Morgunblaðið - 20.01.1944, Blaðsíða 7

Fimtudagux 20. janúar 1944
bOKGUNBLADIÐ
T
- IRAQ - LAND OG ÞJÓÐ
Iraq, hin forna Mesopota-
mia, sem nær yfir 116.000 fer-
^ílur lands og telur 2.800.000
ibúa, var skapað af tveimur
að'ilum: Feisal, konungi og
Bretum.
Feisal, sonur Huseins gamla
var merkilegur maður. Hann
er einn af þeim fáu mönnum
sogunnar, sem voru konungar
1 tveimur ríkjum, er þó var
hvorugt hinu háð. Feisal ríkti
tun skeið í Sýrlandi, þar til
■frakkar liröktu hann þar frá
völdum, en þá varð hann fyrsti
konungurinn í Iraq. í bók T.
E. Lawrence „Seven Pillars of
^isdom” er ógleymanleg lýs-
á Feisal konungi. Hann
var skarpvitur en eirðarlaus
°g tauðaveiklaður, spilaði mik
ið og var óviðjafnanlegur und-
irróðursmaður. Hann var heið-
Ursmaður og fólki geðjaðist vel
að honum, en jafnvel eftir að
hann varð konungur, bar hann
cinkenm ættarhöfðíngja. Hann
Sat ekki látið neítt afskifta-
laust. Hann var eíns og dreng-
Ur> er áíengdar gefur nánar
Sætur að því, sem er að gerast.
Strax eftir að hann hafði skip-
a® n^t ráðuneyti, tók hann á
bak við tjöldin að grafa undan
*>ví- Hann samdi af mikilli
hasnsku við Breta, og aflaði
^raq sjálfstæðis. Var það ekki
hvað síst að þakka framkomu
hans í Palestínuóeirðunum
1929, er hann kom í veg fyrir
°Pinberan stuðning við Arab-
ana í Palestínu, með það fyrir
augum að vinna hylli Breta.
■Kann hjelt því fram að hann
Vseri hafinn yfír allar stjórn-
málaerjur, en hann var þó tví-
^aaelalaust freihsti stjórnmála-
rnaður landsins. Hann var í(
eigin persónu Wafdinn í Iraq,'
e®a með öðrum orðum leiðtogi
slalfstæðisbaráttu þjóðarinní
ar- Hann hvatti hína róttæk-
Usiu, en kom síðan til Breta
°g kvaðst verða að fá eitthvað
h bess að sefa þá. En honum
Safst aldrei tími til að byggja
UP.P traust stjórnarkerfi, heil
'gða embættaskipan eða
apa framkvæmdarvaldinu á-
veðinn ramma. Hann hafði
eit á syni sínum, Ghazi, er
Varð eftirmaður hans. — Hann
iest árið 1933 á ferðalagi til
^Víópu. Varð áfall, er hann
h af mikilli geðshræringu, í
anamein hans. Dauði hans'
jar® Iraq mikið áfall og eyði-
,agði ^iargar framtiðarvonir
loðarinnar, er víð hann höfðu
Verið tengdar.
‘gar Feisal og Shahinn
^ Persíu hittnst.
j, enn, sem voru í fylgd með
í 1 tveimur mikilvægum
Um> hafa gefið mjer
sinn^3 ivsingu a* honum. Eitt
(p11 hra hann sjer til Iran
^i^rsiuI til þess að hitta Sha-
Fe'D iaeðsta mann landsins).
Sha'p1 Var gia®ur °S í'eifur, en
Ur a linn eins og steingerfing-
fu j^nnað sinn kom hann til
bíu 31 Vl® *kn Saud af Ara-
á p Um horð > breskri skútu
Satióa. Var þeim fundi
Saud 30 Iægia deilurnar milli
í s' °g Sherifananna. Hvor
Str«"^* iagi híeldu Þeir frá
Eftir John Gunther
Fyrir nokkrum dögum birtist hjer í blaðinu
kafli úr bók Gunthers „Inside Asia“. Fjallaði sú
grein um Japanskeisara. í þeim kafla bókarinnar,
sem blaðið birtir nú, ræðir höfundurinn um Iraq,
sem tíðum hefir verið á minst í stríðsfrjettum, enda
er landið hernaðarlega mjög mikilvægt.
lagi ________ _____
Umiml'nni. með Það fyrir aug-
ná til skipsins báðir
^imtímis, svo að hvorugum
væri gert lægra undir höfði.
Báðir voru hikandi og varkár-
ir, en eftir nokkra stund hröð-
uðu þeir sjer hvor til annars.
I kveðjuskyni var skotið fjöru-
tíu og tveimur fallbyssuskot-
um, og heyrðist því ekki manns
ins mál. Rjett þegar skothríðin
var afstaðin, kom einkaritari á
harðaspretti til Brooke-Popham
flugmarskálks, sem var um
borð, og spuroi hann um átt-
ina til Mekka, svo að Ibn Saud
gæti beðist fyrir.
I viðræðum þeim, sem á eft-
ir fóru, var Ibn Saud eins og
stór björn á að líta, er helst
virtist ætla að læsa klónum i
Feisal eins og hljebarða.
Olían er landsíns staersta
auðlind. *
Hið strjálbýla og frumstæða
Iraq, sem er snautt af öllu
nema olíunni undir sandskorp-
unni, og er uppreisnargjarnast
allra Arabaríkjanna, varð ó-
háð ríki og var veitt inntaka
í Þjóðabandalagið árið 1932.
Bretar ljetu þannig af hendi
umboðsríki sitt eftir tíu ára
vernd, en England og Iraq
voru þó áfram tengd nánum
samningsböndum. Deild úr
konunglega breska flughernum
hafði bækistöð í landinu, þótt
ekki væri henni leyfð dvöl í
höfuðborginni. Atti flugher
þessi að gæta samgönguleiða
breska heimsveldisins og jafn-
framt vqrja Iraq fyrir árásum
annara ríkja.Breski sendiherr-
ann hafði sjerrjettindi fram yf
ir aðra erlenda sendimenn, en
þó væri ekki rjett að kalla
hann stjórnanda ríkisns. Bret-
ar gættu þess vandlega að
blanda sjer ekki í innanlands-
mál og Iraq hafði minni áhrif
á gang þjóðmála en nokkurt
annað Arabaríki, ef til vill að
Saudi-Arabíu undantekinni.
En þá braust stríðið út arið
1939, og allar .aðstæður ger-
breyttust.
Þjóðin er sundurleit.
Meginvandamál Iraq-ríkis er
sköpun samstiltrar þjóðarheild
ar. í landinu úir og grúir áf
allskyns þjóðbrotum. I Euph-
rates-hjeraoi eru viltir ætt-
flokkar, sem aldrei hafa verið
fyllilega friðaðir, og i syðstu
og vestustu hjeruðum landsins
eru frumstæðir Araba- og Be-
dúínaflokkar. En það eru á
engan hátt eintómir mismun-
andi Arabahópar, er landið
byggja. í Bagdád einni saman
eru yfir 40.000 Gyðingar, og í
landinu öllu um 70.000. — í
landinu eru Yezedisar (djöfla-
trúarmenn, en svo eru þeir
kallaðir, því að þeir eru sann-
færðir um það, að í heiminu
sjeu hin illu öfl það máttug,
að skynsamlegra sje að dýrka
Satan en hina mildari guði),
kaþólskir Kaldear, kristnir
Kaldear, allmargt Kurda (sem
eru af ariskum ættum og Mú-
hameðstrúar), Tyrkir í Mosul-
hjeraði og nokkur hópur Ass-
iríumanna, er margir hverjir
voru drepnir af mikilli grimd
í æðisgengnu uppþoti, sem
varð árið 1933.
Er jeg fyrst kom til Iraq og
svipaðist um í þeirri von að
finna einhverjar menjar um
Babylon,Nineve og aora forna
frægð Mesopotamíu við hinar
vatnsósa hrörlegu götur, rak
jeg augun í Iraqfánann, og
spurði ýmsa Iraqbúa, hvað
hann táknaði. Hann er áreið-
anlega einna margbrotnastur
allra nútímafána, og fáir Bag-
dadbúa gátu tjáð mjer full-
komlega merkinu hans. Svarta
röndin táknar Abbasid Cal-
iphs, hvíta röndin Ommayid
Caliphs, og græna röndin Sher
ifiana í Mekka. Rauði samsíð-
ungurinn merkir eitthvað ann
að, og virtist enginn vita það
með vissu, en tvær hvítu
stjörnurnar merktu uppruna-
lega fyrstu Arabaríkin, Sýr-
land og Iraq. En Sýrland fjell
rökkum í hendur. Var þá tákn-
unum breytt, og önnur stjarn-
an helguð Aröbunum í landinu
en hin Kurdunum. — Kvarta
Kurdar oft um það, að þetta
sje eini sóminn, sem þeim sje
þar sýndur. ■ Fáninn er upp-
fundinn af Englendingi, Sir
Gilbert Clayton að nafni.
Stjórnskipunin.
Með stjórnvaldið fara kon-
ungur, ráðuneyti og þing. Síð-
asti aðilinn er þó nokkuð úr
sjer genginn, því að í landinu
eru engir stjórnmálaflokkar.—
Sum þingsætanna eru ætluð
ákveðnum samfjelögum, t d.
Gyðingum og kristnum mönn-
um, með líkum hætti og í hjer-
aðsdómunum i Indlandi. Eins
og oft á sjer stað með nýbök-
uðum þjóðum, er embættis-
mannastjettin voldug og tiðum
rotin. Margir hásettir em-
bættismenn eru fyrverandi
tyrkneskir herforingjar. Ein-
kenni stjórnmálastarfseminnar
í landinu eru þau, að þeir, sem
með völdin fara leitast við að
bola þeim, er utan við standa,
frá öllum stöðum, en hinir
reynast að komast í embætt-
in og sparka þeim burtuj sem
fyrir eru.
Eitt hafa Iraqbúar lært, og
það er það, að auðveldara er að
heimta sjálfstæði en stjórna
sjálfstæðu landi á sómasam-
legan hátt. Stjórnarábyrgðin
hefir lægt öldurnar í Iraq. —
Hinir róttæku reyndust verða
hægari, er þeir fengu völdin í
hendur og hafa verið hneigðir
til að leita aðstoðar hjá breska
sendiráðinu, sama sendiráðinu,
sem þeir hafa átalið harðast,
er þeir komust í vanda. Á lík-
legt afrek, því að við feikilega
erfiðleika var að etja. —Olían
rennur ekki alls staðar af sjálfs
dáðum eftir pípunum, heldur
an hátt og Egyptaland hefir ] verður að dæla henni í gegn-
Iraq sífelt orðið hliðhollara |um mílna landsvæði, og
Bretum, eftir að það varð sjálf er vart auðið að hugsa sjer
stætt ríki, enda er þar að finna j landsvæði eifiðara viðureign-
eina ástæðuna fyrir því, að |ar' Hæstum allt olíumagnið er
Bretar veittu landinu sjálf- i1 höndum konunglega holl-
stæði. Það liðna er að meira enska Shell-fjelagsins, ensk-
eða minni leyti gleymt. — Til iranska oliufjelagsins, fransks
dæmis hafði maður sá, er for-
sætisráðherra var árið 1938
verið byltingarsinni árum sam
fjelags og nokkurra amerískra
fjelaga. Það, sem afgangs er,
fellur í hlut atvinnurekenda
an. og hafði fje verið lagt til nokkuls> Aimeníumannsins C.
Einn Kurda-jS' Guihehnian.
' Helsti stjórnmálamaður í
■ Iraq nú er Nuri Pasha al Said,
, núverandi forsætisráðherra.
höfuðs honum.
höfðingjanna, Mahmoud I
Sheikh, er þektur var undir
nafninu „konungur Kurdanna”
sýndi umboðsstjórninni fullan ' Mentun sína hlaut hann í Bag-
fjandskap í sjö ár, þar til bresk j hacl °S herskólanum i Kon-
ur foringi tilkynti uppgjöf, stantinoPeh Hann barðist i
hans eftir nokkurt sprengju-
fyrstu með Tyrkjum, en gekk
kast. Nú drekkur hann í sátt síðan 1 lið með hinum arabisku
og samlyndi við -Breta te í Þjóðernissinnum Feisals. —
breska sendiráðinu, og sonur , N°kkru sinnum heíir hann ver
hans leggur stund á hagfræði
við Columbía háskólann.
ið forsætis- og utanríkismála-
ráðherra. Hann vill standa í
nánum tengslum við Breta eins
og Feisal. — Hann kvæntist
systur Jafars, sem áður er get-
ið, og Jafar kvæntist systur
hans. Þegar Jafar var myrtur,
taldi hann því skynsamlegast
að hverfa úr landi. —- Bretar
komu honum undan, eins og
mörgum öðrum pólitískum
flóttamönnum í mörgum lönd-
um. Kann það að koma sjer
vel síðar.
Nuri er einn upphafsmaður
hugmyndarinnar um „ráðsteín
una við kringlótta borðið” til
þess að útkljá deilumál _Gyð-
inga og Araba í Gyðingalandi.
Hann er hreinræktaður Arabi,
gæddur góðum tungumálagáf-
um og samningalipur og hefir
frábærlega skær augu.
Styrjöldin og Iraq.
Vorið 1941 bárust þau eftir-
tektarverðu tíðindi frá Iraq, að
fyrverandi forsætisráðherra,
Rashid Ali, hefði skyndilega
steypt ríkisstjórninni af stóli,
sett ríkisstjórann, Abdullah
Illah, emír, frá völdum, og tek-
ið sjer einræðisvald. — Vitað
var, að hann var i nánum
tengslum við möndulveldin og
Muftinn af Jerúsalem, hinn ill-
ræmdi æsingamaður, er þá
hafði fyrir skömmu sloppið frá
Jerúsalem, var náinn vinur
hans.
Þegar Rashid Ali var for-
sætisráðherra árið áður, hafði
Stjórnarbyltingar.
Stjórnarbylting er örþrifa-
ráðið í stjórnmálabaráttu Iraq-
búa. Undirstaða þess, að slík
bylting geti hepnast, er . að
tryggja sjer stuðning hinna þrá
lyndu Euphratesmanna^ er
hvatt geta til vopna um 50.000
riffilskyttur. í
Iraq er eina Arabalandið, er
hægt er að segja að búið hafi
við fasistiskt stjórnarfar. •— I
nóvembermánuði 1936 gerði
metorðagjarn herforingi, Baqr
Sidki Pasha, er verið hafði áð-
ur í tyrkneska hernum og var
af Kurdaættum, stjórnarbylt-
ingu. Stjórnin í Iraq leitaði
hjálpar hjá Bretum, er breski
sendiherrann taldi sig ekki
hafa neinn rjett til þess að
blanda sjer í innanlandsdeilur,
eftir að hann hafði ráðfært sig
við ráðuneytið og stjórnarand-
stöðuna. — Byltingartilraun
Baqrs hepnaðist, og hinn dyggi
hermálaráðherra Jafar Pasha,
var myrtur, er hann flutti
Baqr boð frá hinum unga kon-
ungi, Ghazi. • Sidki tók sjer
einræðisvald. Hann keypti flug
vjelar af ítölum og áformaði
að fara í heimsókn til Ber-
línar> en Bretar ljetu sig þetta
litlu varða. En hann hafði átt
sök á morði Jafars, og blóðs-
úthellingar eru hættulegar í
Arabalöndum. Ættingjar Jaf-
ars veittu Sidki sífelt eftirför
og í júlímánuði 1937 heppn-j hann neitað að rjúfa samband-
aðist þeim að drepa hann. — j ið við ítaliu, eins og áskilið var
Aftur á móti \rirtist Sidki i sáttmála Iraq og Englands,
skjótt hafa unnið hylli kon-
ungs.Konungurinn var þó ekki
viðstaddur útför hans.
Fjárhagur landsins er
í góðu lagi.
Olían er bjargvættur þjóo-
arinnar. Er olían leidd eftir
tvöfaldri leiðslu frá Mosul-
oliulindunum til Miðjarðar-
og i landinu var því sægur
möndulveldaerindreka og 5.-
herdeildarmanna frá ítölsku
sendisveitinni.
Bretum var ekki auðið að
þola það, að komið væri á fót
möndulveldasinnaðri stjórn í
Iraq, og fáum dögum eftir
valdatöku Rashid Ali, gengu
breskar og indverskar hersveit
hafsstrandar. Liggur önnur' ir á land við Basra. í London
leiðslan til sjávar í Haifa og J var rjettilega á það bent, að
er undir bresku eftirliti, en , þetta væri i nánu sambandi við
hin leiðslan liggur gegnum sáttmálann frá 1930, þar sem
Sýrland. Skattgreiðslur olíu- j Bretum var veittum rjettur iil
fjelaganna bera uppi fjárhag þess að vernda samgönguleið-
ríkisins. ^Tekjuhalli þekkist j ir heimssveldisinS. í fyrstu
ekki og ríkisskuldir eru engar.
Oliuleiðslan er mikið tæknis-
hreyfðu stjórnarvöld í Iraq
Frainhald á hls. 8