Morgunblaðið - 01.02.1944, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 1. febrúar 1944.
M O.RGUNBLAÐIÐ
7
RÓM - BORGIN EILÍFA -
HÖFUÐBORG ÍTALÍU,
Róm, stendur beggja vegna
Tiberfljóts, 188 km fyrir
norðan Neapel, sem banda-
menn hafa þegar um skeið
haft á valdi sínu. — Borgin
hefir verið reist á níu eða
tíu hæðum, og er jarðveg-
urinn að mestu leyti aska úr
eldgýgum, sem nú eru út-
brunnir.
Söguna um uppruna
Rómaborgar og bræðurna
Romulus og Remus, munu
flestir kannast við, og því
ekki þörf að rek ja hana hjer.
Segir sagan, að elsti hluti
hluti borgarinnar hafi verið
reistur árið 753 f. Kr. á Pala
tiumhæð. Mestur hluti borg
arinnar liggur nú innan
múrs þess, sem Aurelius
keisari ljet reisa árið 272 e.
Kr. Annar múr var einnig
reistur á 17. öld af Urban
páfa VIII.
Vatn fær bærinn úr fjór-
um stórum vatnsleiðslum,
en þar sem vatnsgeyma
vantar í bænum sjálfum,
hefir hver bilun á vatns-
leiðslunum í för með sjer
vatnsskort í borginni.
Ótal fagrar og glæsileg-
ar byggingar er að finna í
borginni. Frægust þeirra
ahra er sennilega Pjeturs-
kirkjan, sem er stærsta
kirkja heimsins. Var kirkj-
an enda geysidyr, og neyttu
páfarnir ýmsra ráða til þess
að afla fjár til byggingar-
innar, og þótlu sum þeirra
ekki sem kristílegust. Marg
ar hallir og Jistasöfn eru í
borginni. — Frægustu og
stærstu hallimar eru páfa-
höllin (Palazzo Vaticano),
Palazzo Latemu, sem verið
hefir listasafn síðan árið
1871, Castello Sant’ Angelo
(Engelsborgl og Palazzo
del Quirinale, sem verið
hefir bústaður konungs síð-
an 1871. í borginni eru fleiri
einkahallir en í flestum
borgum heims. I>ar er einn-
ig eitt fullkomnasía sjúkra-
hús í Evrópu.
Stóriðnaður og stórversl-
un er ekki í Róm. Tilveru
sína og frægð á borgin að
þakka veru ítölsku (róm-
versku) stjórnarinnar í borg
inni og því, að páfamir hafa
haft þar aðsetur. Helstu
fjáruppsprettur borginnar
eru Vatikanið og konungs-
höllin. Bærinn hefir einng
miklar tekjur af útlending-
um, er koma til þess að sjá
hina eilífu borg.
Saga borgarinnar.
FYRR á tímum hafði
Rómaborg oft mikil áhrif á
gang stjómmálanna í heim-
inum, ekki síst meðan
Rómaveldi var næstum sá
eini heimur, sem nokkru
máli skifti. Áhrifavald henn
ar var lengi við lýði eftir
hrun Rómaveldis, og var
hún um langan aldur mið-
stöð menningarinnar i heim
inum. Róm tókst þó ekki að
varðveita óveikta valdaað-
stöðu sína sem höfuðborg-
ar rómverska heimsveldis-
ins, meðan það var við lýði,
því að viðleitni margra keis
Augu alheims beinst nxi sífelt meira að hinni sögufrægu Rómaborg, en
framundan virðast nxi vera stórkostlegri átök um borgina eilífu en nokkru
sinni fyrr í sögu hennar, og hefir hún þó sjeð sitt af hverju af því tagi. —
Hvarvetna er þess beðið með mikilli eftirvæntingu, hvort örlög hennar verði
þau sömu og margra annara borga í þessari gereyðingarstyrjöld stórþjóð-
anna, og hlýtur alla að hrylla við þeirri hugsun, að eyðilögð kunni að verða
þau ómetanlegu listaverk og fornminjar, sem þar er að finna.
Colosseum, hið fræga forna hringleikhús í Róm, sjest
hjer á myndinni að ofan.
aranna til þess að hefja
skattlöndin til aukins þroska
og sjálfræðis, varð til þess
að veikja veldi höíuðborg-
arinnar, því að nú voru það
ekki lengur þjóðfundirnir í
Róm, sem höfðu einræðis-
vald í málum skattland-
anná. Þar sem keisarinn og
ríkisstjórnin höfðu aðsetur
í borginni, hjelt hún þó á-
fram að vera höfuðborg rík-
isins.
Áhrifavald Rómaborgar
rjenaði þó óðum, eftir að
völd senatsins minkuðu og
keisararnir fóru að dvelja
langdvölum utan höfuð-
borgarinnar. Þegar svo Kon
stantinus mikli gerði Kon-
stantinopel að höfuðborg
sinni, og keisararnir oft síð-
ar, eftir skiftingu Rómaveld
is, ^iöfðu aðsetur annarstað-
ar í Vestur-Rómaríki, var
borgin næstum aðeins skoð-
uð sem hin gáhila helga
borg, sem margar stórfeng-
legar erfðasagnir voru
tengdar við. En borgin
hrörnaði þó ekki í útliti. •—
Konstantinus mikli ljet
reisa þar stórbyggingar, og
haldið var áfram og reisa
styttur og minnismerki á
Forum Romanum. Þegar
Vestgotar og Vandalir Ijetu
greipar sópa um borgina ár-
in 410 og 455, voru mörg
listaverk eyðilögð, en enn-
þá stórfeldara tjóni ollu þó
skemadarverk og rán Aust-
gota árið 456. Eftir að Aust-
gotar höfðu verið yfirbug-
aðir, komst Róm í hendur
LVsara austur-rómverska
ríkisins, en erfitt reyndist að
halda tengslunum í Austur-
lönd, einkum eftir að Lang-
barðar höfðu lagt mestan
hluta Italíu undir sig og
gerðu einnig tíðar árásir á
Róm.
Róm og kirkjan.
EN ROM var nú einnig
orðin höfuðborg annars
stórveldis — kirkjunnar. —
Rómversku biskuparnir
(páfarnir) höfðu snemma
hlotið sjerstaka heiðurs-
stöðu meðal starfsbræðra
sinna. Það var þó fyrst eftir
að kristnin hlaut viðurkenn
ingu ríkisvaldsins á dögxxm
Konstantinusar mikla, að
þeir gátu verulega farið að
láta að sjer kveða. — Eftir
að keisararnir hættu að
hafa aðsetur í Róm, varð
svo páfinn höfuð borgarinn
ar. Snemma var einnig tek-
ið að reisa þar kirkjubygg-
ingar. Elsta Pjeturskirkjan
var reist um 350. Musterin
voru nú ekki lengur notuð,
og var því farið að taka efni
úr þeim í kirkjurnar. —
Var einkum algengt, að súl-
ur hinna fornu mustera
væru notaðar í kirkjubygg-
ingarnar. — Þannig flýttu
kirkjurnar hruni muster-
anna, en á hinn bóginn varð
veittist þannig ýmiskonar
efni, sem ella er hætt við
að hefði evðilagst.
Veraldlegt vald páfanna
yfir Rómaborg jókst einnig,
einkum eftir landaafsal Pí-
pins litla og Karls mikla. —
Um yfirráð austrómverska
keisarans var nú ekki leng-
ur að ræða. Karl mikli fór
til Rómaborgar til þess að
láta krýna sig til keisara ár-
ið 800, og íáfjaði það upp
fyrir mönnum minningarn-
ar um fvrri veldi borgarinn
ar. En örvggisleysið var
mikið. Ári'ð 846 komust
Serkir að hliðum Róma-
borgar og fóru ránshendi
um Pjeturskirkjuna og
Pálskirkjuna, sem stóðu ut-
an múra borgarinnar. Kom
atburður þessi því til leið-
ar, að Leo páfi IV. lagði
hjeraðið umhverfis Pjeturs
kirkjuna og Vatikanhæðina
undir Rómaborg og ljet gera
múr ,xim þenna nýja borg-
arhluta, sem kallaður var
eftir honum leoniska borg-
in. Varð hún best víggirti
hluti Rómaborgar.
Undir stjórn siðari páfa
rýrnaði mjög álit páfaveld-
isins, og veraldlegir höfð-
ingjar tóku völdin í Róm í
sínar hendur. Otto mikli
hlaut páfakrýningu árið
962 og reyndi að ná völd-
unum í Róm í sínar hendur.
Fleiri þýskir keisarar gerðu
einnig tilraunir til þess að
gera sig að húsbændum í
hinni helgu borg. Það voru
keisararnir ' og rómverski
aðallinn, sem deildu um
völdin í borginni. Gregor-
íus páfi VII. reyndi að hefja
páfastólinn á ný til vegs og
valda, en Hinrik IV. Þýska-
landskeisari lagði Róm und
ir sig, nema Engelsborg,
þar sem páfinn lokaði sig
inni. Páfi var síðan leystur
úr haldi af 'Normannahöfð-
ingjanum Robert Guiscard,
en í þeirri viðureign brann
suðurhluti borgarinnar til
kaldra kola.
Baráttan um völdin.
UM SKEIÐ voru nú sí-
feldar erjur í borginni. —
Ýmsar aðalsættir börðust
um völdin, og fornar bvgg-
ingar vóru gerðar á víg- ^
girtum köstulum. Frá virkj,
um þessum herjuðu svo að-
alsmennirnir hverir á aðra
og gegn páfa. Rómverska
borgarastjettin fór nú einn-
ig á stúfana og heimtaði
endurreisn lýðveldisins. —
Höfðu þeir í fyrstu heppn-
ina með sjer, en urðu að síð
ustu að lúta í lægra haldi
fyrir páfa og keisara árið
1155. — Aðalsmennirnir
græddu í bili mest á sigri
þessum, en mikilhæfum páf
um hepnaðist aftur að efla
veldi páfastólsins, og árið
1238 Ijet Gregoríus páfi IX.
rífa mörg þeirra virkja, er
útbúin höfðu verið í hinum
fornu byggingum. í öllum
þessum erjum eyðilögðust
mörg forn minnismerki, en
í stað þeirra ljetu páfarnir
reisa margar kirkjur.
í upphafi 13. aldar var
Vatikanið reist sem bústað-
ur páfa. En eftir að Bonifac-
ius VIII. hafði orðið að lúta
í lægra haldi f\rrir Colonna-
ættinni árið 1303, og Clem-
entius V. tók sjer bústað í
Avignon, fór aftur að halla
undan fæti fyrir Rómaborg,
og ættardeilurnar hófust á
ný.
Eftir að páfarnir fluttu aft
ur til Róm, batnaði ástand-
ið. í fyrstu voru að vísu sett
ir á stofn páfastólar annars
staðar, og varð að ganga
milli bols og höfuðs á þeim.
Nikulaus pafi V. veitti borg-
arbúum sjálfsstjórn og lagði
drög að miklum byggingar-
framkvæmdum. Hjelt andi
endurreisnarinnar innreið
sína í hina helgu borg. Six-
tus páfi IV. lagði mikið fje
að mörkum til þess að prýða
borgina. Ljet hann breikka
göturnar og reisa margar
kirkjur. Sixtinska kapellan
er frá hans dögum. Næstu
páfar gerðu einnig margt
borginni til hagsbóta. Julius
II. og Leo X. kvöddu hina
miklu listamenn til borgar-
innar og fengu þeim mikil-
væg ■ hlutverk í hendur.
Bygging Pjeturskirkjunnar
var hafin, og stóð sú smíði
vfir í rúma öld. Michelang-
elo, Rafael og aðrir lista-
menn skreyttu kirkjur og
háliir, og víðsvegar um borg
ina voru reist vegleg stór-
hýsi. Þótt mikil hrifning
væri ríkjandi fyrir fortíð-
inni, skorti því miður skiln-
ing á gildi hinna fornu minn
ismerkja. Menn hikuðu ekki
við að taka steina í þessar
nýju skx'autbyggingar úr
rústum hinna fornu bygg-
inga. Varð Colosseum þar
einna harðast úti. Mesta
evðilegging hinna fornu
bygginga átti sjer einmitt
stað á þessu tímabiii.
Enn voru ómetanleg
listaverk eyðilögð.
ÞESSAR stórfeldu aðgerð
ir og umbætur fengu þó
skjótan endi, þegar herir
keisarans rjeðust á borgina
og lögðu hana undir sig ár-
ið 1527. Ránin og eyðilegg-
ingarhar, sem fylgdu í fót-
spor þessa hernáms, voru
ekki síður ægilegar en að-
gerðir villimannanna áður
fyrr. Sóttir og hungursmorð
herjuðu borgina, og íbúun-
um fækkaði stórlega. Þegar
Karl V. átti svo að halda
innreið sína í borgina, var
til heiðurs við hann rudd
gata beint gegnum þá hluta
borgarinnar, þar sem flest-
ar hinar fornu byggingar
stóðu, og voru margar
þeiri’a eyðilagðar við þessa
gatnagei’ð. Brátt rofaði aft-
ur til, og í lok 16. aldar hófu
páfarnir byggingarfram-
kvæmdir á nýjan leik. Eink
um lagði Sixtus páfi V.
fram ríkulegan skerf til efl-
ingar borginni. Hann gaf
borginni næstum nýjan
svip, lagði um hana breiðar
og beinar götur, fullgerði
hyelfingu Pjeturskirkjunn-
ar, lagði mikla vatnsleiðslu
til borgarinnar, útrýmdi
ræningjalýð og skapaði
aukið rjettarörvggi.
En Sixtus páfi bar ekki
fremur en margir aðrir virð
ingu fyrir minnismerkjum
fortíðarinnar. Vegna að-
gerða páfanna í byrjun ald-
arinnar, hafði páfastóllinn
nú hlotið veraldleg yfirráð
Rómaborgar og kirkju rík-
isins, en nú beittu þeir valdi
sínu að mestu í þágu kirkj-
unnar. Kirkjur voru því
reistar í stórum stíl. Einnig
aðalsmennirnir, sem hugs-
uðu nú ekki lengur til þess
að ná völdunum úr höndum
páfa, reistu sjer veglegar
hallir, en allur almenning-
ur bjó við ljeleg kjör. í lok
18. aldar fór Róm aftur að
verða pílagrímsstaður lista-
mannanna, og áhugi manna
fyrir hinni glæstu fortíð
borgarinnar jókst á ný.
Frelsishreyfingar
og síðustxx framfarir.
FRANSKA STJÓRNAR-
Frainhald á bls. 8