Morgunblaðið - 16.04.1944, Blaðsíða 5

Sunnudag'ur 16. apríl 1944.
MORGUNBLAÐIÐ
Amerísk listsýning í Beykjœvík Bókafregn.-
SJALDAN HOFUM við átt
því láni að fagna að sjá erlenda
list hjer í Reykjavík. Til þess
liggja eðlilegar orsakir. I
fyrsta lagi höfum við ekki haft
völ á boðlegu húsnæði fyrir
slíkar sýningaT, fyr en nú að
sýningarskálinn var reistur. I
öðru lagi*er það jafnan nokkr-
um erfiðleikum bundið að fá
úrvalssýningar, sendar á milli
landa, ekki síst vegna áhættu
um að verkin skemmist eða
eyðileggist. Enska sýningin í
fyrra var ágæt og náði mikilli
hylli. Nú eru það Ameríkumenn
sem hafa útvegað að láni, úr
listasöfnum Ameríku, þrjátíu
og eina vel valdar vatnslita-
myndir, eftir jafnmarga höf-
unda, sem allir eru vel kunnir
sem ágætis málarar. Auk þess
fimtíu stórar litprentaðar
myndir af verkum margra þekt
ustu ameríska og evrópska
málara.
Það er upplýsingadeild Banda
ríkjanna í Reykjavík, sem held
ur sýninguna en deildinni
stjórna þeir Porter Mc Keever
ög Hjörvarður Árnason list-
fræðingur, sem Reykvíkingum
er að góðu kunnur fyrir hina
ágætu fyrirlestra hans um list-
ir, sem hann hefir haldið í Há-
skólanum, bæði í fyrravetur og
nú í vetur, eins og kunnugt er.
Hjer í fámenninu er það góð-
ur fengur að fá svo ágæta sýn-
ingu sem þessi er.
Það mun engan veginn vera
óholt fyrir okkur að bera okk-
ur saman við aðra. Og fyrir
þá, sem unna listum, gefst gott
tækifæri til íhugana um listir.
Amerísk myndlist er tiltölu-
lega ung, en hefir náð bráðum
þroska á síðasta mannsaldri,
eins og svo raunar svo margt
hjá þeirri þjóð. Fyrst í stað mun
það opinbera lítið hafa lagt
fram af fje til styrktar listum.
En á síðara árum hefir óhemju
fje verið varið til skreytingar
á opinberum byggingum til
málverkakaupa fyrir söfn og s.
frv., og er nú tahð að listastarf-
semi Bandaríkjanna standi
mjög traustum fótum. Hafa og
kaup á listaverkum til hýbíla-
prýði farið ört vaxandi.
Sýning þessi sýnir ameríska
list frá 18. öldinni og til vorra
daga. Elsta myndin er eftir
Ralph Earl, af William Carpen-
ten, en hann ferðaðist um og
málaði mest mannamyndir.
Síðan tóku menn að mála lands-
lög og voru málarar þeir oft
kendir við Hudsonsfljótið af því
að þeir máluðu mest á þeim slóð
um, og eru taldir hafa markað
hið raunsæja viðhorf amerískr-
ar listar. En hámarki sínu er
raunsæisstefnan talin hafa náð
í list þeirra Winslow Homers og
Tomas Eakins.
Á sýningunni eru margar á-
gætar myndir eftir Winslow
Homer. Vatnslitamyndir hans
eru dregnar með djörfum en
einföldum dráttum. Yfir verk-
um hans hvílir heiður, svalur,
vorblær og í kjölfar hans sigla
margir ágætir málarar eins og
til dæmis Bellows. Sem málari
setti hann sjer það markmið að
gefa sem skýrasta mynd af
landi sínu og þjóðháttum, á-
samt nokkrum fjelögum hans,
svo sem John Sloan, Georg
Vísindin og andinn
Key West, eftir Winslow Homer.
Luks og fl. En sýnilega helst
það altaf hjá amerískum mál-
urum, að þeir mála fyrst og
fremst umhverfi sitt og eiga
eru djúpir og tónauðugir.
Preston Dickinson sýnir ,,Har-
lem-áin“. Hann líkist eiginlega
ekki mikið amerískum málur-
þeir nú marga ágæta landslags- um, og minnir nokkuð á franska
málara, eins og sýning þess ber málara, sem og hinn ágæti vatns
með sjer. Þeir binda sig þó eng
an veginn við neinn sjerstakan
stíl en hafa miklu fremur sjálfir
skapað sinn eigin stíl. Þeir eru
raunsæismenn að því leyti að
þeir sýna hlutina í einföldu,
skýru formi, en metta mynd-
irnar hugmyndaríkum tilbreyti
leik. Margir hinna am.erísku
málara hafa ágætt vald á litúm,
og hafa gott lag á að spara
sterku litina til að geta því bet-
ur rrotað þá til þýðingamikilla
áherslna. Þessi eiginleiki kem-
litamálari John Marin, en hann
virðist hafa lært mikið af vatns
litahæfni franska málarans
Cezanne.
Hjer verður ekki rakið til
neinna hlítar hin margvísleg,
tæknisleg geta, sem verk þessi
sýna, sem eru hvert á sinn hátt
eftirtektarverðust og sýna með-
fædda og þjálfaða málarahæfi-
leika fjölda manna.
Eins og áður er getið, eru
einnig myndir eftir þekta Ev-
rópu-málara. Svo sem Raphael,
ur fyrst fram hjá Winslow Rembrandt, Romney, Ingres,
Homer. Það er eftirtektarvert, Corot, Renoir, Cezanne,
hvernig hann notar rauða lit-
in í fólkinu á ferjubátnum, til
Marisse og fl.
Að lokum vil jeg hvetja alla
að gefa myndinni Dramatíska ' tR að skoða vel þessa sýningu,
þýðingu, jafnframt sem það þvi hún stendur aðeins fáa daga
lífgar upp myndflötin. Slík enn. Hjörvarður hefír skrifað
notkun hárrauðra lita endur- ianga og greinagóða grein um
tekur sig aftur og aftur á sýn- * ameríska. list, sem er í sýninga-
ingu þessari hjá hinum ýmsu skránni, sem er góð leiðbeining
málurum. Athugum t. d. Peter
Blume, sem á stundum málar í
„surrealiskum stíl“. „Bátur-
inn“, mynd sú, sem þarna er
sýnd, gæti vart talist til slíks.
Marsden Hartley, Fiskikofi,
Nýja England, er stílhrein og
fögur túlkun viðfangsefnisins.
Hortley lærði í Evrópu og hefir
tekið áhrifum frá Expressionisk
um málurum. „Verðirnir“ eftir
Alexander Bi'ook, er tilkomu-
mikið verk. Samstillingar á
borði. Hinir tveir hvítu vasar,
„Verðirnir", mynda skarpa
mótsetningu við
myndarinnar, sem er í dökkum
litum
fyrir þá, sem skoða málverkin.
Orri.
Sétt um 6 af 16
prestakölium
FYRIR NOKKRU voru 16
prestaköll víðsvegar um land
I auglýst til umsóknar og er nú
bakgrunn , umsóknarfresturinn útrunninn.
Umsóknir bárust um ein 6
prestaköll, og eru það þessi:
Charles Burchfield er af- Staðarprestakall á Snæfells-
bragðs málari, leikni hans í að nesi, umsækjendur: Sr. Finn-
fara vel með vatnsliti, kemur ,bogi Kristjánsson að Stað í Að-
greinilega fram í hinni stóru ' alvik, ,sr. Þorgrímur Sigurðsson
að Grenjaðarstað og Yngvi Þór-
ir Árnason, cand theol.
Hvaminsprestakall í Dölum,
ums.: Sr. Pjetur T. Oddsson,
vatnslitamynd sem kallast
„Álmviður í september“. Hann
myndi jeg helst vilja kalla ró-
mantiskan raunsæismann. —
Stundum er hið náttúrlega Djúpavogi.
raunsæja mest áberandi, en í Bíldudalsprestakall. Ums.:
öðrum verkum hans er mest á- Jón Kr. ísfeld prestur að Hrafns
berandi dulræn rómantik. Hann eyri.
er talin hafa farið að mála „hið Sandaprestakall í Dýrafirði.
ameríska viðhorf“ löngu áður Ums.: Sr. Þorsteinn Björnsson,
en frá því var skýrt í listdálk- settur prestur þar.
T. E. Jessop: Vísindin og
andinn. Dr. Guðm. Finn-
bogason þýddi
ÞETTA ER ekki stór bók, en
hún gefur víða útsýn og hlýt-
ur að vekja til umhugsunar.
Höfundurinn er prófessor í
heimspeki og sálarfræði við
háskólann i Hull, sýnilega skarp
ur lærdómsmaður og þar að
auki vitur maður — það fer
ekki altaf saman. Yfir fram-
setningu hans er þægilegur,
enskur blær, en mentaðir Eng-
lendingar taka mörgum fram í
því að geta reifað torveld við-
fangsefni á þann hátt, að öðr-
um verði skiljanlegt en sjálf-
um þeim. Þessi bók köm fyrst
út í ritsafninu „Christian News
Lettar Books", en í því safni
hafa komið ýmsar tímabærar
bækur um dagskrármál mann-
kynsins.
Vísindi nútímans eru alment
talin hið ágætasta afrek manns
andans. En vísindi andans eru
enn í reifum, ef þau eru þá
fædd. Hinn forni spekingur i
Miletos starði svo fast á stjörn-
urnar, að hann gáði ekki hvar
hann gekk og hafði nærri háls-
brotið sig í brunni. Þróun vís-
", •
mdanna minnir að sumu leyti
á hann í þessu. ..Vjer erum nú
komnir svo langt, að vjer get-
um hugsað rökvíslega um alt,
nema sjálfa oss, og stjórnað ná-
lega öllu, nema sjálfum oss“,
segir Jessop. Það er gamla sag-
an: Maðurinn ber meiri lotn-
ingu fyrir verkum sínum en
sjálfum sjer. Svo rótgráið er
það í honum að dýrka skepn-
una í stað skaparans. „Þektu
sjálfan þig“, sagði hinn delfiski
guð. En vjer höfumgleymt sjálf
um öss í írafári tæknisígranna,
— og vöknum svo í helvíti og
kvölum púðux-s og brennisteins,
svo sem fullkunnugt er orðið.
Nútímamaðurinn, með alla sína
stórkostlegu möguleika, hefir
oi'ðið sá afglapi, að slíkt viðund
ur ilskunnar hefir aldi'ei áður
hrærst um láð, loft nje lög.
Ekki ber að vanþakka nje van-
meta sigra efnisvísindanna, en
þó er „maðurinn gullið, þrátt
fyrir alt“, og ekki eru þau til
farsældar í höndunum á vit-
firringum. Vjer vitum, að
mannveran er samsett af efni
— kolefni, sem svarar einni
reku af kolum, járni svo sem í
eina fírtommu, nokkrum pund-
um af kalki, ofurlítilli sykur-
lús, saltslettu og nokkrum fleiri
efnum, og loks vænni skvompu
af vatni. Sjálfur Einstein yrði
ekki verðmætur á mælikvarða
Og þrátt fyrir alt er það þó það,
sem heldur voninni uppi á þess
um tímum, að menn láta ekki
aðeins lífið fyrir grimdinni.
Menn deyja líka fyrir hugsjón-
ir. Slikur er myndugleiki hins
ósýnilega yfir mönnunum, að
þeirganga i dauðann fyrir það.
Píslarvottar Danmerkur eru
ekki að hugsa um eggin og
svínakjötið. Norðmenn fórna
ekki lífi sinu fyrir síldina. Þeir
líða og dej'ja fyrir hið ósýni-
lega og óáþreifanlega, fyrir
hugsjónirnar, fyrir rjettlæti,
sannleika, frelsi, fegurð, trú.
Þessar ósýnilegu staðreyndir,
sem vekja slik sjálfkrafa við-
brögð hjá mönnunum, þurfa að
verða . viðfangsefni hugsunar-
innar í langtum ríkara mæli en
orðið hefir hingað til. Það er
kenning Jessops. „Vitið hefir
síðustu aldirnar haldið áfram
að leggja undir sig efnisheim-
inn, uns hugarform þess hafa
mótast af honum. Það á enn
eftir að leggja undir sig ríki ■
andans, og með því að það ríki
er vitið sjálft, þá ætti að mega
gera ráð fyrir að því tækist
það“. Umræða hans um þetta
efni er stórmerkileg. Hann veit
sig standa á herðum hinna
miklu brautryjenda hugsunar-
innar, umfram alt Platons, enda
þótt hann sje ekki platonisti í
þeirri merkingu, að hann telji
hugsjónirnar hluti í sjerstökum
æðra heimi. „Hugsjónir eru
veruleiki .... en jeg get aðeins
hugsað mjer þær þætti í lífi
anda. Engu að síður birtast þær
anda hvers einstaklings verald-
lega svo sem væru þær aðkom-
andi boð til vor, og af giJdi
þeirra leiðir viðurkenning á
því, að þær eigi upptök sín ann
arsstaðár en í sjálfum oss. Jeg
sje ekki, að hjá því verði kom-
ist að gera ráð fyrir því, að
hugsjónir vorar eigi heima í
anda, sem mannlegum anda er
æðri“. Svo farast höf. orð. Und-
irtitill bókarinnar er „þrösk-
uldur guðfræðinnar“. Þessi
setning sýnir, hvernig það heiti
er undir sig komið. Sá þrösk-
uldur og alt, sem þar er fyrir
innan, hefir annars verið alt að
því „tabu“ fyrir spekinga sam-
tiðarinnar. Jessop sjer, að land
nám vitsins í heimi andans
verður að taka meira tillit til
guðfræðinnar en gert hefir ver
ið um sinn. Má maður vænta
þess, að eftir þessa styrjöld
verði ef til vill svipuð vakning
á sviði heimspekinnar eins og
varð i Hellas forðum eftir
Persa-stríðin? Drengileg og
um blaðanna. Það eru myndir
hans af amerísku landslagi,
sem hefir skapað honum sess
meðal bestu málurum nútím-
ans. Adolf Dehn, „Vetrardagar
í Key West“, málar einnig „hið
Árnesprestakall í Stranda-
sýslu. Ums.: Cand. theol. Yngvi
Þórir Árnason.
Skútustaðaprestakall. Ums.:
Sr. Magnús Már Lárusson, kenn
ari við Mentaskólann á Akur-
ameríska viðhorf". Litir hans eyri.
efnisvísindanna einna, svo að j viturleg málsmeðferð Jessops
ekki sje nú mipst á oss hina. I°S glöggsýn hans á þörf sam-
En þetta er maðurinn að því jtímans gefur von um, að svo
leyti, sem hann er af jörðu kom 8eti orðið.
inn. En vjer vitum, að hann er | Það er ástæða til þess að
meira en þetta. Hann er ekki þakka dr. Guðmundi Finnboga
allur af jörðu. Hann lifir ekki
nema að litlu leyti í hinum á-
þreifanlega heimi. Alt, sem gef
ur lífinu verulegt gildi, er úr
annari veröld, ósýnilegum
heimi. Listin er tilraun til þess
að gera sýnir andans inn í þann
heim áþreifanlegar. Trúin er
landnám úr þeim heimi í þess-
um. Hugsjónirnar eru snerting
mannsandans við þann heim.
syni fyrir það, að hann „var
ekki í rónni" fyrr en hann hafði
snúið þessari bók á íslensku.
Um þýðinguna þarf ekki að
fjölyrða, til þess er þýðandinn
of kunnur. Hún er bæði ná-
kvæm og lipur. Þvi fremur er
auðvelt að mæia með bókinni
við hugsandi almenning, að
hún er þægileg aflestrar.
Sigurbjöm Einarsson.