Morgunblaðið - 22.02.1944, Blaðsíða 2

2
MORGUNBLAÐIÐ
Þriðjudagnr 22. febrúar 1944
Þjóðræknisíjelag Vestur-
íslendinga 25 ára
Eftir Valdimar Björnson
liðsforingja
Þessa daga heldur Þjóðræknisfjelag íslcndinga í Vcstur-
hcimi 25 ára afmæli silt hátííílegt. Er hr. biskup Sigurgeir
Sigurðsson þar, sem fulitrúi íslcnsku ríkisstjórnarinnar.
Blaðið hefir snúið sjcr til Valdimars Björnsonar blaða-
manns og fengið hjá honum eftirfarandi grein í tilefni
afmselisins um þjóðræknisstarf Vestur-Islendinga alment
og starfsemi fjelagsins sjerstaklega.
VESTUR-ISLENDINGAR,
sem hjer eru staddir um þessar
mundir, hugsa þessa dagana^jil
Winnipeg, þar sem haldið er há
tíðlegt 25 ára afmæli Þjóðrækn-
isfjelags íslendinga í Vestur-
heimi. Hefir ísland viðurkent
þessa starfsemi þjóðarbrotsins
vestra með því að senda biskup
inn, Sigurgeir Sigurðsson sem
fulltrúa stjórnpi'innar við þessi
hátíðahöld.
Morgunblaðið hefir beðið
Vestur-íslending að minnast í
fám orðum 25 ára starfsemi
Þjóðræknisfjelagsins fyrir vest-
an. Vart verður þó saga þessi
rakin greinilega, enda ekki tök
á því hjer. En hjer verður lýst
í höfuðdráttum að hverju fje-
lagið starfar.
Landar hjer heima vita fyrir
löngu, að kirkjulífið hefir ver-
ið það, sem aðallega hefir tengt
saman íslendinga vestan hafs.
Þessvegna var mjög vel til
fundið að biskup landsins væri
fulltrúi þess á afmælishátíðinni,
sem nú fer í hönd. íslendingar
vestra eru að vísu ekki á eitt
sáttir í kirkjumálum, frekar en
menn hjer heima eru í ýmsum
öðrum málum, en eftirtektar-
vert er það, að í Þjóðræknisfje-
laginu eiga fylgjendur hinna
ýmsu stefna í trúmálum, sam-
starf. Þar vinna þeir saman á
þeim grundvelli, að þeir eru
allir af íslensku bergi brotnir.
Þjóðræknisfjelagið hefir unn
ið mörg merkileg störf þenna
aldarfjórðung. Einng mest ber
á þeim í Winnipeg, þar sem fje
lagið hefir haldið skóla á laug-
ardögum, og börn læra íslensku.
Hafa sjálfboðar lagt mikið á
sig við kenslustörf, en árangur-
inn hefir orðið góður, óg er
þetta mjög þarft verk, þar sem
hinn mikli þjóðflokkafjöldi í
Winnipeg gerir erfitt að við-
halda móðurmálinu hjá yngri
kynslóðinni, erfiðara en í sveit-
um og þorpum á Nýja-íslandi,
Norður-Dakota í Bandaríkjun-
um og víðar.
Tímarit Þjóðræknisfjelagsins,
•scm kemur út árlega, er einn
helsti þáttur í starfsemi þess,
og hefir það, síðan útkoma þess
hófst, flutt fjölmargar ágætar
greinar, og þolir það vel sam-
anburð við svipuð rit hjer
heima. Þá hefir Þjóðræknisfje-
lagið stutt að mjög þarflegu
fyrirtæki, en þáð er útgáfa á
Sögu Islendinga í Vesturheimi.
Mun annað bindi hennar nú
vera komið út og hefir inni að
halda söguþætti ýmissra bygða.
Fyrra bindið, um tildrög vest-
urflutninganna, eftir Þorstein
Þ. Þorsteinsson, hefir náð mik-
illi útbreiðslu hjer. Fyrirhugað
er að halda ájram, þar til saga
allra bygða jslendinga vestra
hefir verið skráð, og svo hefir
komið fram hin skemtilega
hugmynd að taka allsherjar-
manntal á íslendingum og af-
komendum þeirra í Kanada og
Bandaríkj unum.
Að því er Vestur-Islensku
blöðin herma, færist það nú 1
vöxt, að deildir úr Þjóðræknis-
fjelaginu sjeu stofnaðar í hin-
um ýmsu bygðum. Með því nær
fieira fólk að taka þátt í starf-
inu og færist meira fjör í það.
Ai’sþing, skemtisamkomur við
og við og útgáfa tímarits er
ekki nóg. Nýjar deildir fjelags-
ins hafa verið stofnsettar víðs-
vegar í Nýja-Islandi og ann-
arsstaðar á síðastliðnum mán-
uðum og hefir hinn ötuli for-
seti fjelagsins, próf. Richard
Beck gengið ötullega fram í
stofnun slíkra deilda.
Þjóðræknisþingin, eins og
það sem nú hefst í Winnipeg,
eru skefntileg. Þátttaka er auð-
vitað mest af hálfu Winnipeg-
búa sjálfra, því borgin má kall
ast Reykjavík Vestur-íslend-
inga. En einstaklingar fara
stundum langar leiðir, til þess
að sækja þingin, og einnig eru
þar erindrekar hinna ýmsu fje,-
lagsdeilda og er starfið rætt ýt-
arlega. Væri bæði æskilegt og
enda sjálfsagt gerlegt, að auka
enn meir slíka þáfttöku í fram-
tíðinni. Hámarki sínu nær þing-
ið vcnjulega með samkvæmi,
sem Winnipeg-deildin „Frón“
efnir til eitt kvöld um miðjan
þingtímann. Þangað er boðið
ræðumanni, oft úr fjarlægri
bygð, og eru þetta hinar fróð-
legustu og skemtilegustu sam-
komur. Ragnar H. Ragnar,
staddur á Islandi nú, í ameríska
hernum, var forseti Fróns um
skeið, meðan hann dvaldi í
Winnipeg.
Það er ánægjulegt til þess að
vita, hve íslendingar hjer
heima meta mikils starfsemi
Þjóðræknisfjelagsins, og enginn
vafi leikur á því, að Vestur-
íslendingar eru allir hjartan-
lega þakklátir heimaþjóðinni
fyrir þann hlýhug og þá velvild,
sem þeim er auðsýnd. Tuttugu
og fimm ára afmælið, sem nú
fer í hönd, hefir mikla þýðingu.
En þess ber þó að gæta í þessu
sambandi, að fjelagsskapur
einn nægir ekki til þess að
tryggja viðhald íslenska arfsins
fyrir vestan, og er ekki Þjóð-
ræknisfjelagið lastað með þess-
um orðum. Sannleikurinn er sá,
að þeir sem forgöngu hafa í
Þjóðræknisfjelaginu og fyrir
það starfa, vita þetta sjálfir
manna best. Það er ekki nóg að
flytja háíleygar hvatningaræð-
ur um hinn dýra arf, á Þjóð-
ræknisþingi eða deildarfundi.
Ekki heldur að syngja ættjarð-
arsöngva, eða þakka vel samin
erindi með dynjandi lófataki.
Það eru einstaklingai'nir, sem
verða að inna af hendi alt það
starf, sem hefir varandi áhrif
í varðveitslu tungu og menn-
ingararfs fyrir vestan. Það eru
I
foreldrarnir, sem verða að sjá
um það, að börnin tali og læri
íslensku, ef kunnátta í málinu
á að eiga sjer nokkra framtíð.
Saga íslands ætti að sýna það
best, að fólk af íslenskum stofni
er ekki rígbundið hinu form-
lega. Einstaklingsfrelsið og ein-
staklingsskyldurnar hafa setið
í fyrirrúmi hjá Islendingum,
síðan landið var bygt. ís-
lendingar vita líka, að það er
fjarstæða að halda, að einhverj
um góðum málstað sje borgið
með því einu að setja á laggirn-
ar fjelagsskap. Þeir vita, að
ekki er hægt að varðveita það
sem þeim er kærast, eingöngu
með því að halda fundi og skipa
nefndir, hlusta á ræður og sam- .
þykkja hátíðlega einhverjar
tillögur. Það er erfitt fyrir vest-
an að halda uppi þessum marg-
umræddu menningarverðmæt-
um, sem útflytjendur hjeðan
höfðu með sjer vestur. Þjóð-
ræknisfjelagið er hvatningarafl
í þeirri baráttu, og nú á aldar-
fjórðungsafmæli sínu á það
glæsilegt framtíðarstarf fyrir
höndum, — að starfa sífellt að
því að vekja hjá einstaklingum
af íslenskum stofni, vitneskju
um það, að það sje einmitt þess
vert að keppast við að hirða arf
inn sem best, og að það sje ó-
gjörlegt, nema því aðeins að
hver og einn taki virkan þátt
í þeirri starfsemi.
Mikið tjón
Japana
í Tmk
BANDARÍKJAMENN hafa
nú tilkynt tjón það, sem þeir
ollu Japönum í hinni miklu
loft- og skipaárás á Truk, og
eru tölurnar þessar: 19 skipum
sökt, þar af tveim beitiskipum
og þrem tundurspillum, og 201
flugvjel grandað.
Japanar segjast hafa mist 18
skip og 140 flugvjelar, en sökt
3 skipum og grandað 57 flug-
vjelum. i
Árásirnar stóðu í tvo daga
samfleytt, en í þeim segjast
Bendaríkjamenn hafa mist 17
flugvjelar, en skemdir hafi orð
ið á einu herskipi. Yfirleitt var
árásin mjög hörð og var ráðist
á alt, sem hernaðarlegs eðlis
var, og flugmenn Bandaríkja-
menna komu auga á.
Bækur:
Dagur í Bjarnardal
Nú nýskeð gafst mjer kostur
til lestrar á fyrsta bindi hins
stórbrotna, og athyglisverða
skáldverks Trygve Guldbrand-
sen „Og bakom synger sko-
vene“ í íslenskri þýðingu Kon-
ráðs Vilhjálmssonar frá Hafra-
læk, sem við þýðingu hefir feng
ið heitið „Dagur í Bjarnardal“.
Því er ekki þann veg farið, að
jeg með þessari umsögn minni,
hugsi til að skipa mjer á bekk
með þeim mönnum, sem rit-
dómarar kallast, þeirra manna,
sem í nafni fjöldans taka sjer
vald til þess að segja sumt gott
og blessað, annað ilt og bölvað,
og lofa þá stundum það, sem
síður skyldi. Nei, jeg þekki of
lítið enn á ,,ísma“ og annað,
sem til slíkra hluta þarf. Jeg
skrifa hjer aðeins fyrir minn
persónulega smekk og tilfinn-
ingar, og það, sem aðallega vak
ir fyrir mjer með að stinga nið-
ur penna, er að þakka þýðand-
anum, Konráði Vilhjálmssyni,
fyrir að hafa ráðist í þann stóra
vanda, að þýða hið ógleyman-
lega skáldverk Tr. G. og hafa
tekist það með snild. Jeg býst
við eða vona, að því kærkomn-
ari verði mörgum bókelskum,
listhneigðum manni þetta snild
arverk, sem það er meira fá-
gæti að fá í hendur bók í skáld-
söguformi, sem ekki á í sjer
fólgna hættur til mannskemda
og siðspillingar, nú þegar haug-
hrafnar ríkimenskunnar tína úr
ritsorpi ýmsra þjóða ógeðsleg-
an reifara- og rómanaþvætting,
þýða á óvandað mál og hella
svo inn á íslenskan bókamark-
að óþverra sínum, án minstu
hindrana.
Ekki gat jeg varist þeirri
hugsun eftir lestur Dags í Bjarn
ardal, að eitthvað mundi lægra
til loíts og skemra til veggja,
í hughreipi þeira sumra ís-
lensku skáldanna, sem skrifa
um íslenskan bændalýð, en hjá
Tryggva þeim norska, er skrif-
ar um bændurna í Bjarnardal.
Það, sem fyrst bar fyrir sjón-
ir mínar við lestur Dags í
Bjarnardal, voru þau sannindi
lífsins, að hinn andlegi flatn-
eskjulýður, sækir að þeim sem
hæst bera og ofar sitja, sakir
yfirburða, kjarks, úrræða og
manndóms,- sækja að þeim með
vopnum öfúndar, tortrygni og
rógs og í gjörningaveðri slíks
vopnaburðar hyggst vinna
sigra sína.
Mynd sú, sem sagan bregður
upp af þeim Bjarnardalsfeðg-
um, er ekki af neinum miðlung
um. Það eru stofnar sem upp
hafa vaxið við hörku erfiðra lífs
kjara, stæltir í mætti sínum,
hraustir í trúnni á Guð sinn og
hin huldu, heilögu rök tilveru
sinnar. Þeir eru forlagatrúar-
menn og virðast trúa á hinn
vægðarlitla guð Gamlatesta-
mentisins, eru sjálfir harðlynd-
ir og lítt sveigjanlegir, en þó
um fram alt drengskaparmenn,
sem í engu vilja vamm sitt vita.)
Það er athyglisvert að fylgjast
með hugsanaferli Dags í Bjarn-
ardal, þar sem hann situr lengi
dags og nóttina með, aleinn í
Gömlu stofu, bugaður af sorg
og bölsýni eftir hið sviplega frá
fall þóris bróður síns. Hann
gjörir hverja atrennuna annari
kröftulegri til reikningsskila
við Guð sinn, og með heljar-
mætti skapgerðar sinnar, þving
ar hann fram rök til orðinna
atburða, og hann kemst að nið-
urstöðu, bjargfastri — ákveð-
inni, og með endurnýjuðu
trausti guðshandleiðslu sinnar
og til staðfestingar útkljáðum
sakarbótum við drottinn sinn,
heggur hann ramgerri viðöxi
forfeðra sinna, sem Guð sjálf-
ur, að hans dómi, lætur detta
úr rjáfri gömlu stofu að fótum
hans, á kaf í dyrastaf stofunn-
ar og gengur síðan djarfur og
öruggur til nýrra starfa — nýs
lífs. — Það er háttur þeirra
Bjarnardalsfeðga, að ætíð þeg-
ar vandi eða sorg sækir þá
heim, þá leita þeir ekki þátt-
töku nje samúðar annara
manna, heldur leita þeir ein-
verunnar, annað tveggja í
Gömlu stofu eða þeir ganga til
skóganna. Það er friður og
göfgi og helgi hins ástfólgna
umhverfis, sem skapa þeim úr-
ræðaþrótt. Það eru skógarnir
með hættum sínum, heillandi
fegurð og frumkrafti, sem
binda sálir þessara stórbrotnu
manna að sjer með órjúfandi
tengslum. Skógarnir voru hinn
skapandi máttur sálaríífs þeirra
þar ófust hinir traustu streng-
ir skapgerðar þeirra, þar hlutu
þeir hvíld og uppörfun í senn.
Aldrei finst mjer meira til
um skapkosti, vitsmuni og’
drengskap Dags, en þegar hann
áratugum síðar situr enn í
Gömlu stofu, með harðlæstar
klær hefnigirni sinnar utan um
höfuðandstæðing lífs síns og á
alskostar við hann. Þ“að var
hersirinn á Borg. Þessi stæri-
láti fulltrúi yfirstjettanna, sem
Degi fanst að alla tíð öllum
öðrum fremur hefði setið um
virðingu sína og gengi. Nú er
Dagur albúinn til hefnda. Nú
getur hann greitt stórlæti hers-
isins og síðustu hamingjuvon-
um lífs hans banahögg. — Það
er einn af stærstu kostum þess-
arar sögu, að skáldið virðist
ekki hafa hneigð til að skapa
persónur sínar með hvítum
englavængjum. Þær eru full-
komlega mannlegar. En þær
hækka og stækka við hverja
raun og út úr eldskírn sorgú
og vonbrigða koma sálir þeirra
ekki einasta reyndari og þrosk-
aðri, heldur fegurri og skrýdd-
ar gulli göfugmensku og sann-
trúar. — Dagur gamli í Bjarn-
ardal á þrátt fyrir sinn mikil- -
leik, sínar veiku hliðar og
snöggu bletti. Það er með hann
eins og' marga stórbrotna menn
og mikilhæfa, að það er dálít-
ill blettur á sál hans, sem er
óvígður af hendi kærleiks og
mildi, og þar sem hann situr
nú í gömlu stofu með hersir-
inn á Borg fyrir framan sig,
gægist hin miskunnarlausa
kulda loppa fjárgræðgi og
hefnigirni út úr „heiðnabjargi',
sálar hans, og örgrar honum
tjl hefnda. En á þessari erfiðu
Frarnh. á 8. síðu. i