Morgunblaðið - 22.02.1944, Blaðsíða 7

>ri5judagur 22. íebrúar 1944
IfORÖUKBLAjÐlÐ
í
Drykkurinn9 sem stöðvaði Rommel
FLESTIR ÁLÍTA að Bret-
ar hafi stöðvað framsókn
Þjóðverja til Egyptalands
við E1 Alamein. Svo var þó
ekki. Þanri 3. júlí 1942
braust Rommel gegnum víg-
línu vora, og það sem eftir
var af þremur herfylkjum,
streymdi gegnum skarðið.
Áður en myrkrið skall yfir,
voru þeir komnir hálfa leið-
ina frá E1 Alamein til Al-
exandriu, en það eru 50 míl-
ur.
Daginn eftir — sem var
einn af afdrifaríkustu dög-
um styrjaldarinnar — átti
sjer stað dæmalaus viður-
eign á söndum eyðimerkur-
innar.
Hermenn Rommels komu
auga á turna Alexandriu —-
borgarinnar, sem var tak-
markið er þeir höfðu kept
að í hartnær tvö ár, og sem
þeir höfðu liðið fyrir allar
hugsanlegar kvalir eyði-
merkurhemaðarins. Hvíld,
matur og vatn — einkum
vatn í skrælþurrar kverk-
arnar — virtist nú loksins
vera á næstu grösum. Þeir
lögðu af stað í áttina til Al-
exandriu.
En skyndilega myndaðist
rvkmökkur á eyðimörkinni
milli þeirra og herfángsins.
Leifar breska hersins mynd
uðu þetta rykský. Herstvrk-
ur þessi var 50 skriðdrekar,
nokkrar fallbyssur og vagn-
ar fullir af þreyttum her-
mönnum.
Á þessu svæði hafði ov;n-
urinn yfir að ráða álika mikl
um herstyrk. Hann átti
heldur ekki eftir nema 50
skriðdreka, og mannafli
hans var jafn okkar her
styrk, eða um 5000 menn.
Fallbyssustyrkleikinn vur
eini mismunurinn, því að
við áttum ekkert, sem jafn
ast gæti á við 88 mm. byss-
urnar þýsku.
Það var mikið í húfi.
ÞAÐ var stórkostlegt
hlutverk, sem jafn fáum
mönnum var ætlað að leysa
af hendi. Hefði oss mishepn
ast að stöðva vjelahersveit-
ir Rommels þenna morgun,
þá hefði Alexandria hlotið
að falla og vjer hefðum mist
alla Afríku, vel hefði mátt
koma Rússum í opna skjöldu
í Kaukasus og fálmarar
möndulveldanna hefðu að
Flestir munu minnást hinnar örlagaríku stundar,
þegar ekki var annað sýnna en Rommel tækist að ger-
sigra her Breta og komast allt til Suez. Fæstum mun
aftur á móti kunnugt um það, hversu furðulegt atvik
það var, sem stöðvaði framsókn möndulherjanna og
varð upphafið að þeim straumhvörfum, er síðar urðu í
Afríkustyrjöldinni. Enskur liðsforingi skýrir frá þessu
atviki í eftirfarandi grein, sem fyrir skömmu kirist í
mánaðarritinu ,.Reader’s Digest“.
lokum teygt sig yfir Asíu
til þess að sameinast Jap-
önum.
Allan þenna heita eyði-
merkurmorgun skutu her-
irnir hvor á annan. Her-
menn beggja aðila voru að
því komnir að örmagnast og
þeir sáu varla til að miða
byssunum vegna sandsins,
sem fylti sár augu þeirra.
Hvor herinn um sig var nær
því að uppgefast, jafnvel í
upphafi orustunnar. Jafn-
skjótt og síðasti dropi hins
harða baráttuþreks var guf
aður upp, mjmdi annar hvor
aðilinn örmagnast með öllu.
Sólin var næstum beint
fvrir ofan oss, og hermenn
vorir voru að því komnir að
bugast, þegar nasistarnir
ijetu undan síga. Ef átökin
hefðu staðið tíu mínútur til
viðbótar. gat svo hafa far-
ið, að vjer hefðum látið und-
an síga. Hægt og með tregðu
skröltu Mark IV skriðdrek-
arnir aftur á bak úr orustu-
reyknum.
Furðulegt atvik
gerðist.
EN ÞÁ GERÐIST furðu-
legt og ótrúlegt atvik. 1100
menn úr nítugasta ljetta
vjelaherfylkinu, úrvali_Af-
ríkuhersins þýska, komu
reikandi yfir skrælþurran
sandinn með upprjettar
hendur. Ef bresk deild hefði
handtekið, þótt ekki hefði
verið nema smáhóp úr nítug
asta vjelaherfylkinu, hefði
það gefið henni nægilega á-
stæðu til þess að miklast
mánuðum saman — en að
1100 þeirra skyldu gefast
upp, þegar undanhaldsleið-
in lá þeim opin — það var
blátt áfram kraftaverk.
Þegar nasistarnir nálguð-
ust meir, skjögrandi þreytu-
lega, tók þessi eyðimerkur-
sorgarleikur að skýrast.
Hræðilega útlítandi bólgn-
ar tungur þeirra, svartar og
j blóðhlaupnar, hjengu út úr
þeim. Æðisgengnir hrifsuðu
þeir vatnsflöskurnar frá
hálsi manna vorra og ljetu
vatnið strevma inn milli
skrælnaðra varanna. Síðar
átti jeg tal við nokkra
þeirra, og þetta er sagan
sem þeir sögðu mjer:
Hvað gerðist?
j ÞEGAR ÞEIR höfðu brot-
ist gegnum \Jglínu vora við
E1 Alamein, daginn áður,
höfðu þeir þegar verið vatns
lausir heilan sólarhring. En
við hin sigruðu varnarvirki
vor fundu þeir vatnsleiðslu.
Á ýmsum stöðum á tveggja
mílna löngu svæði, þar sem
hún lá ofanjarðar, skutu
þeir göt á pípurnar og
drukku vatnið, sem
streymdi þar út. Samtals
munu um þúsund hermenn
hafa drukkið vatnið og tóku
stóran teyg áður en sviði í
hálsinum gaf þeim hina of
seinu aðvörun — vatnið var
salt.
Alla nóttina kvöldust
menn þessir ósegjanlega.
Einungis vonin um að geta
slökt þorsta sinn í Alex-
andriu hjelt þeim uppi,
meðan hin harðvítuga evði-
merkurorusta var háð morg
uninn eftir. En þegar skrið-
drekarnir snjeru við. gátu
fótgönguliðssmennirnir ekki
umborið kvalirnar lengur. í
hóp skunduðu þeir í áttina
til vor -— og hreina vatns-
ins. ■
Hvers vegna var vatns-
leiðslan full af söltu vatni?
Þar sem jeg er liðsforing-
inn, sem hafði yfirumsjón
með að birgja áttunda her-
inn að vatni í allri evði-
merkurherferð hans, þá get
jeg gefið yður svarið. Vatns-
leiðslan var alveg ný, og jeg
eyddi aldrei hinu dýrmæta
hreina vatni til þess að
reyna pípurnar. Til þess not
aði jeg ætíð salt sjávarvatn.
Ef vjelaherfylkið hefði brot.
ist gegn við E1 Alamein dag
inn áður, þá hefðu pípurn-
ar verið tómar. Tveimux
dögum síðar hefðu þær ver-
ið fullar af tæru vatni. En
nú fór það svo, að nasist-
arnir fengu salta vatnið, og
þeir fundu ekki strax salt-
bragðið, því að bragðfæri
þeirra voru ekki eðlilega
næm fyrir vegr^a saltvatns,
sem þeir voru vanir að
drekka, og þorstans.
Hlutföllin í þessari eyði-
merkurorustu voru svo jöfn,
að jeg hugsa helst að óvin-
irnir — án saltblöndunnar
— hefðu þraukað lengur en
vjer. En varnarlaus Alex-
andria hefði þá fallið þeim
í hendur.
Þannig verða oft smávægi
leg atvik til þess að ákveða
gang sögunnar.
AKUREYRARBRJEF
Skriðdreki fluttur til viðgerðar.
Mil.iónaframkvæmdir.
UNDANFARNAR vikur hefir
setið á rökstólum hjer í bæn-
um svo kölluð Dráttarbrautar-
nefnd, kosin af bæjai'Stjórn og
útgerðarmönnum. — Hlutverk
hennar var að athuga mögu-
leilca á byggingu nýrrar drátt-
arbrautar og fekk hún sjer til
aðstoðar við þá athugun Finn-
boga R. Þorvaldsson hafnar-
verkfræðing. Eftir athugun
þriggja staða j bænum, varð
fvrir valinu landspilda norðan
Oddeyrartanga, skamt fyrir
sunnan Glerárósa. Gerir verk-
fræðingurinn ráð fyrir að þar
verði íyrir komið 3 dráttar-
brautum, smábátakví og kola-
bryggju, en eindregnar óskir
liggja fyrir um það, að kola-
gefmslur sjeu fluttar brott úr
miðbænum, þar sem þær eru
til mikilla óþrifa. Einnig hefir
þótt aðkallandi, að bærinn
I kæmi upp smábátakví. Hefir
! áður verið byrjað á slíkri kví
norðan við hafnarbryggjurnar,
‘ en þar frjósa bátarnir inni
| strax og Pollinn legur að vetr-
' um.
Áætlanir verkfræðingsins um
nefndar framkvæmdir, hafa
verið samþyktar af bæjarstjórn
og verður jafnframt leitað sam
þykkis skipulagsnefndar og'
vitamálastjóra, en þær eru i
stórum dráttum þannig: Um
200 metrum sunnan við Gler-
árósa verði grjótgarður hlaðinn
til varnar norðanáttinni. 300 m
sunnar komi kolabryggja, en
milli garðsins og bryggjunnar
verði smábátakví, en upp af
henni þrjár mismunandi stór-
ar dráttarbrautir aðskildar
með timburbryggjum. Samtím
is geti brautirnar tekið þrjú
1000 tonna skip, ellefu 500 t.
skip o'g 30, 50 tonná.
Hjer er um framkvæmdir að
ræða, sem velta á miljónum
króna, jafnvel þótt miðað sje
við verðlag fyrir ófriðinn, og
þó að í þær veroi ráðist, sem
líklegt má teljast, munu þær
taka mörg ár. Munu forráða-
menn bæjarins hafa hug á að
byrja þegar í vetur á skjól-
garðinum. ef skipulagsnefnd
og vitamálastjóri samþykkja
áætlanir og uppdrætti verk-
fræðingsins. Myndi það mjög
bæta úr atvinnuástandinu í
bænum, sem íer nú hnignandi.
Átökin í Framsókn.
MARGIR hafa gaman af
þjarkinu milli Egils í Sigtúnum
og Tímans. Virðast hinir sann-
trúuðu Tímamenn skelfingu
losnir yfir tillögum Egils, og
gengur maður undir manns
hönd í dálka Tímans til að mót’
mæla þeim. Nýlega kemur
nafni Tímaritstjórans austan
úr Þ\Vkvabæ til liðs við hann
og er margt skemtilegt í skrifi
hans. M. a. spyr hann, hvernig
nú sje komið, þegar Framsókn
armenn fái litlu ráðið um fjár
mál þjóðarinnar. Og hann
svarar sjer sjálfur með þess-
um orðum: . . . engu fje safn-
að í sjóði til að hafa með hönd-
um framkvæmdir eftir stríð. —■
Verslunarjöfnuður óhagstæður
um 15 milj. o. s. frv.“
Greinarhöf. virðist hvorki
hafa heyrt nefndan Fram-
kvæmdásjóð ríkisins nje Raf-
orkusjóð. Hann einbílnir líka á
15 milj. króna óhagstæðan
verslunarjöfnuð á þeim árum,
er íslendingar hafa stórfeld
viðskifti innlands við hin er-
lendu setulið, svo að verslun-
arjöfnuðurinn ef enginn mæli-
kvarði á afkomu þjóðarinnar,
enda upplýst af Vifskiftaráði,
að inneignir vorar erlendis
hafa aukist um 150 miljónir kr.
á árinu. Og ástæðum bænda
lýsir bárðdælskur bóndi ný-
lega svo í blaðinu Degi: . . „Nú
mun svo komið, að þeir (þ. e.
bændur), hafa borgað hvern
skuldaoan eyri og margir hafa
þegar safnað sjer nokkrum
vara- og framkvæmdasjóðum
til þess að geta hafið ný átök
þegar blóðþefurinn rýkur úr
loftinu“.
Það getur engum dulist, að
útgjöld ríkissjóðs eru orðin í-
skyggilega há, síðan uppbóta-
greiðslurnar komu til skjal-
anna. En þær hafa ekki sætt
neinum mótmælum frá Fram-
sóknarflokknum. Þvert á móti
mun hann vilja eigna sjer heið
urinn af þeim. enda þótt þær
geri rikissjóði erfitt fyrir um
sjóðmyndanir á þessum veltu-
tímum. — Og vissulega ættu
Framsóknarmenn að hlífa
flokki sínum við því, að gefa
tilefni til upprj’fjunar á fjár-
málastjórn ríkisins á valdaár-
um hans.
Grein Þórarins úr Þykkva-
bænum er lifandi dæmi þess,
hversu villandi er yfirsýn
þeirra manna á þjóðmálunum,
sem ekki néyta annarrar and-
legrar fæðu en þeirrar, sem
Tíminn tilreiðir þeim.
Umsóknir um raforku.
Á FUNDI rafveitunefndar
bæjarins í byrjun þessa árs,
var lagt fram erindi frá odd-
vitum Hríseyjarhrepps, Svarf-
aðardals-, Árskógs- og Arnar-
neshrepps, þar sem þeir óska
eftir að fá keypt rafmágn frá
Laxárvirkjun, þegar háspennu
línan hefir verið lögð til við-
komandi hreppa, — Aflþörfina
áætla þeir 1200—1400 kw., og
er þar innifalin orkuþörf síld-
arbræðsluverksmiðjanna á
Hjalteyri og Dagverðareyri.
Áður hafði Glæsibæjarhreppur
sent samskonar umsókn.
Framhald á Lls. 8