Morgunblaðið - 04.03.1944, Blaðsíða 4

4
M 0 R G U N B L A Ð I Ð
Laugardagur 4. mars 1944.
AFKOMA RÍKISSJÓÐS ÁRIÐ SEM LEIÐ
Framh. aí bls. 2.
viðgerð á mentaskólurn, Ak-
ureyri, 80 þús., Reykjavík 37
þús., viðgerð á safnahúsinu 80
þús., bryggjugerð í Keflavík 30
þús., prestsseturshús í Reykja-
vík 30 þús. og nokkrir smærri
liðir.
Þegar frá eru dregnar þær
fjárhæðir sem greiddar eru
samkvæmt sjerstökum heimild
um, lögum eða þingsályktun-
um, þá verður eftir 11,2 milj.,
sem eru hinar raunverulegu
umframgreiðslur, greiðslur sem
fara fram úr heimildum fjár-
laganna. Af þessari fjárhæð eru
rúmar 8 milj. á 4 greinum fjár-
laganna, á þeim liðum sem oft-
ast fara fram úr áætlun, en
þeir eru landhelgisgæsla, strand
ferðir og vegamál, en í þetta
sinn bætist við verðlagsuppbót,
eins og áður er frá skýrt. Alt
eru þetta útgjöld sem erfitt er
að halda í skefjum samkvæmt
áætlun.
Eignabreytingar.
Jeg skal þá gera grein fyrir
greiðsluyfirliti ársins er sýnir
eignabreytingar þær, sem orð-
ið hafa.
Af yfirlitinu sjest að afborg-
anir lána hafa oroið 3.919 þús.,
en af því eru dönsk lán 673
þús., sem ekki hefir verið hægt
að koma til rjettra aðila og
stendur því inni hjá ríkissjóði.
Til greiðslu á lausaskuldum
sem þannig hafa safnast, hafa
verið keypt dönsk skuldabrjef
fyrir 1.577 þús. kr., sem geymd
verða fyrst um sinn.
Ríkisskuldirnar.
Skuldir ríkisins 31. des. 1942
eru taldar að vera 51.012 þús.
Samkvæmt bráðabirgðayfirliti
31. des. 1943 eru skuldirnar
63.733 þús., eða 12.721 þús.
hærri. Þetta stafar eingöngu af
því að gej'mt fje, sem ríkis-
sjóður er talinn skulda, er nú
15 milj. kr. hærra. Lán hafa
engin verið tekin á árinu. Hins
vegar hefir verið greitt lán í
Ameríku um 1.680 þús. kr. og
venjulegar afborganir af bresk
um og innlendum lánum. Af-
borganir og vextir af lánum í
Danmörku hefir ekki verið
mögulegt að greiða og hafa þess
ar fjárhæðir verið settar á
„lausaskuldir“ og er að sjálf-
sögðu gert ráð fyrir að greiða
þær strax og þess er kostur.
Jeg skal geta þess, að þótt
skuldír ríkisins sjeu nú taldar
63 milj. kr., þá þarf ríkissjóður
ekki að bera alla þá fjárhæð.
Bankarnir og síldarverksmiðj-
urnar skulda af þessu 7.794 þús.
kr.'Bankavaxtabrjef standa und
ir 7.696 þús. kr. Þegar svo frá er
dregið hið geymdá fje, sem
ríkissjóður hefir handbært, er
hin raunverulega skuld sem
ríkissjóður verður nú að bera
31.272 þúis. kr.
Getur það varla talist þung-
ur baggi eins og nú standa sak-
ir, og þótt minna hafi verið lagt
til hliðar en skyldi af tekjum
ófriðaráranna, þá eru þó nú til
sjóðir í sjerstökuin reikningum,
er nema tugum miij. á móti áð-
ur greindri skuld ríkisins. Kem
jeg að þvi síðar.
Geymt fje.
Ríkissjóði er undir þessum lið
talið til skuldar ýmsar vænt- I útborgunar bráðlega. Þessar
anlegar greiðslur sem koma til eru helstar:
Stríðsgróðaskattur ..... 5,439 þús. kr.
Hafnarbótasjóður 3.000 — —
Alþýðutryggingar 3.000 — —
Útflutningsgjald 1.046 — —
Skemtanaskattur L242 — —
Fiskimálasjóðsgjald V930 — —
Eignaaukning ríkisins. 29.284 þús., er sundurliðást
Reksturshagnaður ríkissjóðs þannig:
fjögur síðustu ár er samtals
1940 ........................... 5.497 þús. kr.
1941 ........................... 5.129 — —
1942 ........................... 2.249 — —
1943 ......................ca. 16.409 — —
-------------------- 29.284 þús. kr.
Við þetta bætast sjerstakar sjóðmyndanir, sem
færðar hafa verið út af rekstursreikningi .... 24.375 ■— —
53.659 — —
Tekjuafgangur þessi kemur fram í aðaldráttum á þenna hátt:
1. Raforkusjóður ............... 10.000 þ.
2. Framkvæmdasjóður............. 11.375 —
3. Hafnarbótasjóður.............. 3.000 —
---------- 24.375 þús. kr.
4. Afborganir lána ............................ 8.149 -— -—
5. Eignaaukning ríkisstofnana og aukið rekstr-
arfje þeirra ........................... 15.598 — —
6. Aðrar eignir................................. 5.206 — —
7. Aukning sjóðs og innstæða í banka .......... 15.790 — ■—
69.118 þús. kr.
8. Frá þessu dregst geymt fé etc............... 15.459 — —
53.659 þús. kr.
Af þessu yfirliti er ljóst, að
nokkuð hefir verið lagt
til hliðar af þeim miklu
tekjum, sem ríkissjóði hafa
fallið í skaut á undanförn-
um ófriðarárum. Af því sem
sparast hefir og lagt í sjerstaka
sjóði og til er í handbæru fje,
er sem hjer segir:
24.375 þús. kr.
3.000 — —
5.000 — —
1. Áður greindir sjóðir
2. Til alþýðutrygginga (hjá ríkissjóði)
3. Varasjóðsaukning ríkisstofnana ...
Sjóðsaukning ríkisstofnana.
Þremur ríkisstofnunum hefir
verið leyft að auka varasjóði
sína á árinu með því að leggja
fje til hliðar vegna væntanlegra
húsbygginga. Áfengisverslunin
leggur 750 þús. kr. í húsbygg-
ingu og áhaldasjóð og er hann
nú 1250 þús. kr. Tóbakseinka-
salan leggur nú í fyrsta sinn
til hliðar 500 þús. kr. í sama
skyni. Ennfremur Ríkisútvarp-
ið 500 þús. kr. Öllum þessum
stofnunum er nauðsyn að geta
reist byggingar við sitt hæfi
hið allra fyrsta, en úr slíkum
framkvæmdum getur þó ekki
orðið fyrr en stríðinu er lokið.
Verðlækkun innanlands með
framlagi úr ríkissjóði.
Til þess að halda verðbólg-
unni í skefjum, hefir fje verið
greitt úr ríkissjóði á árinu er
nemur 10.480 þús. og hefir það
gengið til þess að lækka verð
á kjöti, mjólk og smjöri. Greiðsl
an sundurliðast þannig:
Kjöt (áætlað).. 7.000 þús. kr.
Mjólk ........... 2.780 — —
Smjör (áætlað) 700 — —
Núverandi framlag ríkissjóðs
í þessu skyni er áætlað 10—12
milj. kr. yfir árið. Þótt þessum
greiðslum sje enn haldið uppi,
er með öllu óvíst hversu lengi
það verður gert. Ef sýnilegt
þykir, að kaupgjald í landinu
verði knúið upp svo að verð-
laginu verði ekki haldið í skefj-
um, þá er líklegt að því verði
| hætt að greiða niður dýrtíðina
með íramlagi úr ríkissjóði og
verðbólgunni leyft að leita jafn
vægis og stöðvunar á annan
■ hátt. Árangur þess yrði sam-
' dráttur atvinnuveganna og
minkandi eftirspurn um vinnu-
kraft og vörur, innlendar og
erlendar. Það verður beisk
lækning. En ef þjóðin vill ekki
sjá kviksyndið sem hún stefnir
í og lokar eyrunum fyrir öllum
aðvörunum, getur enginn mátt-
ur forðað henni frá afleiðing-
um þeirrar háttsemi.
Verðbætur ó útfluttar
landbúnaðarvörur.
Samkvæmt greiðsluyfirliti
voru á árinu greiddar verðbæt
ur á útfluttar landbúnaðarvör-
ur af framleiðslu ársins 1942
er námu alls 16.764 þús. Verð-
bætur þessar færast á reikning
ársins 1942. Þær sundurliðast
þannig:
Ull........ 5.678 þús. kr.
Gærur .... 8.773 — —
Kjöt....... 2.313 — —
Samtals 16.764 þús. kr.
4
Verð'oætur á útfluttar af-
urðir af framleiðslu ársins 1943
hafa engar verið greiddar enn
og koma því til útborgunar á
þessu ári, samkvæmt ákvörðun
í fjárlögum 1944.
10% útflutningsgjald á fiski.
Þetta gjald var sett á útflutt-
an afla-togaranna x ágústmán-
uði 1942, samkvæmt heimild
í lögum nr. 98 frá 9. júlí 1941.
í júnímánuði 1943 var lækk-
að fiskverð í Bretlandi og varð
þá ljóst,- að margir togarar
mundu ekki þola þetta háa út-
flutningsgjald. Var gjaldinu þá
ljett af og hefir ekki verið sett
á aftur, þótt fiskverðið hafi aft
ur hækkað í Bretlandi. Vei’ður
að teljast óeðlilegt að slíkur
tollur sje lagður á afla togar-
anna þegar reksturshagnaður
útgerðarfjelaganna fer að mjög
verulegu leyti í ríkissjóð. Tekj
ur ríkissjóðs af þessu gjaldi á
sícasta ári urðu 2.350 þús. kr.
Sjerstakt fyrningargjald
framleiðslutækja.
Samkvæmt þingsályktun 16.
desember síðastliðinn var rík-
isstjórninni heimilað í sam-
bandi við álagningu skatta, að
ákveða að sjei’stakt fyrningar—
gjald væri dregið frá tiltekn-
1. Fiskiskip og vjelar
2. Fasteignir og vjelar í
við fiskveiðar og
3. Kjötfrystihús ......
4. Sláturhús...........
um eignum, sem komið hefði
verið á fót með styrjaldarverði.
Þessar eignir voru nánar tald-
ar: Fiskiskip og vjelar í þau,
fasteignir og vjelar í sambandi
við fiskveiðar og fiskiðnað,
mjólkurvinslustöðvar, slátur-
hús, kjötfrystihús og ullarverk-
smiðjur.
Að athuguðu máli var það
ekki talið gerlegt að fram-
kvæma þessa ályktun nema upp
lýsingar lægi fyrir um það
hver áhrif þetta gæti haft á af-
komu ríkissjóðs. Þess vegna
auglýsti fjármálaráðuneytið eft.
ir upplýsingum um hvaða eign-
ir hjer kæmi til álita og hversu
mikla fjárhæð hjer var um að
ræð;(. Þær upplýsingar, sem
ráðuneytinu hafa borist, eru
á þá leið, sem hjer segir, að því
er snertir tegund eigna og
verðmæti:
Hæfil. verð
3.800 þ.
4.700 —
42 —
112 —
Núv. verð
............... 15.400 þ.
sambandi
fiskiðnað .... 14.700 —
................. 176 —
................. 311 —
30.587 þ. 8.654 þ.
Nauðsynleg afskrift talin ........... 21.933 —
Það mat af afskriftum sem
hjer er um rætt, er mat eigand-
anna sjálfra. Þær skýrslur, sem
sendar hafa verið, eru ekki all-
ar nákvæmar og úr þeim hefir
ekki verið unnið til hlítar. Þess
ar tölur eru því gefnar með
fyrirvara. Eignir þær, sem
þarfnast þessara afslcrifta, eru
um 50 skip og vjelar og um 40
fasteignir í sambandi við fisk-
framleiðslu.
Líklegt er, að við nánari at-
hugun, mundi ekki talin þörf
á allri þessari afskrift, en hins-
vegar má gera ráð fyrir að eitt
hvað ixætist enn við.
Ríkisstjórnin hefir ekki enn
tekið afstöðu til þessa máls og
ekki gert sjer enn grein fyrir,
hvernig eða hvort tiltækilegt
væri að leyfa sjerstakar af-
skriftir með hliðsjón af áhrif-
um þeirra á afkomu, ríkissjóðs.
En jeg hefi talið rjett að
minnast á þetta hjer, því að sú
verðþensla sem hjer hefir átt
sjer stað í sambandi við fram-
leiðslutækin, snertir ríkissjóð-
inn beint og óbeint.
Hvernig verður afkoman
1944?
Rúmlega tveir mánuðir eru
liðnir síðan Alþingi samþykti
fjárlög fyrir yfirstandandi ár.
En þótt ekki sje lengra liðið,
er nú þegar útlit fyrir, að
stærsti tekjuliður fjárlaganna
muni hvergi nærri ná áætlun.
Sá liður er verðtollur. Þegár
fjárlög voru til umræðu, kom
það í Ijós, að háttv. fjárveitinga
nefnd vildi álíta að þessi liður
mundi á síðasta ári verða svip-
aður því sem hann varð 1942,
eða nálægt 40 milj. Þess vegna
mundi óhætt að áætla þessar
tekjur 30 milj. í fjárlögum
1944. Jeg hjelt því hinsvegar
fram, að þær mundu verða 32
—33 milj. á árinu 1943 og þess-
vegna væri óverjandi bjartsýni
að áætla þær 30 milj. í núgild-
andi fjái’lögum. Verðtollurinn
varð siðasta ár 33.871 þús. kr.
eins og áður er frá skýit.
Jeg varaði eindregið við því
að gera ráð fyrir þeim miklu
vei-ðtollstekjum, sem settar
voru í núgildandi fjárlög. Þessi
tekjustofn er að bresta af þeirri
einföldu ástæðu, að vörurnar,
sem tollinn eiga að bera, eru
ekki fáaniegar nema af skorn-
um skamti. Því lengur sem
stríðið stendur, því meiri þurð
verður í ýmsum vörugreinum.
Þui'ðin er mest í ýmsum vörum,
sem bera háan verðtoll.
Þessi tollur komst hæst 1942
og var þá rúmar 39 milj. kr.
Næsta ár, 1943, var hann 5
milj. kr. lægri. Á þessu ári verð
ur lækkunin mun stórfeldari.
Jeg mundi ekki telja neinni
fui'ðu sæta þótt verðtollstekj-
urnar á þessu ári yrði ekki
hærri en 20—25 milj. kr. í jan-
úar- og febrúarmánuði þessa
árs eru þessar tekjur nálega
helmingi lægri en á sama tíma
í fyrra.
Að því er sjeð verður nú, er
útlitið þannig, að gera verður
ráð fyrir mjög verulegum
greiðsluhalla í fjárlögum yfir-
standandi árs. Fjárlögin voru
afgreidd frá þinginu með
greiðsluhalla, að vísu ekki mikl
um, en þar að auki var tekju-
áætlunin óvarleg. Sumir háttv.
þingmenn hafa opinberlega lát
ið í ljós undrun sína yfir því að
jeg skyldi taka við fjárlögunum
eins og þingið gekk frá þeim,
með jákvæði þessara háttv.
þingmanna. Jeg er fyllilega sam
mála þessum háttv. þingm. um
það, að fjárlögin voru óvarlega
samin, en mjer skilst að orsök
þess sje að leita hjá þinginu
sjálfu og þess pólitísku erfið-
leikum, því ekki veldur sá er
varar. Ef jeg hefði neitað að
taka við fjárlögunum, eins og
málum var þá háttað, hefði það
að líkindum aukið erfiðleika
þingsins og skapað ástand, sem
fáir hefði talið æskilegt.
Eins og áður er frá skýrt, er
gert ráð fyrir að verðlækkunar-
framlag ríkissjóðs á þeSsu ári
Framhald á bls. 12“