Morgunblaðið - 04.03.1944, Blaðsíða 2

2
M 0 K G UNBLAÐIÐ
Laug-ardagnr 4. mars 1944.
AFKOMA RÍKISSJÓÐS ÁRIÐ SEM LEIÐ
Ræða fjármálaráðherra
á Alþingi í
ÞINGSTORFUM verður nú
brátt lokið og þingi frestað, án
þess að umræður fari fram um
fjárlög eins og tíðkast hefir.
Munu þær umræður að líkind-
um ekki verða teknar upp fyr
en á haustþingi.Af þessum sök-
um hefi jeg talið mjer skylt
að gefa Alþingi sjerstakt yfir-
lit utan dagskrár um afkomu
ríkissjóðs á síðasta ári, svo að
þingmenn geti glöggvað sig á
hvernig fjármálum ríkisins er
nú háttað.
Eins og bráðabirgðaskýrsla
sú ber með sjer, sem lögð er
hjer fram á þinginu 'í dag, hef-
ir afkoma rikisins verið sæmi-
leg á síðasta ári, þar sem tekju
afgangur er talinn 16.409 þús.
Þær tölur, sem hjer eru birtar
eru settar fram með fyrirvara
um að þær geti breyst að ein-
hverju leyti, þegar gengið er til
fullnustu frá ríkisreikningi.
Jeg skal þá gera grein fyrir
einstökum liðum á bráðabirgða
yfirliti um að tekjur og gjöld
ríkissjóðs, eftir því, sem ástæða
þykir til.
Tekjur.
• Tekjurnar á’ árinu hafa orð-
ið samtals 109.542 þús. kr., og
er það 43.790 þús. hærra en á-
ætlað var í fjárlögum. Hjer er
að vísu verðlækkunarskattur
tekínn með, en fyrir honum
var ekki ráð gert í tekjuáætlun
fjárlaganna. Þetta eru mestu
tekjur, sem íslenska ríkið hef-
ír haft á einu ári. Til saman-
burðar má geta þess, að tekj-
urnar þrjú ár næstu á undan
voru sem hjer segir:
1942 kr. 86.736 þús. kr.
1941 — 50.382 — —
1940 — 27.311 — —
Hinsvegar stendur vöru-
magnstollurinn L stað, enda er
þessi tollur miklu traustari
tekjuliður en verðtollurinn.
3. Verðlækkunarskatturinn,
sem reyndist 6.281 þús. í stað
7 milj., eins og gert var ráð fyr
ir þegar hann var settur á, hef-
ir verið talinn í tekjum um-
fram fjárlög. Fjárlögin gera
ekki ráð fyrir þessum skatti og
honum er ætlað að bera sjer-
stök útgjöld sem fjárlögin gera
heldur ekki ráð fyrir og því
ekki rjett að telja þenna skatt
í umframtekjum. Eins og kunn
ugt er, var skattinum ætlað að
standa undir útgjöldum sam-
kvæmt lögum nr. 42, 1943 p
dýrtíðarráðstafanir. Útgjöld
samkvæmt þessum lögum eru
samtals um kr. 9.075 þús. og
skortir því 2.800 þús. kr. á að
skatturinn standi undir útgúöld
unum.
4. Ríkisstofnanir eru nú stór
liður í tekjum ríkissjóðs. Er að
vísu aðallega um tvær stofn-
anir að ræða sem verulegar
Um einstaka
þetta að segja:
1. Tckju-
tekjuliði er
eignar
gróðaskattur voru áætlaðir
og stríðs-
23
milj. kr. samtals, en þeir verða
28.181 þús. eða 5.181 þús. um-
fram áætlun. Undanfarin 3 ár
námu þessir skattar:
1942 kr. 20.470
1941 — 10.804
1940 — 2.625
þús kr.
2. Tollar hafa farið mikið
fram úr áætlun. Vörumagns-
tollur var áætlaður 6 milj., en
varð 8.949 þús. Verðtollurinn
var áætlaður 21.500 þús., en
varð 33,871 þús. Umframtekj-
ur á þessum tveimur liðum eru
samtals 15.320 þús. Undanfarin
þrjú ár voru þessir tollar svo
sem hjer segir:
1942
Vörumagnstollur .... 9.420 þ.
Verðtollur............ 39.384 —
Stimpilgjald . . <. .
Innlendar tollvörur . . . 372 —
Erfðafjárskattur .... .. 193 —
Bifreiðaskattur . . 178 —
Veitingaskattur .. 105 —
Aukatekjur . . 82 —
tekjur gefa, Áfengisverslunina
og Tóbakseinkasöluna. í fjár-
lögum er áætlað að tekjur af
ríkisstofnunum verði 7.761 þús.,
en tekjurnar urðu samtals
22.006 þús. eða 14.245 þús. um-
fram áætlun.
Tekjur Áfengisverslunarinn-
ar eru 16.250 þús. eða 12.750
þús. kr. umfram áætlun. Verð
á áfengi var hækkað í miðjum
septembermánuði um 50% og
stafar hinn mikli hagnaður
verslunarinnar að sjálfsögðu að
verulegu leyti af því. Sama er
að segja um Tóbakseinkasöl-
una, sem skilar um einni miljón
umfram áætlun. Verð á tó-
baksvörum var hækkað í sept-
ember. Aðrar stofnanir, sem
skila hagnaði, eru: Ríkisút-
varpið og viðtækjaverslunin
904 þús., Ríkisprentsmiðjan 250
þús. Hinsvegar eru tekjur af
landssímanum 738 þús. kr.
minni en áætlað er.
Þá eru ótaldir nokkrir smærri
tekjuliðir sem fara fram úr á-
ætlun og eru þessir helstir:
umfram fjárlög
Nokkrir smáliðir hafa ekki
náð þeim tekjum sem gert er
ráð fyrir í fjárlögum. Er sá
halli samtals rúmlega hálf milj.
króna. Er stærsti liðurinn fast
eignaskattur og vantar þar 244
þús. kr. upp á áætlun.
Að öðru leyti vísast til heild-
arskýrslu um tekjur ríkissjóðs.
Gjöldin.
Jeg skal þá í stuttu máli gera
grein fyrir helstu umfram-
greiðslum, sem orðið hafa á síð
asta ár á ýmsum greinum fjár-
laganna.
(Samkv. yfirlitinu námu
heildargjöldin á árinu 93.1
milj. kr. og er það 31.9 milj.
umfram áætlun fjárlaga).
Alþingiskostnaður og yfir-
skoðun ríkisreiknings.
Þessi liður hefir farið 300
þús. fram úr áætlun. Sá kostn-
aður sem færður er á árið 1943
1941
6.995 þ.
16.699 —
1940
6.310 þ.
6.422 —
Sjest á þessu, að verðtollur-
inn, sem er stærsti einstakur
tekjuliður fjárlaganna, hefir
lækkað frá árinu áður um 5.292
J»ús. Lækkun þessi stafar af því,
að minna var flutt inn af ýms-
um hátolluðum vörum vegna
þess að erfiðleikar hafa farið
vaxandi í því að fá slíkar vör-
ur, svo sem vefnaðarvörur, og
að dregið hefir verið úr inn-
flutningi .ónauðsynlegs varn-
ings vegna skorts á farkosti.
Verður ekki annað sjeð, en
að tekjur af verðtolli muni
tialda áfram að lækka á þessu
ári og kem jeg að því síðar.
nemur kr. 854 þús. og er fyrir
þingstörf 15. til 21. apríl og 1.
sept. til 17. des., eða alls 115
daga. Kostnaður á dag verður
ca. kr. 7426.00.
Árið áður var kostnaður við
þinghaldið talinn 1478 þús. kr.
og var það fyrir þingstörf í 182
daga á því ári og 105 daga fyrri
hluta ársins 1943, eða alls 287
daga. Kostnaður á dag verður
ca. kr. 5150.00. Þegar tekið er
tillit til meðalvísitölu hvort ár-
ið, verður dagkostnaður nokkru
hærri á árinu 1943.
Ríkisstjórnin.
Kostnaður stjórnarráðsins hef
ir farið 200 þús. kr. fram úr
áætlun. Er hjer um að ræða
hækkun á ýmsum kostnaði. í
þessu er og innifalin breyting
sem gerð var á stjórnarráðs-
húsinu í sambandi við her-
bergjaskipun og hitalögn. Gert
er ráð fyrir að þessi fjárhæð
lækki eitthvað vegna endur-
færslu á aðra liði.
Til Hagstofunnar hefir verið
greitt 54 þús. kr. og til utan-
ríkisþjónustunnar 90 þús. kr.
umfram áætlun.
Dómgæsla og lögrcglustjórn.
Skrifstofukostnaður tollstjóra,
lögmanns og sakadómara hefir
farið 300 þús. fram úr áætlun.
Skiftist það þannig á embætt-
in:
Lögreglustjóri . . 126 þús. kr.
Tollstjóri ...... 101 — —
Sakadómari .... 37 — —
Lögmaður ......... 36 —■ —
Toll- og löggæsla 80 þús.
Saka- og lögreglumál 70 þús.
Löggildingarstofan 39 þús. kr.
Stærsti liðurinn á þessari grein
er landhelgisgæslan. I fjárlög-
um er áætlað 1250 þús., en lið-
urinn hefir farið 1800 þús. fram
úr áætlun.
Vegna skattstofu Reykjavík-
ur og skattanefnda eru umfram
greiðslur 248 þús. kr.
í þessum lið hefir burðar-
gjald og símakostnaður orðið
58 þús. kr.. undir áætlun.
Samgöngumál.
Umframgreiðslur eru á vega
málum og strandferðum ríkis-
sjóðs.
Til viðhalds og endurbóta
þjóðvega hefir af hálfu ríkis-
sjóðs verið varið samtals á ár-
inu 5.100 þús. En herstjórnin
hefir lagt fram aðra eins fjár-
hæð til viðhalds veganna, svo
að raunverulega hefir til við-
haldsins verið varið yfir 10
milj. kr. Viðhaldið hefir farið'
1800 þús. kr. fram úr áætlun
fjárlaganna. Til nýrra akvega
60 þús. kr. og til brúagerða
98 þús. kr. Samtals eru um-
framgreiðslurnar á vegamálum
taldar 2.041 þús. á móti 4.224
þús. árið áður.
Samkvæmt loforði sem gefið
var í sambandi við afgreiðs'iu
fjárlaganna fyrir 1943, hefir
það fje, sem veitt var, en ekki
notað, vei
geymt og
hjer segir
1. Til nýrra akvega ...........
2. —• þjóðvega af bensínskatti
3. — brúargerða ................
ið lagt til hliðar og
skiftist það svo sem
tí
. . . 1.222 þús. kr.
... 214 — —
... 694 — —
Þetta er samkvæmt uppgjöf
vegamálastjóra.
Kostnaður við strandfeiðir
hefir farið 1.818 þús. kr. fram
úr áætlun. Þessi umfram-
greiðsla er nokkuð minni en
árið áður, en þá var hún 2.672
þús. kr. Þótt ekki sje þess að
vænta, að strandferðirnar sjeu
reknar hallalaust eins og sakir
standa, þá lítur ríkisstjórnin
Svo á, að ekki sje fært að reka
þær með svo miklum halla sem
verið hefir undanfarið og hefir
því gert ráðstafanir til að rekst
ursafkoman megi breytast eitt
hvað til batnaðar.
Kirkju- og kcnsluniál.
Fjárhæðin er samtals 422
þús. Af því hefir verið greitt
til Háskólans 127 þús. kr. Aðr-
ir æðri skólar 103 þús. Barna-
skólar 80 þús. og húsmæðra-
fræðsla samkvæmt lögum 112
þús.
Vísindi, bókmentir og listir.
Fjárhæðin á þessum lið er
aðeins 47 þús. og skiftist: Op-
inber söfn 30 þús., skáld og
listamenn 17 þús. kr.
Til verklegra fyrirtækjai
Stærsti liðurinn á þessari
grein er mæðiveikivarnirnar,
sem fer 650 þús. kr. fram úr
áætlun. Svo er jarðabótastyrk-
urinn 90 þús. og nokkrir smærri
liðir. Nokkrir smáliðir á þess-
ari grein eru undir áætlun. Af
fjárveitingunni 500 þús. til
framleiðslubóta og atvinnu-
aukningar hefir verið notað 50
þús. og verður væntanlega not
að 50 þús. í viðbót.
Almenn styrktarstarfsemi.
Það er Alþýðutryggingar 590
þús. kr., sem stafar aðallega af
almennri iðgjaldahækkun
sjúkrasamlaga, meðlimafjölgun
og hækkanir á framlagi ríkis-
sjóðs samkvæmt lagabreyting-
um gerðum á árinu.
Til nauðstaddra íslendinga
erlendis 10 þús. og sumardvöl
Alls 2.130 þús. kr.
barna 32 þús. kr.
Berklavarnir hafa kostað 155
þús. minna en áætlað var.
Oviss útgjöld.
Verðlagsuppbótin hefir orð-
ið miklu hærri en gert var ráð
fyrir og nemur það 1.955 þús,
Eins og kunnugt er, voru fjár-
lögin bygð á vísitölu 250, en
meðalvísitala ársins var 256,
auk þess var verðlagsuppbótin
í fjárlögunum lauslega áætluð
og' hefir að sumu leyti reynst
hærri eú gert var ráð fyrir.
Aðrar helstu greiðslur sem
komið hafa á þessa grein má
telja: Nefndakostnaður 188
þús. kr. Starfandi hefir verið
fjöldi nefnda (yfir 50 að tölu)
um ýms málefni. Mörg þessara
nefndastarfa hafa orðið æði
dýr. Vilja menn oft fá mikið
fje fyrir lítið starf. Er mikil
nauðsyn að settar væri fastar
reglur um slíkar greiðslur og
nefndunum fækkað. Ennfrem-
ur má telja: Gengistap á er-
lendri víxilskuld 239 þús., máls
kostnaður og skaðabætur 102
þús. og yfirfærslukostnaður 55
þús. og ýmsir smærri liðir.
Heimildir handa
ríkisstjórninni.
Þær heimildir, sem notaðar
hafa verið á árinu nema sam-
tals 308 þús., auk greiðslu
vegna sjómannaskóla 500 þús.
Þessir liðir eru helstir: Bygg-
ingarstyrkur til Gagnfræoa-
skólans í Reykjavík 50 þús. Til
sauðfjárræktarbús 50 þús.
Styrkur til bátakaupa handa
útgerðarmönnum, sem mist;
hafa skip sín, 126 þús. Bygg-
ingarstyrkur listamanna 68
þús.
Sjcrstök lög.
Hjer er um óvenjulega háa
fjárhæð að ræða, 19,7 milj.,
sem greidd er samkvæmt sjer-
stökum lögum, alveg utan við
sjálf fjárlögin. Stærstu liðirn-
ir eru þessir:
Til verðlækkunar á kjöti. 7.000 þús. kr.
Til verðlækkunar á mjólk .... 2.780 — —
Til hafnabótasjóðs ....... 3.000 — —
Til alþýðutrygginga ....... 3.000 — —
Til fiskveiðasjóðs........... 2.000 — —■
Sumir þessara liða hafa ekki
verið greiddir ennþá og eru
taldir með „geymdu fje“ hjá
ríkissjóði.
Þingsólyktanír.
Útborgað 580 þús. kr. Hjer
er aðallega um að ræða verð-
uppbætur er nema 500 þús. kr.
á síldar- og fiskimjöli sem selt
var innanlands af framleiðslu
ársins 1942. Á síðasta ári tók
ríkissjóður ekki þátt í verð-
lækkun á þessum vörum.
Væntanleg fjóraukalög.
Fjárhæðin er samtals 590
þús. kr. Helstu greiðslurnar
eru: Til loftvarna 215 þús. kr.j
Framh. á 4. síðu. j