Morgunblaðið - 16.01.1944, Blaðsíða 7

Sunnudagur 16. janúar 1944.
WORGUNBLAÐJÐ
T
Sjálfstæðismálið.
Ríkisstjórnin flytur á Al-
þingi tvö mál, varðandi sjálf-
stæðismálið, það er um afnám
Sambandslaganna og stofnun
lýoveldisins. Vegna þess að
þetta er mál flokkanna þriggja,
gat það verið álitamál, hvort
heldur flokkarnir skyldu flytja
frumvörpin eða stjórnin. En
eðlilegt var að stjórnin flytti
mál þessi, þar eð milliþinga-
nefnd hefir um þau fjallað, og
stjórnin er sammála niðurstöð-
um milliþinganefndarinnar.
Ut á við lítur það betur út,
að stjórnin flytji málið en ekki
flokkarnir. Ætti þingið ekki að
þurfa að sitja íengi yfir af-
greiðslu þessara laga.
Undanhaldið.
Alþýðublaðið heldur áfram
uppteknum hættí, að gjamma
urn „hraðskilnaðinn”, sem það
kallar,- og reyna að leiða menn
inn á undanhaldsleiair.
Hefir ritstjórinn nú snúið
sjer með sjerstakrí heift gegn
dr. Birni Þórðarsyní forsætis-
ráðherra, út af því, að hann
skuli hafa tekið upp málstað
þjóðarinnar. Ér auðheyrt að
blaðið hefir gert sjer von um,
að forsætisráðherrann fylgdi
undanhaldsmönnum að málum.
En þetta verða ekki síðustu
vonbrigði undanhaldsliðsins.
Þeir predika fyrir daufum eyr-
um. Þó þeir kunni að stofna ný
'blöð með hverri tunglkomu,
fer alt á sömu leið. Þeir ein-
angrast. Almenníngur vill ekki
líta við þeim. Þá dagar uppi,
eins og vera ber, því þeir
stefna að því að gera veg þjóð-
arinnar sem minstan. Menn
hugleiða hvaða afleiðingar það
hefir, ef hið ómögulega gerðist,
að þeir fengju vilja sínum fram
gengt, að ónýta málið við at-
kvæðagreiðsluna. Hvenær
rynni þá upp sá dagur, að ís-
lendingar yrðu teknir alvar-
lega, ef þeir ónýttu þannig
sjálfstæði sitt í eigin höndum?
Hve margir skyldu þeir menn
vera í undanhaldsliðínu, sem
raunverulega vildu, að slíkt
kæmi fyrir, Sennilega eru þeir
nokkuð fáir, sem þannig við-
urkenna málstað og stefnu sína
og vilja fylgja henrá eftir.
Einstakir menn meðal þjóð-
arinnar vilja ekki skílnað. Það
er rjett. Svo hefir það altaf
verið. Þeir vilja ríghalda sam-
bandi við Danmörku. Þeir líta
svo smáum augum á íslensku
þjóðina, að þeir vílja hafa yfir-
þjóð að líta upp til. Og þeir
telja okkur þessa yfirþjóð best
henta.
Und i rþj óðarhugsunín kemur
oft í 1 jós hjá þeim í umræðum
þeirra um málið. Þeim dettur
aldrei í hug að lita á okkur
jafnrjettháa Dönum. í þeirra
augum erum við þiggjendur,
hin þjóðin veitendur. Og það
eftir að Danir hafa haft hag af
íslenskum viðskiftum í allar
þessar aldir, og talið þann hagn
að sína rjettmætu eign.
Eimskípafjelagið.
Á morgun er Eimskipafjelag
íslands þrítugt. Þann 17. jan.
1914 var stofnfundur þess hald
inn. Það var hátíðlegust fje-
lagsstofnun, sem fxam hefir
farið á þessari öld meðal ís-
lendinga. Fjárhagur þjóðarinn
ar var þá svo þröngur, að stofn
un fjelagsskapar til eimskipa-
REYKJAVÍKURBRJEF
kaupa var Grettistak. Því var
lyft með þátttöku almennings.
Menn fundu metnað í því að
vera með. Hlutabrjef í hinu
nýja fjelagi voru heiðursskjöl
í. höndum hvers íslendings.
Fjöldi manna út um sveitir,
sem aldrei hafði að heita má
stigið á skipsfjöl, urðu með-
eigendur skipa og flyktust til
strandar árið eftir, til að sjá
hin nýju „skrautbrúnu skip
íyrir landi”.*
Stofnun Eimskipafjelagsins
voru tímamót í atvinnusögu og
þjóðlífi íslendinga. Þjóðin
fjekk annan svip. annan hugs-
unarhátt, er fólk þurfti ekki
lengur að stíga á erlendar þilj -
ur, til þess að komast á milli
innfendra hafna. Þeir menn
eiga bágt með að skilja mis-
muninn, sem muna ekki hina
liðnu niðurlægingartíma.
Eimskipafjela'g íslands hefir
orðið þjóðinni til ómetanlegs
gagns. En vel megum við hug-
leiða það á 30 ára afmælinu,
að þetta óskabarn þjóðarinnar
, þarf að geta þróast og dafnað
í framtiðinni. Til eru í landinu
þeir menn, sem hafa ekki enn
skilið hvílík lífsnauðsyn sigl-
ingarnar eru okkur, en eru til
þess búnir að gera þróun fje-
lagsins á ýmsan hátt erfitt
fyrir. Slík skemdarstarfsemi
kemur niður á allri þjóðinni.
Keikningar
Reykjavíkur.
Á síðasta bæjarstjórnarfundi
voru samþyktir bæjarreikning-
ar fyrir árið 1942. Var fjár-
hagsútkoman góð á því ári.
Heildartekjurnar urðu 18,6
milj. kr., en hreinar tekjur 4,1
milj. kr. og fyrningaa’ískriftir
nál. 400 þús. kr.
Niðurstöðutölur efnahags-
reikningsins eru m. a. þessar:
Arðberandi og seljanlegar eign
ir nem^ kr. 29.6 milj., eignir
til almenningsþarfa kr. 8.3
milj. og skuldlaus eign hafnar-
innar kr. 7.8 milj. Skuldirnar
voru samtals 5.3 milj. _kr. og
skuldlaus eign 40 milj. kr.
Fjárhagur bæjarins er góð-
ur, þegar .tekið er tillit til þess,
að á bæinn var velt megin
þunga framfærslumálanna á at
vinnuleysisárunum fyrir stríð.
Andstæðingar Sjálfstæðis-
manna veitast sjaldan að meiri
hluta bæjarstjórnar fyrir fjár-
haginn út af fyrir sig. En þeir
nefna það stundum, að bæjar-
stjórn hafi verið of srriátæk í
ýmsum framkvæmdum, er lýsi
sjer m. a. í því, að nú um
skeið hafa bæjarbúar orðið fyr
ir óþægindum vegna þess hve
raforkan er orðin ófullnægj-
andi. Ur þessu raknar von-
andi í næsta mánuði.
Alþýðuflokkurinn og komm-
únistar geta bent á ýmsa kaup
staði og kauptún á landinu,
loar sem ekki hefir borið á því,
að ört þyrfti að stækka al-
mennings fyrirtæki, vatns-
veitur, rafveitur og þessháttar.
Einkum er þetta alt með kyrr-
um kjörum þar sem rauðu
flokkarnir hafa lengi verið við
völd. Þar þarf engra stækkana
við. Fólkijju fjölgar þar ekki
svö ört. Því menn sækjast
ekki • eftir að flytja þangað,
setjast þar að með atvinnu
sína.
15. jan.
Það hefði sennilega ekki
þurft að stækka rafstöðina við
Ljósafoss, ef vinstri flokkarnir
með Framsókn gömlu sjer við
hlið, hefðu verið hjer lengi við
völd.
Atvinnan
í bænum.
I haust var skipuð nefnd í
bæjarstjórninni, til þess að at-
huga atvinnuhorfur í bænum.
Hún skilaði áliti sínu nokkru
fyrir áramót. Þar er gerð grein
fyrir atvinnuskifting bæjar-
manna. Þar kemur m. a. í ljós,
hve iðnaðurinn er orðinn mik-
ill þáttur í atvinnulífi bæjar-
ins. Þar kemur þá um leið
nokkur skýring á því, hve raf-
magnsþörf bæjarbúa hefir auk
ist ört og mikið. Við iðnaðinn
starfa hjer nú rúmlega 8000
manns. Afkoma bæjarfjelags-
ins veltur því mjög á því,
hvernig tekst með þann fjöl-
þætta atvinnuveg í framtíð-
inni.
Alþýðuflokksmenn og kon.m
únistar hafa nú tekið höndum
saman í því að efna til kaup-
kröfu að nýju. Hefir verið kvrð
um þau mál að miklu leyti
síðan „smáskæruhernaðurinn”
var háður hjer sumarið 1942.
Þá unnu verkamenn og aðrar
stjettir að því að fá hlutdeild
í stríðsgróðanum. Sú afstaða
var skiljanleg á þeim tímum.
Nú leggur enginn út í kaup-
kröfubaráttu í þeirri trú, að
hann hagnist á því. Árangur
kauphækkana í krónutali verð-
ur sá einn, að krónurnar verða
verðminni en áður. Og atvinna
ótryggari, stopulli í naéstu fram
tíð. Þetta vita allir, sem hugsa
nokkuð um málið. En Alþýðu-
flokksmenn og kommúnistar
æsa hvorir aðra upp í þessum
málum, svo hvorugir þola að
bera sannleikanum vitni og
segja sem er, að það er verka-
fólki allra stjetta fyrir bestu,
að mest sje um það hugsað, að
tryggja atvinnuna og atvinnu-
lífið í landinu. Hvort aurar eða
krónur, með ótryggu verð-
gildi eru greiddar fleiri eða
færri fyrir klukkustundar-
vinnu, er ekki lengur aðalatr-
iðið. Hitt skiftir mestu máli,
að krónugildið hrörni ekki og
atvinnan haldist við.
Fyrirmvndir.
Kommúnistar hafa lengi snú
ið sínum aðdáunaraugum aust-
ur á bóginn. Sigrarnir á sljett-
um Rússlands á þessu ári hafa
heldur örfað þá aðdátín. Þjóð-
Iviljinn er margorður um hma
fórnfúsu menn, er bjarga heiðri
! og framtið þjóðar sinnar og
ganga hiklaust í opinn dauð-
■ ann. Hvað skyldu þeir fá í
kaup, sem standa í slíkum stór-
ræðum? Og hvernig er því tek-
io þar eystra, ef menn vilja
ekki vinna föðurlandi sínu á
hættunnar stund? Þjóðviljinn
okkar er fáorður um það. Hann
ætlar víst að bjarga þjóð sinni
með því að eyðileggja atvinnu
fólksins og gera gjaldmiðil
þjóðarinnar sem verðminstan.
Kanske kemur það upp úr
kafinu, að kommúnistarnir ís-
lensku sjeu orðnir fyrirmvnd-
unum fremri í listinni.
Nýr skóli.
Þeir tímar munu ekki vera
fjarri, að íslenska þjóðin fari
að kenna á afleiðingum styrj-
áldarinnar. Þá reynir á bæði
útsjón og dugnað okkar. Styrj-
aldarþjóðirnar hafa lært að
standa saman.Við höfumdæmin
fyrir okkur í Noregi og Dan-
mörku. Þar hafa menn gleymt
í hvaða stjórnmálaflokki þeir
eru. Þeir eru Norðmenn og
Danir. Það er þeim nóg.
í Noregi hafa ekki aðeins
stjórnmáladeilur þagnað, held-
ur líka trúmáladeilurnar, er
voru meiri þar en hjer hafa
verið. Þar og í Danmörku hef-
ir kirkjan átt öflugan þátt í
sameining og viðnámi þjóðar-
innar.
Sænska blaðið „Stokkholms-
tidningen” sagði nýlega:
Kirkjur Norðurlanda eiga nú
í mikilli baráttu og hafa ákaf-
lega mikið verkefni að inna af
hendi. Barátta norsku kirjunn
ar hefir verið stórfenglegust.
Hún hefir fært miklar og marg
ar fórnir. Og fleiri verða þær
orðnar um það er lýkur. En
þær hafa ekki verið færðar til
einskis.
Margir Norðmenn, er áður
Ijetu sig engu skifta málefni
kirkjunnar og trúmálin yfir-
leitt, hafa nú skilið hið sanna
gildi kristindómsins. Norska
kirkjan hefir risið með djörf-
ung og festu gegn quislingum
og innrásarher, gegn ofbeldi og
lagaleysi, og skapað bæði Þjóð-
verjum og norskum landráða-
mönnum marga erfiðleika.
Þetta segir sænska blaðið.
Eftirtektarverð orð fyrir alla
þá, sem þekkja íslensku kirkj-
una og óska að hennar vald og
vegur verði sem mestur.
Slettur Alþýðu-
blaðsins.
Morgunblaðið hefir fengið
nokkrar grátitlingsslettur frá
Stefáni Alþýðublaðsritstjóra
um það, að blaðið hafi verið
mjög hliðholt nasistum fyrir
nokkrum árum. En ekki hefir
hann látið sjer detta í hug að
finna þeim orðum sínum stað
á neinn hátt, og fellur því tal
hans í því sem öðru, máttlaust
niður. VerÖl orð hans engu
áhrifameiri. þó hann hafi flú-
ið til Tímans og fengið Þórar-
inn vin sinn til að taka þátt
í þessu sparðakasti.
En vel sæmir það Stefáni
Pjeturssyni að ásaka frjáls-
lynda menn fyrir ofurást á of-
beldi og hryðjuverkum. Því
hann mun geta minst sinna
fyrri daga, er hann skrifaði lof
gerðarit sín um kúgun og blóð-
ugar byltingar, fjöldamorð og
útþurkun frumstæðustu mann
rjettinda og sat á skólabekk
í hverju þjóðlandi af öðru, til
þess að nema slík fræði. Svo
heldur þessi pólitíski spörfugl
að hann geti dulið eymd sína
frá fyrri árum og núverandi
niðurlæging. með því að ákæra
andstæðinga sína fyrir nasista-
hugarfar.
AburSur.
í fyrra neitaði núverandi
landbúnaðarráoherra að ræða
við íslenska verkfræðinga um
stofnun áburðarverksmiðiu.
Hann þóttist þurfa að tala
fyrst við ameríska sjerfræð-
inga. Fyrir nokkrum mánuðum
náði hann í einn slíkan. En.,
ekki hefir heyrst nokkurt orð
um neinar aðgerðir í því mikla
framfaramáli landbúnaðarins.
Meðan sjerfræðingurinn dvaldi
hjer, var hann á vegum þess
manns, sem einna mest hefir
verið orðaður við „fjárafla,-
plön”, bæði í alvöru og gamni.
Hefi jeg heyrt að þeir hafi
brugðið sjer til Akureyrar,
með það íyrir augum, að finna
á því möguleika, að hin vænt-
anlega verksmiðju mætti reisa
á einhverjum útskæklum Kaup
fjelags Eyfirðinga. Rjett eins
og sá staður væri miðsvæðis í
framtíðarræktunarsvæðum
iandsins.
Ætti að vera kominn tími til
að landbúnaðarráðherrann
gæí'i, af veldisstóli sínum, ein-
hverja hugmynd um hvað
máli þessu liði.
Ráðsmenska.
^Sá hinn sami ráðherra gerði
nú um áramótin þá breyting á
forsjá áburðarverslunarinnar,
að hann vjek þaðan Árna G.
Eylarids, sem frá byrjun hefir
haft á hendi stjórn áburðar-
verslunarinnar. og frá fyrstu
tíð hefir ekki einasta annast
viðskiftahlið þess máls, heldur
jafnframt verið mikilvirkasti
leiðbeinandi bænda við hag-
nýtin-g þessarar nýjungar í ís-
lenskri ræktun. Enda hefir
hann til þess bæði bóklega og
praktiska mentun. Er líklegt
að mörgum þjrid sú ráðstöfun
ráðherrans undarleg og sjer-
kennileg, að ýta þessum manni
frá störfum, sem mesta hefir
reynslu og þekking á hagnýt-
ing tilbúins áburðar og jafn-
framt frá grænmetisvérslun-
inni. Hefir forstjórastarfið við
hana oft verið óvinsælt og síst
eftirsjá í því fyrir Árna. En
fyrir hans tilverknað fyrst og
fremst hafa nú verið sett lög
um kartöfluverslun og útsæð-
isrækt, sem mikla fagþekking
þarf til að koma í framkvæmd,
svo vel sje.
En margir bændur eiga mik
ið undir því, að vel takist með
framkvæmd þessara laga.
Ráðherranum er slíkt e. t. v.
óviðkomandi.
-Urdaglegalífinu
Framhald af bls. 6.
húsunum. En þeim hefir því mið-
ur ekki tekist að fá myndir við
barna hæfi nema endrum og eins.
Það er virðingarvert af barna-
verndarnefnd, að hún skuli sjá
nauðsvnina á því, að haldið sje
uppi heilbrigðu skemtanalífi fyr-
ir yngstu borgarana, en hæpið er,
I að það verði, gert með valdboði
‘ frá hinu opinbera. Ef t. d. á að
fyrirskipa kvikmyndahúseigend-
um að hafa barnasýningar á á-
kveðnum tíma og þar að auki að
fyrirskipa þeim að selja aðgang
við ákveðnu verði, þá verður
fyrst að tryggja, að hægt sje að
fá kvikmyndir við barna hæfi og
svo verður hið opinbera að vera
við því búið að taka á sig allan
‘ kostnað, sem kynni að leiða af
, slíkum valdþoðssýningum.
/