Morgunblaðið - 22.02.1944, Blaðsíða 4

4
M u k G U N r, I. A Ð i £>
Þriðjudagur 22. febrúar 1944
FRJÁLS EÐA FJÖTRUÐ BÓKAÚTGÁFA
— Bakvið stálvegginn —
I öllum menningarlöndum,
hefir það þótt sjálfsagður hlut-
ur, að ríkisvaldið hefir reynt á
allan hátt að styðja og efla góða
bókaútgáfu'. Slík starfsemi hef-
ir af öllum hugsandi mönnum
verið talin mentandi og bæt-
andi fyrir þjóðirnar og vald-
hafarnir hafa jafnan um allan
heim forðast að leggja nokkra
steina í götu þeirra manna sem
hafa viljað vinna að því að fram
leiða handa þjóðunum góðar og
mentandi bækur til lesturs.
1868 skrifar einn af fremstu
mönnum bresku bókaútgáf-
unnar og bóksölunnar, Alex-
ander Macmillan, stjórnmála-
manninum Gladstone á þessa
leið: ,,Gagnstætt því sem áð-
ur var er hvarvetna var fjöld-
inn allur af bókasölum, sem
höfðu mikið úrval ágætra
bóka á boðstólum handa við-
skiptamönnum .sínum, þá er nú
svo komið, að mjög fáir stunda
bóksölu sem aðalatvinnu. Versl-
un með bækyr er orðin svo ó-
arðbær, að hún verður að láta
sjer nægja^ að vera einskonar
viðauki við leikfangabúðirnar
eða vefnaðarvöruverslanirnar.
Bóksalinn, sem leitast við að
velja það besta handa viðskipta
vinum sínum og benda þeim á
það, er ekki legnur til. Sann-
færing mín — og hún byggist
á 30 ára reynslu við þessi störf
— er að vel mentaður og skyn-
samur bóksali, í hverri borg
ríkisins, sje eins nauðsynlegur
eins og vel mentaður skóla-
stjóri eða klerkur. En við get-
um ekki vænst þess að hafa
þá hjá okkur, ef við sveltum
þá í hel“.
Þetta sagði Alexander Mc
millan fyrir 75 árum. 1944 seg-
ir enski rithöfundurinn Frank
Swinerton í hugleiðingum í
tilefni af 100 ára afmæli út-
gáfufyrirtækisins Macmillan og
Co Ltd.:
Bókaútgefendurnir eru aðall-
inn í breska bókaheiminum.
j Þeir hafa gert ríkinu ómetan-
legt gagn.
En þeir mæta einnig oft
miklu andstreymi og eitt hið
þyngsta, sem verður á vegi
þeirra er án efa þegar rithöf-
undur, sem þeir ef til vill hafa
gert mikið fyrir, yfirgefur þá
og gerir samning við keppi-
nautana vegna stundar tilli-
boða. Þegar slíkt kemur fyr-
ir, kann útgefandinn eitt augna
blik að óska að allir keppinaut-
ar skuli bannfærðir. En aðeins
eitt augnablik, því allir hugs-
andi menn sameinast í þeirri
ósk að aldrei komi þeir tímar,
að bókaútgáfa verði hneppt
nokkra fjötra. Því heilbrigt
kapp meðal útgefendanna er
eina tryggingin fyrir því að
verulega góð bók komist ávalt
fyrir almennings sjónir, jafnvel
þó hún kunni, á sumum svið-
um, að vera gölluð“.
í skjóli þessa frelsis hafa ris-
ið upp vðldug fyrirtæki. Þau
hafa vaxið upp af litlum efnum.
en fyrir jtilstilli þeirra hefir
listamönnúm og andansmönn-
um orðið pkleift að starfa og
framleiða rsín ódauðlegu lista-
verk. Og þar sem bókaútgáfan
lengst hefir notið, frelsisins,
verður líka áhrifanna greini-
legast vart, því í Englandi fara
bókakaup almennings stöðugt
vaxandi og eftirspurn veru-
lega góðra bóka er ávalt að
aukast. Þess vegna gat líka
einn af merkustu ensku útgef-
endunum nýlega komið fram
með þessa merkilegu játningu:
„Þegar við gáfum út bók
vegna þess að við bjuggumst
við að hún yrði vinsæl, töpuð-
um við að jafnaði á útgáfunni,
en ef við gáfum út bók af því
að hún var góð, skilaði hún á-
valt hagnaði“.
Lítum nú á, hvernig þessum
málum er varið hjá okkur. Við
höfum jafnan státað af bók-
mentum okkar og bókaást og
víst er um það að fornbókment-
ir vorar eru merkar og mikils-
verðar. En hvað um nútiðina.
Til allra síðustu ára hafa þeir
menn, sem verið hafa að fást
við ritstörf og framleiða and-
leg verðmæti, fyrir þjóðina,
henni til aukins mentunar og
uppeldis, örðið að lifa svo að
segja á húsganginum. Dæmi
þess eru svo mörg og átakanleg
og almenningi kunn, að ekki
þarf upp að telja. Orsakirnar
þekkja allir. Hjer hafa ekki ver
ið til nein þau fyrirtæki, sem
rjeðu y’fir það nægilegu fjár-
magni að þau gætu boðið þess-
um mönnum sómasamlega fyr-
ir verk sín.
íslensk bókaútgáfa hefir að
örfáum undantekningum, verið
svo fram til síðustu ára, að þeir,
sem hana hafa stundað, hafa
orðið að lata sjer nægja að gera
alt af vanefnum, bæði um ytri
frágang og mat á verðmætum
og ávalt barist svo í bökkum,
að í mörgum tilfellum hafa ó-
metanleg andleg verðmæti
komist í hina mestu niðurlæg-
ingu (sbr. hið ágæta forlag
Þorsteins sál. Gíslasonar).
Einasta stoðin, sem þessir
menn áður fyr höfðu var
kenslubó^aútgáfan og þeir, sem
voru það hepnir að ná henni
voru þeir einu, sem þrifust og
gátu meira að segja á stundum
notað hagnað hennar til að gefa
út eina og eina góða bók, ann-
^ aðhvort þýdda eða frum-
samda.
Hver hefir svo verið afstaða
ríkisvaldsins hjá okkur til þess
' arar starfsemi. Hefir hið opin-
bera hjá okltur sýnt sömu við-
sýnina og valdhafar annara
menningarþjóða og metið eins
mikils þessa viðleitni. Það er
síður en að svo sje. Eina var-
anlega lyftistöngin, kenslubóka
útgáfan, var sett undir ríkið
fyrir fáum árum og útgefend-
urnir neyddir til að selja það
sem ríkið vildi nýta, af kenslu-
bókunum, fyrir það, sem ríkið
ákvað, um annað var ekki að
ræða ella fengu þeir ekkert.
Þó voru margar af þessum bók-
um nýútgefnar með samþykki
fræðslumálastjórnar og jafnvel
eftir beiðni hennar. Að nokk-
uð væri talað um greiðslu fyrir
eyðilagðann, dýrkeyptann út-
gáfurjett var svo sem ekki tal-
að um. Að um framfarir í skóla
bókaútgáfu eftir að ríkið tók
við henni, bæði hvað ytra og
innra frágangi snertir, leikur
víst á mjög miklum vafa.
En íslenskir valdhafar ljetu
ekki þar við sitja. Þeir vildu
sýna, að þeir vildu stuðla að
auknum bókakosti til almenn-
ings og sýna að um okur
væri að ræða hjá útgefendum
og veittu stórfje til opinberrar
útgáfustarfsemi (Menningar-
sjóður og Þjóðvinafjelagið).
Hjer var merkilegt fyrirtæki í
uppsiglingu og hefði getað orðið
þjóðinni til hins mesta gagns og
sóma, ef rjett hefði verið á
haldið. Hjer var fyrirtæki með
miklu fjármagni, miðað við
þáverandi útgáfukostnað. Hefði
það átt að vera fært um að
leysa af hendi stór og voldug
Framh. á 8. síðu.
Það er ekki unt cló finna dýrólegri giöf á íslandi
HEIMSKRIIMGLA
Snorra Stmiusonar er í prentun hjá Helgafellsútgáfunni með
nær 300 myndum. — Það verður gjöfin, sem allir velja vinum
sínum á árínu 1944.
Snorri Sturluson er tvímælalaust víðkunnasti íslending-
ur, sem uppi hefir verið fyr og síðar, og einn frægastj rithöf-
undur í heimi.
Merkasta verk hans „HEIMSKRINGLA“, ein frægasta bók
allrar veraldar. Þetta ægifagra og stórbrotna listaverk er jafn-
nýtt og hrífandi fyrir þá, sem nú lifa og það var fyrir mörgum
öldum. — Helgafellsútgáfan hefir fengið leyfi til þess að nota
í þessa útgáfu af Heims^ringlu nær 300 myndir, sem sex fræg-
ustu málarar Norðmanna, þeir, Christian Krogh, Halfdan Ege-
dius. Gerh. Munthe, Eilif Petersen, Erik Werenskjold og Wil-
helm Wetlesen hafa gert fyrir norsku útgáfuna. Sýnist fara vel á því að þessi bræðraþjóð okkar leggi sinn skerf til út-
gáfu á sögu norrænna höfðingja og konunga. Þessar einstæðumyndir hafa hlotið alheimsaðdáun enda haft geysi-
lega þýðingu til þess að auka skilning og ást á verki hins mikla norræna snillings
í Noregi mun VART TIL það heimili, sem ekki á þessa útgáfu af heimskringlu. Á íslandi mun skammt að bíða að
HVERT EINASTA heimili eignist hana.
Heimskringla kemur út í 2 bindum, alls allt að 7—800 síður í svipuðu broti og tímaritið Helgafell og kosta bæði
bindin ekki yfir 140 krónur.
Þeir, sem vilja eignast verkið í svörtu silki eða alskinni, þurfa að panta það hjá útgáfunni eða hjá bóksölum
Áskriftalistar hjá öllum bóksölum á landinu.
HELCMFEEnL, Aðaistræti