Alþýðublaðið - 08.05.1958, Side 6

6
Alþýðublaðjð
Fimrtttudagur 8, maí 1958
I.
ÞETTA HAFA verið yndis-
legir vordagar. Maður sér svo
að segja sumarið springa út,
ekki að eins í náttúrunni
sjálfri, á grasblettum og trjám
heldur óg í augum fólksins, á
malbikinu. — Ailt frá því er
ég var barn að aldri, heyrði ég
sagt með fagnaðarhreim: Lóan
er komin. Það átti að vera einn
allra fyrsti vorboðinn, raun,-
veruleg trygging fyrir því, að
hretunum væri lokið að upp frá
þessu yrði sumar til hausts. Og
ég skal játa það, að ég lærði
snemma að fagna lóunni þegar
hún kom á túnin, í garðana
•laða á sandinn í flæðarmálinu.
En síðan ég gerðist Reykvíking
ur, og þó öllu heldur síðan ungt
fólk gat leyft sér að sýna vor-
hug sinn annarsstaðar en við
strit á sjó eða við fiskþvotta-
karið þá hef ég leitað að vor-
boðanum í klæðaburði og fram
göngu þess og þá fyrst ogfremst
ungu stúlknanna. Það er eins
og sumarið skýni fyrst innra
fvrir andann hjá þeim, já, fyrr
en hjá piltunum, hvernig sem
á því st' mdur. . . Og ég get sagt
það með vissu að sumarhlýjan
er komin í hugskot ungu stúlkn
anna. Maður sér hana í geislum
augna þeirra, dular'fullu brosi
á rauðum vörum. . . Þær trítla
á Austurstræti í Ijósum skóm
léttklæddar með birtu á enn-
inu. Að vísu hleypa þær ein-
staka sinnum brúnum, því að
við og við eru þær stungnar
ísnálum, sem hugann hefur
ekki grunað, og þá strjúka þær
um handleggina. en hniklarnir
hverfa skjótlega og brosið birt-
ist að nýju. . . .
Þegar ég var á rölti í Aðal-
stræti einn fyrsta sólskynsdag-
inn í leit að æsku minni og
mætti þessum vorboðum, sem
ekki grunaði að ef til vill
gengju þeir um þetta sama
stræti að nokkrum árum liðn-
um í leit að sinni æsku, þá fór
ég að hugsa um það, hver væri
mismUnurinn á hugsunarhætti
þ.eirra og hinna, sem gsngu
þessa götu un?ir fyrr á árum.
Það væri fróðlegt að kynnast
honum. Þessa fáu daga, sem
liðnir eru síðan, hef ég reynt
að komast að þessu. En leitin
hefur ekki boriö árangur nema
•að nokkru leyti — og föf til vill
segið þíð, að hún haf ekki bor-
ið neinn árangur.
II.
Meðan ég beið eftir strætis-
vagni á Lækjartorgi kom til
mín ungur bráðmyndarlegur
maður, fulltrúi í stórri skrif-
stofu. Hann sagði: „Jæja, þá er
blessað sumarið komið. Veiztu
nokkuð um lausn efnahags-
málanna? Heldurðu að þeir fari
að framleða þungt vatn hér á
landi? Ertu hræddur við það?
Þáð ér ég ekki. Ég vil að við
veitum bæði erlendu fjármagni
og erlendum sérfræðilegum
vinnukrafti inn í landið. Að
sjálfsögou verður að gera þetta
með allr-i varúð, en okkur vant
ar hvorttveggja til þess að
skapa nýtt ísland. Mér finnst
eins og fólk gleymi þeim stór-
virkjum,, sem hér hafa gerst á
siðustu árum, eins og það átti
sig ekki á því hvaða þýðingu
bau h-afa fyrir framtíð lands-
ins og þjóðarinnar. Áburðar’-
verksmiðjan tryggir okkur tug-
milljónaspamað í gjaldeyri.
Cementsverksmiðjan er að
taka til starfa. Nú vantar okkur
verkból fyrir þungt vatn. Svo
þarf að virkia Þjórsá til alum-
inumframleiðslu- og síðan efna
verksmiðju í Krísuvík. . . Ég er
ekki kvíðinn um framtíð þessar
ar þjóðar bjóðar ef við kunnum
aðains að notfæra okkur bá

Vilhj. 5. Vilhjálmsson:
möguleika, sem fyrir hendi
eru. En tl þess að við getum
það þurfum við erlent fjár-
magn. . . Hvenær heldurðu að
þessum kjarnorkutilraunum
muni ljúka? Það getur allt lent
í báli fyrr en við er litið. . . .
Hann talaði hratt. Hver
spurningin rak aðra. Við rædd-
um stutta stund saman. Gát-
um hvorugur leist úr viðfangs-
efnunum. í huga hans skiftist
á skyn og skuggar. Bjartsýni á
framtíðarmöguleikar íslenzku
þjóðarinnar- og nagandi kvíði
vegna utanaðkomandi atburða.
III.
Ég gékk að morgni fyrsta
maí á Arnarhól og horfði á
borgina fánum skreytta. Upp
bakkuna, að steinbekknum,
kom ungur verkamaður, sem ég
kanr.aðist við. og hann leiddi
litla telpu, á að giska fimm
ára. Hann settist hjá mér og
allt í einu sagði hann:
„Það ætlar að verða bjart
yfir þessum fyrsta maí. Finnst
þér ekki tíðarfarið hafa breytst
eins og annað? Ég man að :;inu
sinni gengum við í kafaldsbyl,,
en þá var einhvernvegin bjart-
ara yfir í huganum. Þá vissi
maður fyrir hverju barist var,
en nú áttar maður sig ekki á
bví, að minnsta kosti ekki ég.
Það er alveg eins og hringiða
sé komin í þetta- og maður
skoppi stjómlaust í henni
miðri og ráði alls akki stefn-
unni. Stundum finnst mér eins
og maður sé að feta sig í langri
halarófu vfir hyldjúpt gyl á
laskaðri trébrú. sem þá og þeg-
ar geti hrunið og maður steypst
niður í djúnið. Maður veit svo
skelfílega lítið. Það er allt svo
ruglingslegt. Kaupið breytist
ár frá ári. verðlagið breytist
með stökkum, vinnutíminn
brevtist, allt er á hverfanda
hveli.“
Það var einhverskonar ó-
vissa í huga bessa verkamanns,
kvíði fyrir því ókomna, ótti við
daginn á morgun. Hann vant-
aði það sem allir verkamenn
þrá heitast öryggi vinnunnar
og öryggi afkomunnar. Þegar
við höfum rætt saman dálitla
stund stóð hann upp og tók í
hendi telpunnar sinnar, sneri
sér að mér og sagði: „Maður á
þrjú svona heima.“
Svo gekk hann niður hólinn,
sterklegar herðarnar og hreyf-
ingarnar fjaðurmagnaðar.
IV.
Ég kom á heimli ungra
hjóna. Húsbóndinn var nýkom-
inn heim úr vinnu, var að
VORDAGARNIR 1958
kallar Vil'hj. S. Vilhjálmsson
íithöfunclur þetta spjall sitfc
um daginn c,% veginn, sem
luinn flutti í Rikisúívarpið
síðastliðið mánudagsk\ö!d.
Hann Iýsir gieði hinna fyrstu
vordaga og hlustar eftir tim
ræðuíefnum samferðamauna
sinna. — Hvort má síis
meira, bjartsýni eða kvíði
þessa daga?
snyrta sig og ég mætti honum
með ryðborin yinnuföb milli
handanna.
„Ég var að þvo af mér skít-
ínn“, sagði hann hraustur og
brosandi. „Allt af að vinna. Ég
hef alltaf getað lært að vinna.
Það er bað eina, sam ég hef
getað lært. Heldurðu að beir
fari að framleiða þungt vatn?
Það væri svei mér gott, að fá
slíka verksmiðju til viðbótar á-
burðarverksmiðjunni og sem-
entsverksmiðjunni. Þeir segja
•að það þurfi tvö þúsund verka-
mann í þrjú ár til þess að
byggja þetta mannvirki. Það
verður bá meira en nóg vinna.
Það væri gott, því að 'þá kem-
ur eftirvinnan, en í raun og
veru lifir jnaður ekki á dag-
vinnunni einni saman, að
minnsta kosti ekki við. Hvernig
er líka hægt að lifa á níú
hundruð krónum á viku og
búsund krónur í húsaleigu?“ —
Hann var glaður og reifur,
hraustur og sterkur. . . . Hann
er alltaf að tala um að reyna
fá lóð til þess að reyna að
byggja. „Það gerir svo sem
ekkert til þó að maður reyni
Það út af fyrir sig kostar ekki
neitt“, sagði hann.
Þegar ég kom inn í stofuna
þeirra var unga konan að hag-
ræða nýfæddu barni í vöggu.
Hún sýndi mér það- og þær
ljómuðu báðar mæðgurnar. Ég
sló upp á glens og hún svaraði
mér og varð þungbúin:
„Nei, við viljum ekki eiga
íleiri, að minnsta kosti ekki
fvrr en við sjáum hvað úr heim
inum ætlar að verða. Hvers
vegna á maður að vera að
fæða þessa blessaða sakleys-
ingja af sér? Utlitið er ekki svo
fagurt. Ég þekkti einu sinni
gamla konu, sem hafði átt tutt-
ugu börn. Hún sagði svo að ég
heyrði, að lífið væri svo hart,
að hún fagnaði aldrei nýfæddu
barni heldur hryggðist hún.
,Hún var mjög mædd, enda
I höfðu örlög barnanna hennar
orðið margvísleg. Hún lifði sín
beztu ár á öðrum tímum, en
beim. sem við lifum nú. Þá var
hart í ári. Við höfum nóg að
bíta og brenna eða svo gott
sem, en bað hafði hún oft ekki
eða börnin hennar. En nú er
annað komið til. Nú ter eins og
vofi yfir manni einhverskonar
ógn, sem maður getur ekki gert
sér grein fyrir. Loftið er geisla
virkt, það er mengað eitri, sem
i getu leitt af sér nýja og ó-
þakkta sjúkdóma- og síðan tor-
týmingu, það er eins og við
manneskjurnar séum að leysa
náttúruöflin úr læðingi. en get-
um alls ekki stýrt þeim að því
loknu. Ég segi þér alveg satt,
að ég er svo kvíðin, að ég vil
ekki eiga mörg börn. Maður
veit ekkert hvað fyrir þeim á
að liggja. Maður veit ekki einu
sinni hvernig fer fyrir okkur
sjálfum.“
Svo hvarf hún fram í eldhús
os ég heyrði að hún söng við
störfin.“
V.
Undanfarið hef ég rætt við
nokkra aldraða menn, hef verið
að safna efni í dálitla bók. Einn
I þeirra sagði við mig: „Þegar ég
var tíu ára var það einn dag að
faðir minn kallaði á mig upp
hevgarð. Hann studdi báðum
axlir mér og sagði:
minn, heldurðu að
að ganga menntaveg-
'tnn. Við mamma þín höfum
/erið að ræða um þetta, en þú
/erður að ráða því. Það er dá-
’ítið erfitt En þannig er mál
neð vexti að svo lýtur út, áS
htigsjónir Jóns Sigurðssonar
'im frelsi landsins, muni sigra
/pn bráðar- og ef svo verður,
')á þarf íslenzka þjóðin á mörg-
im mienntuðum rnönnum að
talda.“ Ðóri gekk mennt-aveg-
’.nn og hann hefur komið mjög
riö sögu þjóðarinnar síðastliðin
úmlega fimmtíu ár. Hann vill
kki gera mikið úr æfistarfi
ínu, en hann er mikill áhuga-
naður og hefur allt af verið.
'Iann segir: ..Við höfurn raun-
/erulega orðið sjö simium gjald
ixota síðan 1918“, og hann
akti öll gjaldþrotin fyrir mér.
■5'vo bætti hann við: „En það
er svo undarlegt, að allt af hef-
ur hamingjudísin komið o-g
bjargað okkur. á síðustu
stundu. Undanfarinn hálfan
annan áratug höfum við í óða
önn verið að undirbúa nýtt
gjaldþrot.. Við eyðum .'-alltaf
meiru en við öflum. Hvað gerir
hamingjudísin nú?“
VI.
— Hann veit lausnina á þess
um vánda. En hann héfur orðið
fvrir vonbrigðum af þjóðintii
og hann er kvíðinn. ...
Annan aldraðan mann ræddi
ég við, alkunnan víking til sjáv-
arins. arftaka þess bezta í fari
liðins tíma. Hann sagði er hann
hafði lokið frásögn sinni:
„Ég er .mjög kvíðinn. Mér
finnst. allt vera, á hverfanda
hveli. Það er ef til vill von,
bví að hinn gjörbraytti tími ér
svo ungur. Það er eins og þjóð-
in sé á gelgjuskeiði. . . . Og nú
ér heimurinn að leysa gátuna
um efnið, hann leysir það með
anda sínum, en skilur ekki
sjálfan hann eða sál sína.“
Svo stundi þessi gamli mað-
ur og bætti við: „Ég væri sátt-
ur við guð og menn, föf ég fengi
nú að deyja inni í sólarlagið
hérna við Grandann.“
VII.
Nýlega flutti þátturinn „Um
helgina“ skemmtiatriði úr
sveit. Þar léku þrjár ungár
stúlkur og sungu svokallað
rokklag, ön tekstinn var of-
inn úr alkunnum vísum, sem
öll þjóðin kann og var þetfca
gert á hinn herfilegasta hátt.
Þetta sama kvöld hringdi mið-
jaldra kunningi minn til rnín og’
Isagði: ’
j : „Ég hef ekki dvalið neitt; í
j sveit síðan fyrir tuttugu og
|fimm árum. Menn hafa sagt
’mér að sveitalífið, eins og ég
fþekkti það fyrr meir, væri
horfið, én ég hef aldrei viljað
túa því. Söngur stúlknanna
áðan sannfærði mig loksins um
það að sveit æsku minnar er
dauð. . .“
VIII.
Og þannig gæti ég haldið
lengi áfram að birta ykkur srriá
myndir af rughrifum þeirta
samferðamanna okkar, sem ég
hef hitt síðustu dagana. Verð-
ur svo hver að dæma um það
hvort tekist hafi að sýna þær
myndir sem raunverulega lysi
hugsiinarhætti fólksins þesSa
fögru vo-rdag.
Það skíftast á skyn og skugg-
ar í hugum. samferðafólksins
og má ekkj milli hjá hvort má
sín meira. Gamla reglan mún
gilda, sú, að ungt fólk lætur
ekki ótta eða áhyggjur buga
sig. Þó að það sjái sýrta í ál-
Framhald á 8. síðu.