunnur, sem þeir jusu
af, er lögðu Islendingum lið.
Á honum hafa oft staðið mörg
vopn í einu, og nú undanfarið
hefur hann einkum átt viður-
Bjarna er mikill íslandsvinur
og hefur tvisvar komið til ís-
lands. Hún er vel menntuð og
hefur ávallt stundað kennslu,
eftir því sem tóm hefur gefizt
til frá heimilisstörfum, og ánldan. Má óhætt fullyrða, að með ; eign við tvær kempur, ráðherr
starfs og sálfsafneitunar henn- þeirri bók hafi Barni M. Gísla- i ann Viggo Starcke og Wester-
ar hefði honum verið ókleift son af svo miklum myndugleik 1 gaard nokkurn Nielsen — pró-
með öllu að helga sig þeirri rutt sér braut á vettvangi fag- I fessor. Sá herramaður lagði
hörðu og linnulausu baráttu, urra bókmennta, að hann hefði \ leið sína hingað til íslands, þeg
sem hann hefur nú háð í mörgimátt vænta sér mikils frama, ! ar nýsköpunar-veldi Brynjólfs
enda sat hann ekki auðum hönd hins gerzka stóð með mestum
Bjarni M. Gíslason
Þó að henni væri sæmilega tek-
ið af ýmsum, sá Bjarni ekki
fram á, að honum mundi hér
gefast færi á að helga sig rit-
störfum eða veitast kostur á
starfi, sem leyfði honum að
eyða verulegum tíma til auk-
innar menntunar og skáldskap-
arlegs þroska. Og árið 1934
leysti hann landfestar, fór til
Danmerkur og hefur nú verið
þar búsettur í nærfellt aldar-
fjórðung.
Fyrstu árin í Danmörku vann
Bjarni á sumrin margs konar
störf, en var í skólum að vetr-
inum. Hann las mikið bók-
menntir og lagði áherzlu á að
læra sem bezt danska tungu.
Þá er hann hafði náð á henni
allgóðu valdi, tók hann að rita
bækur á dönsku, skrifa greinar
og flytja fyrirlestra -—■ og þá
I einkum um íslenzk efni. Hann
hefur lengstum á síðari árum
átt heima í Ry, fögrum smábæ
á Jótlandi, og þar á hann hús,
sem hann nefnir Kildebakken.
Hann er mjög vel lagtækur og
hefur mikið unnið sjálfur að
smíði hússins. Hann kvæntist
árið 1951 danskri konu af góðu
og gáfuðu fólki, Inger Rosager,
og eiga þau þrjú böm. Kona
ar.
Fyrsta bók Bjarna á dönsku
var Glimt fra Nortl, sem kom
út 1937. Hún fjallar um ísland,
sögu íslenzku þjóðarinnar og
bókmenntir. Henni var vel tek-
ið, og kom hún út í tveimur
útgáfum. Tveim árum síðar gaf
Bjarni út ljóðabók, sem heitir
Ekko fra tankens fastíand. Um
hana fóru viðurkennngarorðum
úíkir bókmenntamenn sem pró-
tessor Ejnar Thomsen og skáld
ð Chr. Rimestad. Þriðja bókin
var Rejser blandt frænder. Hún
tom út 1940 og fjallar um Suð-
rrjóta, Svía, Finna, Norður-
landabúa í Ameríku og sam-
band og sambúð íslendinga og
Dana. Á árunum 1944—45 kom
it í tveimur bindum skáldsag
an De gyldne tavl (Gullnar töfl
ur). Hún fékk dálítið misjafna
dóma, en hlaut þó lof jafnvand-
látra manna og Jakobs Palu-
dans, Jörgens Bukdahls, pró-
fessors Hans Brix og dr. Jens
Kruuse, og spáðu þeir því allir,
að mikils mætti vænta af höf-
undi sögunnar. Þá er íslending
ar sættu hörðum árásum í Dan
mörku eftir sambandsslitin
um, hafði fljótlega ort nokkur
ekki síðri kvæði en þau, sem
eru í bókinni, og vann að stórri
og efnismikilli skáldsögu. En
þá var það, að móðurrödd ís-
iands kvaddi hann til vopna, og
hiklaust fleygði hann hinum
fíngervu tækjum listamannsins
og brá Sköfungi til sigurs ís-
lenzkum málstað.
Stórdanskir blaða- og mennta
menn höfðu hafið sókn í hand-
ritamálinu, og skyldi nú geng-
ið svo rækilega til verks, að
ekki aðeins danskir íslandsvin
ir, heldur líka hver sannur ís-
lendingur sæi sitt óvænna um
blóma á vettvangi íslenzkra
menntamála. Þá var Nielsen
þessi hálofaður á landi hér sem
hálfgildings velgerðamaðúr
þjóðarinnar fyrir starf sitt til
kynningar á íslenzkri menn-
ingu, enda freyddi út úr báðum
munnvikum á honum smeðjan.
Svo var hann þá dubbaður til
riddara af hinni íslenzku Fálka
orðu! Nú hefur þessi Fálkaridd-
ari gerzt forystumaður illvíg-
ustu andstæðinga hins íslenzka
réttlætismálstaðar. Hann hefur
brigzlað íslendingum um
hirðu-, ræktar- og getuleysi
gagnvart þeim handvitum,
áróður og kröfur. Var af mönn sem þeir eigi í íslenzkum söfn
um, sem mundu vera taldir í
fremstu röð danskra mennta-
og vísindamanna, beitt svo sví-
virðilegum lygum og blekking
um, að varla mundu slíks dæmi
í vestrænu lýðræðislandi á síð-
um — og hefur hann þar því
miður nokkuð til síns máls, héf
ur.af sinni eðlishneigð, samfara
heimboðsþekkingu á högum
okkar íslendinga bent á snögg-
an blett og- notað sér hann sem
ari öldum — nema af hendi höggstað, — og hann hefur hik-
brezkra togaraburgeisa út af ; laust tjáð Dönum, að Bjarni M.
landhelgismálunum, enda , Gíslason væri hér næsta lítils
runnu nú ýmsir þeir ragir,
„sem raupa mest óhultir“. Við
Bjarna blasti skáldfrægð og
vinsældir, ekki sízt ef hann
varði Bjarni málstað þeirra af Ihefði nú gengið fram með fána
oddi og egg í fyrirlestrum, á |
mannfundum og í blaðagrein-
um. Hann er þaulvanur ræðu-
maður, hefur sterka og djúpa
rödd, er mælskur í bezta lagi
og ekki gefinn fyrir að láta
hlut sinn, og sóttu árásarmenn
irnir ekki gull í greipar hon-
um í ræðu eða riti, enda skorti
hann hvorki rök né sannfær-
ingu. Úrval greina sinna um
þessi efni gaf hann út árið 1946
í bókinni Island under besætt-
elsen. í þeirri bók er einnig
harðvítug og rökföst grein um
handritamálið, svar til dr. Lis
Jacobsen, sem réðst á málstað
íslendinga af offorsi og stór-
dönskum hugsunarhætti. Þá rit-
aði Bjarni bók um vin sinn
Jörgen Bukdahl, rit hans og
skoðanir, og 1949 kom út eftir
hann Islands litteratur efter
sagatiden, og hefur sú bók
kynnt fjölda erlendra manna
íslenzkar bókmenntir frá öðru
sjónarmiði en lærisveina og dá-
enda Stalins sálaða. Tveimur
árum síðar gaf Gyldendahls
friðar og miðlunar í höndum.
Hann var nýkvæntur og orðinn
faðir — og blásnauður var
hann. En hann sást ekki fyrir.
Hann gekk til orrustunnar jafn
ajarfur og þá er hann seig á
veikum spotta í björg og núpa
vestra eða stóð við störf sín
í stórum sjóum og stríðum veðr
um á íslenzkum togara. Hann
skrifaði hina merkilegu bók
sína De islandske haandskrifter
stadig aktuelle, sem komið hef-
ur út í tveimur útgáfum, hann
skrifaði blaða- og tímaritagrein
ar, hann háði eina ritdeiluna
annarri snarpari, hann flutti
erindi, hvar sem hann gat kom
izt að •— og hann atti kappi við
óvini hins íslenzka málstaðar,
ef hann komst í færi við þá á
fundum. Hann safnaði, á-
samt Jörgen Bukdahl og nokkr
um fleiri vinum íslands, nor-
rænnar samvinnu og norræns
bróður- og réttlætisanda, öllu
því liði, sem vildi unna íslend-
ingum réttar síns í hinu við-
kvæma stórmáli, hann ritaði
metinn og starf hans síður en
svo unnið með íslenzku þjóð-
ina að bakhjarli! Hefur all.ur
málflutningur þessa ófyrir-
leitna Fálkaorðu-Stórdana auð-
vitað verið stórum ofstopafyilri
sakir þsss, að nú er ekki lengur
hægt að segja, að Danir hafi
engan mann til forráða og fram
kvæmda um útgáfu hinna ís-
lenzku handrita, því að nú njóta
þeir þar um hæfni og dugnaðar
eins hins lærðasta sonar ís-
lenzku þjóðarinnar. Þá hefur
þessum krossaða Knud Berlin
okkar tíma aukizt ásmegin við
að vita um sig skjaldborg
Stórdana, er nú skjálfa af ótta
við, að sú fylking —■ með Jör-
gen Bukdahl fremstan — sem
stendur að nýjum tillögum um
afhending handritanna, muni
fá til fylgis við sig greinilegan
meirihluta dönsku þjóðarinnar
og þar með valdihafanna.
Þá er Bjarni hafði hafið bar-
áttu sína, var ótrúlega margra
og margvíslegra ráða leitað til
að draga úr honum og vinum
hans kjark og trú á möguleika
til sigurs og gera hann áhrjfa-
lausan, og verður sú saga ekki
skráð að sinni, þó að síðar muni
Framhald á 8. síðu.
VIÐ MYNDUN núverandi
ríkisstjórnar var kommunistum
falin stjóm atvinnumálanna og
efnahagsvandræðin í sambandi
við sjávarútveginn. Þeir kröfð
ust þess að fá þessi mál til með
ferðar, enda höfðu þeir í kosn-
ingunum 1956 rekið mjög há-
væran áróður um að þeir kynnu
lausn á þessum málum, sem
gerðu hvorttveggja uppbætur
og gengislækkun ónauðsynlegt.
Því er ekki að neita að í Al-
þýðuflokknum var og er mikil
andúð gegn því að fela kom-
múnistum meðferð þessara
vandasömu mála.
Sú vantrú, sem var á því að
fela þessum háværu skrumur-
um meðferð efnahagsmálanna
hefur enn sýnt sig að vera ekki
út í bláinn. Kommúnistum hafa
farizt þessi mál illa úr hendi
Þessir hjartamiklu skrumarar
og orðhákar hafa eftir að í
vandann var komið sýnt sig að
vera bæði úrræðalausir og í-
stöðulausir.
Það hefur ekki staðið á Lúð-
víki Jósepssyni að lofa ýmsum
greinum atvinnulífsins uppbót
um, og í hvert sinn hefur Þjóð-
viljinn útbásúnað afrek ráðherr
ans. En þegar að því hefur kom
ið að afla fjár til að standa við
loforðin, þá hefur tónninn orð-
ið annar. Um síðustu áramót
endurtók Lúðvík Jósepsson öll
uppbótgloforðin til útflutnings-
atvinnuveganna. Þau loforð
fólu í sér að minnsta kosti nokk
uð á annað hundrað milljóna
króna hærri greiðslu úr ríkis-
sjóði og útflutningssjóði en árið
1957. Nú eru þrír mánuðir liðn
ir af árinu 1958, og nú fyrst
eru kommúnistar að útbúa og
leggja fram tillögur sínar um
öflun fjár og ekki fyrr en hinir
stjórnarflokkarnir eru búnir að
leggja fram tillögur.
Kommúnistar, sem heimtuðu
í sínar hendur stjórn atvinnu-
og efnahagsmála, vilja láta allt
reka á reiðanum og bera fram
bjánalegt slúður um að allt sé
í lagi, á sama tíma sem þeir
stefna í algjört ríkisgreiðslu-
þrot. Það er áreiðanlega hollt
fvrir kommúnista að fara að
gera sér ljóst, að það ábvrgð-
arleysi, sem þeir hafa sýnt með
aðgerðarleysi sínu og vesal-
dómi, er nú með hverjum deg-
inum að færa þá nær fullkom-
inni einangrun í íslenzkum
stjórnmálum.
Þjóðinni er nú orðið ljóst, að
uppbótarvitleysan öll, sem.
kommúnistar knúðu fram í des
ember 1956, er búin .að skaða
þjóðina mjög mikið og hefur
þegar sett þjóðina í meiri gjald
eyrisörðugleika en hún hefur
lengi átt við að stríða. Því verð
ur ekki neitað, að allveruleg
hætta er nú á því að leiðsögrx
kommúnista í efnahagsmálum á
árinu 1957 kalli yfir þjóðina
þann vágest, sem verður er —■
atvinnuleysi.