Alþýðublaðið - 11.04.1958, Blaðsíða 6

6
Alþýðublaðið
Föstudagur 11. apríl 1953
r
r
I.
ÁRIÐ 1938 varð örlagaríkt í
sögu Alþýðuflokksins og alþýðu.
samtakanna yfirleitt. Þá var að
rnestu lokið þeirri þrotlausu
baráttu, sem háð hafði verið
allt frá stofnun þessara sam-
talta, árið 1916, og beindist að
því að fá verkalýðssamtökin
viðurkennd sem samningsaðila
um kaup og kjör. Atvinnurek-
endur höfðu gefizt upp við þá
fáránlegu og hrokafullu afstöðu
sína að neita að viðurkenna
samtök verkafólksins sem samn
ingsaðila fyrir þess hönd. Um
leið hófst eðlilegt samstarf á
þessu sviði milli verkafólks og
stjórnenda atvinnutækja. Mik-
ill . og eftirminnilegur sigur
hafði unnizt, sem hægt var að
grundvalla á áframhaldandi —
og friðsamari baráttu um skipt
ingu arðsins af striti alþýðunn-
ar í landinu.
■ En nýjar blikur höfðu risið.
Kommúnistaflokkurinn var
stofnaður árið 1939, og klofnaði
þá Alþýðuflokkurinn, um leið
óx um allan helming baráttan
og togstreitan um verkalýðsfé-
lögin og þar með Alþýðusam-
bandið. Kommúnistar höfðu
efnt til samblásturs í hverju
einasta félagi og níddu hvert
einasta mál, sem Alþýðuflokk-
urinn beitti sér fyrir, og sömu-
leiðis alla þá menn, sem á einn
eða annan hátt höfðu forystu
á hendi fyrir Alþýðuflokkinn,
Alþýðuflokksfélög og verkalýðs
félög um þvert og endilangt
landið. Þessi bræðravíg höfðu
staðið í nokkur ár að vísu, en
voru nú hert mjög. Tvennt tóku
kommúnistar um þessar mund-
ir til stuðnings sér: samfvlk-
ingarslagorð og liðveizlu Siálf-
stæðisflokksins gegn Alþýðu-
flokknum í barártunni um völd
in innan verkalýðsfélaganna.
II.
Enginn getur gert sér í hug-
arlund, sem ekki fylgdist. með
baráttunni innan verkalýðsfé-
laganna á þessum árum. hversu
hatrömm hún var, hve auvirði-
legum vopnum var beitt af
hálfu kommúnista og af hve
dæmalausu samvizkuleysi bar-
izt var af þeirra hálfu. Slíkum
baráttuaðferðum höfðu verka-
mennirnir, sem í raun og veru
höfðu byggt upp alþýðusamtök-
in, alls ekki gert ráð fyrir að
gætu átt sér stað. Þær komu
þeim á óvart og fjölmargir
þeirra gátu ekki gert sér grein
fvrir hinum. nýiu viðhorfum.
Til þess tíma, meðan flokkur-
inn var einn og hagsmunir
stéttafélaganna voru látnir
marka stefnuna, hafði allt sam-
takaþrek alþýðunnar stefnt að
því að sækja gegn ofurvaldi at-
vinnurekenda, ósanngirni
þeirra og hroka — og af þeirri
baráttu höfðu verkamenn séð
mikinn og góðan árangur. Þeir
höfðu gert ráð fyrir, að haldið
yrði áfram á sömu braut. En
allt breyttist. Margir fundir fé-
1 aea, eins og t.d. Dagsbrúnar,
urðu eins og skrílsamkomur.
Kommúnistár æptu og spörk-
uðu eins og óðir væru í hvert
sinn, er þeir tóku til máls, sem
ekki voru af beirra sauðahúsi,
hrindingar áttu sér stað og
'pústrar. Það var vísvitandi til-
gangur kommúnista, ákveðinn
og útreiknaður, að þreyta verka
mennina, sem barizt höfðu frá
unnhafi samtakanna og flæma
þá frá fundarsókn. Þetta bar
og árangur á fleiri en einn hátt.
Núverandj stiórn og varastjórn Alþýðuflokksfé lags Reykiavíkur. Fremrj röð frá vinsti: Bald-
vin Jónsson varaformaður, Aðalsteinn Halklór ssgn gialdkeri, Eggert G. Þorsteinsson formað-
ur, Guðbjörg Arndal. Aftarj röð frá vinstri: Si guroddur Magnússon, Jón Sigurðsson fjármála
ritari, Ögmundur Jónsson, Guðmundur R. Odd sson og Jón Leós. Á myndina vantar ritara fé-
Iagsins Finn B. Kristjánsson.
í gröfina og dugmesta og ákaf-
■asta baráttumann sinn yfir í
raðir andstæðinganna. Þetta
var næsta óbætanleg blóðtaka
fyrir flokkinn, en við því varð
ekki gert. — Öllum eru kunn
örlög Iiéðins Valdim.arssonar.
Hann sá mjög fljótt, að honura
hafði skjátlazt. Samfylkingar-
og samvinnutalið var slagorð
eitt. aðeins gert t.il að sundra
alþýðunni. Þjónkun flokksins
við hið austræna stórveldi var
jafn skilyrðislaus og þrællund-
uð og alltaf áður. Og nú átti
Pléðinn að bera ábyrgð á þeirri
stefnu — og þar á meðal árás
Rússa á Finnland 1939.Þá sagði
Héðinn sig úr kommúnista-
flokknum með nýja svikanafn-
inu. Hann stóð eftir vonsvikinn.
Hann hafði unnið í góðri trú og
djúpri löngun til þess að sam-
eina snautt verkafólk, sem átti
að vinna saman. Niokkru síð-
ar mun hann hafa leitað eftir
því að fá inngöngu í Alþýðu-
flokkinn að nýju, en því mun
hafa verið hafnað — og vissu
fáir af. Að líkindum voru það
ein hörmulegustu mistök, sem
Alþýðuflokknum hafa orðið á.
Eldri mennirnir, sem bezt
höfðu staðið í baráttunni og
öllum hnútum voru kunnugast-
ir, þreyttust, þeir gátu ekki
staðið í slíkum bræðravígum —
og þeir hættu að sækja fundi.
Þar með var varnargarðurinn
rofinn og leikur kommúnista
varð auðveldari.
En þetta hafði og önnur á-
hrif. Mörgum af ágætustu leið-
togum verkalýðsfélaganna
sveið undan þessum átökum.
Þeir töldu ófært að eyða þreki
og kröftum verkafólksins í inn-
byrðis stríð, í staðinn fyrir að
beina því í þá átt, sem það
hafði alltaf beinzt á3ur. Þess
vegna- fóru nokkrir þeirra, og
þar á meðal eipn dugmesti og
harðskeyttasti leiðtogi fólksins,
Héðinn Valdimarsson, .að leggja
eyrun við samfylkingarboðum
og fagurgala kommúnista. Héð
inn var ákafamaður, góðviljað-
ur í garð samtakanr.a, laus við
kreddur eða trú á kennisetning
ar. Baráttan var hans aðall, en
ekki þó innbyrðis bræðravíg.
Hann tók nú forystuna fyrir
þeim Alþýðuflokksmönnum,
sem töldu rétt að taka upp við-
ræður við kommúnista um
raunverulega sameiningu verka
lýðsins í einn stjórnmálaflokk.
Og Héðinn hóf starf sitt þegar
í stað af því frábæra kappi, sem
honum var svo eiginlegt. Hann
hóf það starf með því að ferð-
ast um landið, heimsækja Al-
þýðuflokksfólk, skrifa forystu-
mönnum víðsvegar og ta'a við
þá í síma. Við alla talaði hann
sem varaformaður Alþýðu-
flokksins og gerði heldur lítið
úr því, að aðrir leiðtogar flokks
ins yrði andvígir sameiningu
við kommúnista, ef hópurinn
yrði nógu stór á væntanlegu
flokksþingþ sem krefðist sam-
eíningar. Á þennan hátt gróf
Héðinn fallgryfjur fyrir stjórn
flokksins og alla þá, sem voru
andvígir sameiningu við kom-
múnista, ef hópurinn yrði nógu
múnista.
Fjölmargir fundir voru haldn
ir jnnan flokksins um þessi mál
en bilið stækkaði æ meir milli
þeirra, sem fylgdu Héðni og
hinna, sem ekki trúðu á sam-
vinnu við kommúnista, en Jón
Baldvinsson hafði forystu fyr-
ir þeim. Loks var svo komið að
Jón Baldvinsson taidi rétx að
setja Héðni úrslitakosti. Varþað
gert á mjög vinsam(eganogkurt
eisan hátt, en Héðinn, svo skap-
mikill sem hann var, neitaði
öllu slíku. Að því loknu sam-
þykkti stjórn flokksins að vísa
honum úr flokknum og koma
þar með í veg fyrir það, að
hann gæti talað við flokksmenn
víðs vegar um land með óskert
traust flokksstjórnar eða sem
varaformaður flokksins.
Haraldur Guðmundsson,
fyrsti formaðurinn.
III.
Það er óþarfi að rekja hér
allt það, sem síðan gerðist. Héð
inn tók nú þegar í stað opin-
bera afstöðu með samfylgdar-
tilboðinu og leitaði meira að
segja fulltingis kommúnista í
baráttunn sinni við andstæð-
inga sína innan Alþýðuflokks-
ins.
Svo leið að því, að aðalfund-
ur Jafnaðarmannafélags ís-
lands yrði haldinn en það var
flokksfélag Alþýðuflokksins í
Reykjavík. Vitað var, að þar
yrðu mjög hörð átök. Andstæð
ingar Héðins héldu mjög fjöl-
mennan fund í Alþýðuhúsinu
kvöldið áður en aðalfundinn
átti að halda. Var þar eftir mikl
ar umræður samþykkt í nær
einu hljóði að kljúfa ekki Jafn-
aðarmannafélagið, þó að Héðni
tækist að ná meirihluta í bví
og þar með stjórn þess og stuðri
ingi við samfylkingarbröltið.
Aðalfundurinn var haldinn í
Nýja bíó og var fundurinn fjöl-
sóttur. í fundarbyrjun kom
Héðinn Alþýðuflokksmönnum á
óvart. Bornar voru upp um 170
inntökubeiðnir manna, sem
nær allir voru kommúnistar
eða fylgifiskar þeirra, og sum-
ir jafnvel meðlimir í Kommún-
istaflokknum. Urðu mikil átök
um þessar inntökubeiðnir.
Voru þær síðan samþykktar við
mjög vafasama atkvæða-
greiðslu. Var þá ólga svo mikil
í mönnum, að við lítið varð ráð
ið. Haraldur Guðmundsson, sem
átti að hafa forystu fyrir Al-
þýðuflokksmönnum, vildi aug-
sýnilega hlíta þeirri samþykkt,
er gerð hafði verið á fundinum
kvöldið áður. En verkamennirn
ir sjálfir réðu úrslitunum.
Tveir verkamenn, annar stadd-
ur niðri en hinn uppi, hrópuðu
samtímis:
„Við Alþýðuflokksmenn för-
um allir út og stofnum Alþýðu
flokksfé!ag“.
Og það var eins og við mann
inn mælt. Alþýðuflokksmenn
þustu úr salnum. Hópurinn safn
aðist saman fyrir utan fundar-
staðinn. Maður var látinn
hlaupa upp í Alþýðuhús til þess
að vita, hvort fundarsalurinn
væri laus. Reyndist svo vera
og kom hópurinn þangað. Þar
mættu 125 félagar úr Jafnaðar-
mannafélaginu ogsamþykktuað
kjósa 25 manna nefndtilþsssaö
vinna að undirbúningi reglu-
legs stofnfundar. Fyrri stofn-
fundurinn var síðan haldinn 24.
febrúar, en hinn síðari 9. marz.
Þá var félagið fullstofnað, og
gerðust um 800 manns stofn-
endur. Héðinn Valdimarsson
spurði þann, sem þetta ritar
nokkru síðar:
„Hvar tókst ykkur að finna
allt þetta fólk?“
„Þetta er fólkið á heimilun-
um, sem þú gleymdir að væri
til,“ var svarið. „Það reis upp
tíl verndar þeim hugsjónum,
sem flokkurinn var stofnaður
til .að berjast fyrir.“
IV.
Ég sagði, að árið 1938 héfði
crðið sögulegt í baráttu Alþýðu
flokksins. Hann missti helzta
foringja sinn og brautryðjanda
V.
Margt hefur gerzt síðan Al-
þýðuflokksfélag Reykjavíkur
var stofnað mitt í hálfgerðu
byltingaástandi um þvera og
endilanga verkalýðshreyfing-
una. Sjálfstæðisflokkurinn kom
kommúnistum til valda í Al-
þýðusambandinu — og skapaði
þeim þar með fótfestu í allsherj
arsamtökunum. Nokkrir menn
í fylgd með óþolinmóðum ný-
græðingum höfðu ekkert lært
af mistökum Héðins Valdimars
sonar og klofið Alþýðuflokkinn
enn að nýju. Kommúnistar hafa
hreiðrað um sig værukærir í
stjórnarskrifstofum verkalýðs-
félaga. Þeir hafa ekki sömu
sjónarmið og þeir sem fórnuðu
starfskröftum sínum til að
byggja upp verkalýðshreyfing-
una. Verzlunarhagsmunir er-
lends stórveldis, svo og utan-
ríkishagur þess, að öllu öðru
leyti er meiru ráðandi í afstöðu
þess flokks en hagsmunir ís-
lenzkrar alþýðu. Alþýðuflokk-
urinn hefur að atkvæðamagni
og styrkleika inn á við ekki
borið sitt barr eftir alla þá
sundrungu, sem átt hefur sér
j stað í röðurn hans. En hann hef
ur verið trúr grundvallarhug-
sjónum brautryðjendanna.
Alþýðuflokksfélag Revkjavík
jur, sem heldur upp á tuttugu
ára starfsafmæli sitt í kvöld, er
I útvörður Alþýðuflokksins í
Reykjavík. Megi það alltaf
halda hótt á lofti merki þeirra
I hugsjóna sem brautryðjendur
| höfðu þegar í upphafi og
hafa að stefnumarki: Aukna
|inannúð. meiri mannhelgi, jöfn
;uð á kjörum allra landsins
barna, réttlæti, frið og frelsi.
Og í raun og veru er mál-
staðurinn það eina, sem máli
skiptir.
VSV.
FÉU6SLÍF
Skíðaferð í BláfjÖll á sunnu
dag.
Upplýsingar í skrifstofunni
Lindargötu 50 í kvöld kl. 6.30
til 7,30.