Morgunblaðið - 30.12.1943, Blaðsíða 4

X
MORGUNBLAÐIÖ
Fimtudagur 30. des. 1943.
Jóhanna Knudsen:
Eigum við að eftirláta hernum stúlkubörnin?
Við íslendingar höfum nú í
sjö misseri sjeð setuliði
tveggja stórvelda fyrir kven-
fólki. Smán okkar og tjón af
þessu er svo mikið, að við mun
um seint bíða þess bætur.
Jeg hefi kynst þeirri manní
skemd, er af þessu hefir hlot-
ist meðal ungra stúlkna, betur
en aðrir, vegna starfs míns við
ungmennaeftirlit lögreglunnar
í Reykjavík. Þess vegna tel jeg
mjer skylt að vara við henni.
Skemd þessi breiðist út eins
og farsótt, og að mínum dómi
er hún hættulegri en nokkur
önnur plága, sem hingað gæti
borist. Gegn henni standa heim
ili varnarlaus og barnaskólar
eiga í vök að verjast. Foreldr-
um er bágt að þurfa að fylgja
efniiegum börnum sínum tll
grafar, en þakkarvert sýnist
mjer það þó vera, samanborið
við þá hörmung, að horfa á
þau verða þessari plágu að
bráð.
Hjer við bætist svo hin þjóð-
ernislega hætta. Stúlkurnar,
sem um er að ræða, dást mjög
að tungu og siðum hermann-
anna, og þær dreymir um land
þeirra. Enginn efi er á því, að
ílestar þeirra myndu fegnar
skifta um þjóðerni, ef þær ættu
þess kost, þvi sína þjóð og sitt
iand líta þær smáum augum.
Frá þeim og öðrum áhangend-
um hersins berst út hugsunar-
háttur meðal þjóðarinnar, sem
verða mun sjálfstæði okkar
hættulegur. Og glæsilegt 'er
ekki að hugsa til þess að fjöldi
mæðra næstu kynslóðar verði
siðferðilegir aumingjar.
Hernaðaraðilarnir virðast
telja þessar kvennafórnir okk-
ar sjálfsagðar.
Breski herinn tók land okk-
ar hernámi. Þess vegna var þess
ef til vill ekki að vænta að hann
sýndi mikinn skilning á vanda
málum okkar. En öðru máli er
að gegna um Bandaríkjaher-
inn. Hann var sagður hingað
kominn til að vernda okkur.
Svo framarlega sem stjórn
Bandarikjanna ætlaði sjer að
skila heiðri okkar og sjálfstæði
óskertu eftir verndina, var
henni skylt að gera sjer ljóst,
hversu varlega varð hjer að
fara vegna fámennis þjóðar-
innar. Ef til vill hefir engin smá
þjóð staðið jafn varnarlaus uppi
gegn erlendum áhrifum og ís-
lendingar standa nú. Og þess-
ara áhrifa gætir langsamlega
mest gagnvart kvenfólkinu.
Ein stúlka íslensk er okkur jafn
mikils virði og þúsund stúlkur
Bandaríkjaþjóðinni. Þess vegna
þarf hjer að nota annan mæli-
kvarða en hjá stærri þjóðum.
I tímariti einu amerísku var
þess getið að setuliðsmönnum
Bandaríkjamanna í Norður-
Afríku, hefði verið bannað að
yrða á kvenfólk. Jeg véit ekki
hvort þetta er satt, en slík ráð-
stöfun hefði átt við hjer.
I stað þess að taka þess hátt-
ar tillit til velferðar þjóðar okk
ar, heldur herinn uppi reglu-
bundnum skemtisamkomum og
býður þangað kvenfóiki í því
skyni að kynna það hermönn-
, um. Og kvenfólk virðjst hafa
mjög greiðan aðgang að her^
búðum. Jafnvel telpur innan
fermingar komast inn á þessa
staði.
Og hvað gerum við sjálf til
þess að hindra óhæfuna?
Skömmu eftir komu Banda-
ríkjahersins gerði ríkisstjórnin
tilraun til að bjarga einhverju
af hinum yngstu stúlkum og
forða öðrum börnum frá sömu
örlögum. Var komið á fót bráða
birgðaheimili í Reykjavík, upp
eldisheimili í sveit handa telp-
um, stofnsettur dómstóll til
þess að fara með mál ung-
menna, og lögreglustjóranum
í Reykjavík falið að koma upp
sjerstakri deild til eftirlits með
telpum. Illa var þó að öllum
þessum stofnunum búið. Þrátt
fyrir það gerðu þær stórmikið
gagn og brýn nauðsyn hefði
verið að efla þær á alla lund.
En raunin varð önnur.
Ríkisstjórnin lokaði uppeld-
isheimilinu í haust og sendi
telpurnar heim. Urskurðir ung
mennadómstóls voru að engu
hafðir, og honum var ekki einu
sinni gert aðvart um þetta.
Nú hefir bráðabirgðaheimil-
inu verið lokað.
Ungmennadómstóllinn hefir
verið lagður niður. Allar telp-
ur, er að hans tilhlutun dvöldu
á sveitaheimilum, hafa fengið
tilkynningu um að þær væru
lausar undan úrskurði dóms-
ins. Þær geta með öðrum orð-
um nú um hávetur komið aft-
ur til höfuðstaðarins og tekið
hermannafjelagsskap sinn upp
að nýju.
Ungmennaeftirlitið hefir enn
ekki verið afnumið, en það
hlýtur að verða næsta sporið.
Vegna þessara ráðstafana er
svo úr starfsmöguleikum þess
dregið, að segja má að ungum
stúlkum sje nú frjálst að fara
sjer að voða eftir vild. Og her-
mennirnir þurfa ekki að kvarta
um kulda íslendinga.
Hvað vakir*fyrir ríkisstjórn-
inni?
Svo spyrja nú margir athug-
ulir menn og konur hjer í bæ.
Hitt er líka víst, að til er fólk,
sem fagnar þessum aðgerðum
stjórnarinnar. Varnartilraun
þessi hefir mætt nokkurri tor-
trygni og hleypidómum, eins og
oft vill verða um nýmæli. Þó
hefir þessa gætt öllu minna en
við hefoi mátt búast, því mjög
margir aðstandendur stúlkn-
anna hafa tekið hjálparviðleitn
inni mjög vel.
Starfsemin hefir ekki orðið
fyrir verulegu aðkasti opin-
berlega fyr en í síðastliðnum
mánuði. Þá tók barnaverndar-
nefndarmaður einn og barna-
kennari að skrifa um hana ó-
vandaðar og órjettmætar ádeilu
greinar í dagblaðið .Þjóðvilj-
ann. Greinar þessar eru þann-
ig úr garði gerðar, að skemti-
legast hefði verið að láta þær
afskiftalausar. Þetta hefði lika
verið gert, ef maður þessi stæði
einn i baráttu sinni. En svo er
ekki. Að baki hans stendur hóp
ur kvenna og karla, sem virð-
ast hafa sett sjer það mark að
hindra allar skynsamlegar að-
;ger(5ir 4 þgssp, máli. ,Qg þetta
f : í ; ’ i n -.V. í *.'>-'■> tfjf h -r r
fólk virðist að mestu leyti
byggja skoðanir sínar á upp-
lýsingum hans.
Andstaða gegn einu brýnasta
velferðarmáli Islendinga er því
reist á röngum forsendum.
Af þessari ástæðu sá jeg
mjer 'ekkí annað fært en að
skýra almenningi frá ástæðum,
eins og þær eru. Jeg ritaði
grein í Morgunblaðið þ. 24. nóv.
og þ. 30. s. m. fjekk jeg birta
stutta leiðrjettingu í Þjóðvilj-
anum við einni árásargrein-
inni.
Hvað barnaverndarnefndar-
manninn snertir, þá virðist það
engin áhrif hafa á hann, þó rök
sjeu færð fyrir því, að hann
fari með rangt mál. Hann ber
staðhæfingar sínar jafn blákalt
fram fyrir því. Blaðaskrif hans
eru þó að því leyti mjög gagn-
leg, að þau eru besta sönnun,
sem unt er að fá, fyrir þvi,
hversu veikur málstaður þeirra
manna er, sem á slíkum gögn-
um byggja. Vil jeg ráðleggja
þeim, er að rjettri niðurstöðu
vilja komast í þessu máli, að
lesa þessar blaðagreinar gaum
gæfilega. Þær eru x 254., 260.,
268. og 271. tölublaði Þjóðvilj-
ans. Afgreiðsla blaðsins er á
Skólavörðustíg 19 og höfund-
urinn heitir Arnfinnur Jóns-
son.
Til glöggvunar vil jeg leyfa
mjer að benda á nokkur dæmi:
Yfirborðsháttur er mjög á-
berandi í öllum þessum skrif-
um. Þó leitað væri með jog-
andi ljósi í öllum greinunum,
er þar hvergi orð að finna um
kjarna málsins: Þ. e., hvernig
helst væri hægt að hjálpa þeim
telpum, sem um er rætt. Þó er
viðurkent að þær hafi farið sjer
að voða. Megináherslan er lögð
á það að ungmennadómstóll og
ungmennaeftirlit hafi ekki haft
heimild til að gera björgunar-
tilraunina. Barnaverndarnefnd-
in ein mátti gera hana. Hins
er aftur á móti ekki getið, að
barnaverndarnefndin hefir ekki
að neinu ráði látið þessi mál
til sín taka, nema fyrir for-
göngu ungmennadómstólsins,
og er heldur ekki líkleg til að
gera það.
Oheilbrigt meðaumkvunarvol
kemur einnig víða fram í grein
unum. Til dæmis vorkennir höí
undurinn telpunum ósköpin öll
að þeim skuli vera ætlað.
að segja frá afglöpum, sem þær
hafa framið. En ekkert ber á
meðaumkvun vegna þess að
þær skuli hafa leiðst út í spili-
ingu. Og þess sjást heldur eng-
in merki, að hann velti fyrir
sjer möguleikum til að forða
öðrum unglingum frá sömu ör-
lögum.
Oheilindin í baráttu Arnfinns
Jónssonar eru afar mikil. Hann
vii’ðist lengi hafa verið sann-
færður um að ungmennadóm-
stóll og ungmennaeftirlit beittu
ungár stúlkur hinni herfileg-
ustu meðferð. En hann kærif'
þetta ekki. Vitanlega hefði það
þó verið skylda hans bæði sem
borgara og bai’naverndarnefnd
armanns. Hann afsakar sig með
því að hann hafi heldur kosið
að vinna móti. þesspm, stofn-
unum ,,í kyrþey”. Með öðrum
oroum: með baktjaldaaðferð-
um. Og til þess að þurfa ekki
að neita sjer um þetta, lætur
hann það svo viðgangast í
nokki’a mánuði, að fjöldi telpna
verði fyrir ósæmilegi’i meðferð.
Hvað segir barnaverndar-
nefndin um þetta?
Brosleg er frásögnin um
það, þegar Arnfinnur Jónsson
er að reyna að hreinsa barna-
verndarnefndina í augum telpu
anna á Kleppjárnsreykjum.
Hvernig sem hann leggur sig
í líma til þess að sannfæra þær
um að nefndin sje sárasaklpus
af því að eiga nokkurn þátt í
dvöl þeirra á heimilinu, þá
vilja þær ekki trúa honum.
Veslings maðurinn! Á þessu
er raunar alvarleg hlið. Þess-
um manni var trúað fyrir rík-
isstofnun, og þess hefir vafa-
laust verið vænst af honum, að
hann ynni henni sem mest
gagn. En af frásögninni er ekki
hægt að draga aðra ályktun en
þá, að hann hafi látið stúlk-
urnar á sjer skilja, eða jafn-
vel talið þeim trú um að ung-
mennadómstóllinn hafi beitt
þær rangindum.
Skortur á almennri háttvísi
er leiðinlega áberandi í öllum
skrifum þessa barnakennara.
Einkum vekur þó ruddaskapur-
inn við frú Vigdísi Blöndal
undrun mína. Frú Vigdís er
með afbr.igðum vel látin kona
og mikils metin af öllum, ei
kynnast henni. Hún hefir unn-
ið merkilegt starf í þágu bai’na
hjer í bænum, og jeg hefi
aldrei fyr heyrt nokkurn mann
minnast á hana örðuvísi en með
virðingu og hlýju. En þessi
stjettarbróðir hennar leyfir sjer
að ráðast á hana með ofstopa
og brígslyrðum um falsánir og
illar hvatir, eingöngu vegna
þess að hún lætur uppi skoðun
sma á lokun Kleppjárnsreykja-
heimilisins.
Virðingarleysi fyrir sannleik
anum kemur mjög fram í bar-
áttu Arnfinns Jónssonar. Þao
sýnir sig meðal annars í með-
ferð hans á raunsögu einnar
þeii’ra telpna, er send var heim
frá Kleppjárnsreykjum þegar
heimilinu var lokað. Hun
strauk að heiman þrisvar sinr.-
um á sex vikum og var týnd
í samtals þrettán sólarhringa.
Síðast var hún í burtu nokkuð
á aðra viku, þangað til ung-
mennaeftirlitinu tókst að finna
hana.
Þetta ber Arnfinnur Jónsson
þannig á borð fyrir lesendur
sína, að hann reynir að gera
telpuna að pislarvotti hinna
grimmilegu aðferða ungmenna
eftirlitsins. Hann lýsir því með
fjálgleik að „einkennisklædd-
ir lögregluþjónar hafi verið
látnir taka telpuna í kvik-
myndahúsi”.
Þetta eru ósannindi. En ef
til vill er það engu verri áróð-
ur fyrir því?
Svona er frásögnin rjett:
Jeg frjetti til telpunnar með
hérmanni í kvikmyndahúsinu.
Jeg er ekki einkennisklædd.
Jeg gekk í myrkri inn eftir sýn
•ipgargalnum á meðan athygli
[ i' i I ■"• i > : 1 1 i-l t- i ;J
fólks var beint að sýningunni.
Dyravörður hússins var með
mjer og hann sagði telpunni að
samtals væi’i óskað við hana.
Hún gekk þegjandi með mjer
út úr salnum. Hermaðurinn
elti hana.
Jeg hafði vitanlega haft þá var
úð að biðja lögregluþjóna um
að vera til taks, ef hermaður-
inn skyldi sýna yfirgang eða
telpari gera tilraun til að
strjúka. Lögregluþjónarnir biðu
í anddyi’inu og þar var ekki
annað fólk en nokkrir starfs-
menn. Lögregluþjónarnir
snertu telpuna ekki og ávörp-
uðu hana ekki. Þeir gengu með
okkur út að leigubifreið, er
beið á götunni, og settust inn
í hana ásamt okkur. Uti var
dimt, svo þetta vakti enga
sýnilega eftirtekt.
Heima beið móðir telpunnar
rúmliggjandi og í öngum sín-
um. Mjer hefði þótt leitt að
þurfa að segja henni að jeg
hefði af óvarkárni mist dóttur
hennar aftur í hörmungar-
ástand hennar. Aðstandendur
þessarar telpu unna henni
mjög, og virðast mikið vilja á
sig leggja henni til hjálpar. —
Þeir höfðu neyðst til að biðja
þrjár lögregludeildir um að-
stoð við leitina, auk ungmenna
eftirlitsins, sem sje götulög-
regluria og rannsóknarlögregl-
una í Reykjavík og lögregluna
í Hafnarfirði. Útrúlegt er því,
að þeir sjeu Arnfinni Jónssvni
þakklátir fyrir að hafa gert
vandræði þeirra að blaðamáli
á þessum grundvelli.
Skiljanlegra hefði mjer þótt
að frásögnin um þetta hefði
borið méð sjer mikla áhyggjur
vegna hvarfs þessarar telpu.
Brotthlaup hennar og sömu-
leiðis þeirrar telpu, er jeg gat
um í fyrri grein minni, er bein
afleiðing af lokun Kleppjárns-
reykjaheimilisins. En að lok-
uninni skilst mjer að Arnfinn-
ur Jónsson telji sig hafa unn-
ið í „kyrþey”. Margur maður-
inn hefði látið sjer þessi óhöpp
að kenningu verða. En þau
virðast örfa baráttuhug hans.
Ef til vill er hjer eiri-
mitt fundið það takmark, sem
hann stefnir að: fullkomið
frelsi barna til þess að fara
sínar eigin götur, jafnvel þó
það leiði til glötunar fyrir þau
sjálf og tefli framtíð þjóðarinn
ar í hættu!
Einkennileg er líka ráðs-
menskan með fulltrúa barna-
verndarnefndarinnar, Ingimar
Jóhannesson. Úr honum gerir
Arnfinnur Jónsson einnig písl-
arvott. En auk þess segir.hann
að hann sje framkvæmdarstj.
ungmennaeftirlitsins. Þetta er
alveg tilhæfulaust. Ungmenna
eftirlitið hefir aldrei haft
framkvæmdastjóra. Á öðrum
stað’*í þessum greinum slær
höf. því föstu, að ungmenna-
eftirlitið sje „aðeins ein kona”
sem tekið hafi sjer þetta heiti
til virðingarauka. Erfitt er að
sameina þetta. Og hefði Ingi-
mar Jóhannesson verið fram-
kvæmdarstjóri, hversvegna er
þá ekkert á hann deilt fyrir
* Framh. á 8. síðu.
í
1
I