Morgunblaðið - 15.07.1944, Blaðsíða 2

MORGCNBL / 'IÐ
Laugardagur 15. júlí 1944
2
„Eðlilegt styrjaliiarástand“
Eftir Sigríði EiríksdóttuiL
DAGBLÖÐ þessa bæjar eru
nú öll farin að birta þætti,
sera sjerstaka samvinnu er ætl
að að hafa við almenning um
gagnrýni á daglegum viðburð
um bæjarlífsins og ýmsum
opinberum málum. Sjerstökum
starfsmönnum er falin umsjón
þessara nistla. Þeir eiga allir
sammerkt í því, að vera lipur-
lega ritaðir. góðlátlegt rabb
uw daginn og veginn, qg þeír
hafa náð svo góðum tökum á
almenningi, að líklega hafa
engir þættir blaðanna aðrir en
neðanmálssagan, jafn trúfasta
lesendur. Blaðamennirnir, sem
hjer eiga hlut, að máli. hafa
þvf sjerstakan aðgang að al-
menningi og geta haft geysi-
]eg áhrif á almenningsálitið,
ef þeir leggja áherslu á það.
Áþeim hvílir svo mikil ábyrgð
og hlutverk þeirra er vanda-
sarnt, ef því er ætlað að vera
þjóðfjelaginu til góðs. Aldrei
í sögu okkar hefir okkur riðið
eins mikið á því og nú á þess-
uœ tímum, að almenningur
hefði augun opin og að hver
einstaklingur stæði vel á' verði
til þess að gæta eigin sóma og
þjöðarinnar.
Einn slíkur pistill birtist í
•Vísi í gær, eftir .,Scrutator<J
og fjallar um þjóðrækni. Til-
efrii hans nuin m. a. vera mjog
atiív-glisvert útvarpserindi
Gunnars Benediktssoonar, rit-
höfuudai-, um daginn og veg-
inn, Iialdið síðastl. mánudags-
kvöld. þar sem vikið var að
því, hversu illa erlend ættar-
nöfi: færu í íslensku máli. En
eins og nú standa sakir, er
hætt við, að h.jer komi fram
mikið af erlendum ættarnöfn-
um, sem svo festast í málinu.
ef ekki verður eitthvað gert.
Scrutator telur slíka þjóð-
rækui hótfyndni og í grein
hans koma að mínum dómi
frarn furðulegar hugmyndir.
Þa.ð sje t. d. einkennilegt, að.
■utn leið og lögð sje áhersla á
kennslu í erlendum tungum í
skóium vorum, og unglingar
jafnvel feldir árlega á próf-
utr, vegna kunnáttuleysis í
þeim greinum, sje það talinn
stór háski, ef ,,börn eða kon-
ur“ geti sagt nokkrar setn-
ingar óbráiaðar á erlendum
tungum. Hjer hlýtur að vera
átt við það, að kunningsskap-
Ur barna og kvenna við her-
menn leiði til aukinnar þekk-
ingar á enskri tungu og virð-
isfc greinarhöfundur ekki sjá
Tieirifc annmarka á þessari
námsaðferð.
Jeg er ein í tölu þeirra
Isiendinga, seni ..Scrutator1'
beinir orðurn sínum til. Það
ær ekki verið að amast við
tungumálakunnáttunni, en það
se veldur áhyggjum, eru
þe.^sar spurningar: ITvað kost-
ar Iiessi lærdómur stúlkurnar
og livað kost hann þjúðina ?
Eín hlið þessarar kennslu,
sem oft blasir við Revkvík-
ingum er sú, að maður t. d.
t?jgx koruungar stúlkur vera að
flækjast á götunum utan við
hæinn með sjóiiðum, sem vit-
o,ð er að koma h.jer aðeins
eins og farfuglar. Ekki virð-
isfc greinarhöf neit athyglis-
vert, þótt þessi samskifti sjeu
eftirlitslaus með öllu, jafnvel
þótt uin börn og komungar
stúlkur sje að ræða, en það
veit hann eins vel og jeg. að
í fjölmörgum tilfelluni er eft-
irlitið bókstaflega ekkert, og
])\-í fer sem fer.
Greinarhöfundur telur það
I bera vott um mikinn væskils-
hátt, ef forustumenn þjóðar-
innar óttnðust óholl erlend
áhrif af stundardvöl erlends
setuliðs í landinu, — jafnvel
þótt nýjir heiinsborgarar bæt-
ist lítið eitt í hópinn. Telur
hann rúma 4 ára dvöl her_
liðs aðeins stundardvöl ? Og
hverni-,” veit hann hversu löng
sú dvöl#á eftir að verá? Veit
hann hvenær stríðinu lýkur?
Ekki getur haim um ólíka að-
stöðu í þessum samskiftum,
annarsvegar karlmenn á besta
aldri, sem á tímabilum liafa
sennilega skift hundruðum
þú^unda, en hinsvegar fámenn
þjóð, ekki fólksfleiri en meðal
gata í stórborog. Með þessu
.gerir hann ekki iítið úr við-
námSþrótti íslendinga, einkum
þegar ]^ss er gætt, að ,,her-
nám“ og „hervernd" undan-
genginna ára hefir farið fram
með mjög vinsamlegum hætti,
og því erfiðara að spyrna við
fæti en elia.
Það er fjarri mjer að amast
við sönnum menningaráhrif-
um frá erlendum þjóðum. Jeg
er sammála greinarhöfundi um
það, að hinni íslensku þjóð,
er full nauðsyn á að hagnýta
sjer, eftir föngum, alla þá
heilbrigðu, gæsilegu menningu
sem aðrar þjóðir hafa skap-
að sjer. En ef losaralegur
stundarkunningsskapur er-
lends setuliðs við börn og ung-
ar stúlkur, með þeim afleið-
ingum, að hjer fæðast fleiri
hundruð börn utan hjóna-
bands, er menningaratriði, ]>á
höfum við „Scrutator" kynnst
erlendri menningu á ólíkan
hátt. Jeg tel það því mikið
ábyrgðarleysi, þegar þessi
blaðamaður kemst svo að orði
um barneignir ísl. stúlkna með
hermönnum, að þær sjeu
sprottnar af „eðlilegum styrj-
aldar ástæðum". Á að skilja
.þessi orð svo, að þessi mað-
Ur sætti sig við þá eyðilegg-
ingu, sem öllu skynbæru fólki
er. i.jóst, að þegar er orðin
meðal ungra stúlkna hjer og
telur harin engra breytinga
þörf í þeim efnum? Og er
hann ekkert hræddur um
íslenskt Jijóðerni í samliandi
við þessi viðkvæmu vanda-
mál?
Á Englandi hefir undanfar-
in styrjaldarár dvalið mikið
heriið frá ýmsum iöndum
heinis. Vitað er, að áhrif Jiau,
sem þetta „eðlilega styrjaldar
ástand“, eins og Serutator orð
ar það í grein sinni, hefir haft
á æsku Englands, er orðið
fullkomið áhyggjuefni ]>ar í
iandi. Þar eru'samskiftin ekki
.áiitin menningaratriði, enda á
alla lund reynt að koina í veg
fyrh’ hin iausu sambönd er-
lendra hermanna og innlendra
stúlkna, sem hjer er afsakað
í ræðu og rití,
Jeg fatin mig knúða til að
gera athugasemdir við hina
stórháskalegu grein, sem hjer
er gerð -að umtalsefni, ekki
síst vegna ])ess, að í styrjaldar
löndunum eru þessi atriði eitt
af aðaláhyggjuefnum forráða
manna þjóðanna, en hjer er
flotið sofandi að feigðarósi
með |>essi alvörumál eins og
svo mörg önnur.
1.4. júlí 1944
SigríSur Eiríksdóttir.
Þýskir iögreglu-
menn rjettdræpir
London í gærkveldi.
ER RÆTT var um aftöku
breskra flugmanna í Þýska-
landi áf lávarðadeild breska
þingsins í dag, lagði Vansittart
lávarður það til, að allir menn,
sem störfuðu í þýsku leynilög-
reglunni (Gestapo) skyldu rjett
dræpir af hverjum sem vildj
eftir stríð; með því móti myndi
ganga betur að ná sjer niðri
á þeim. — Fjekk tillaga þessi
hinar bestu undirtektir. — í
ummræddri lögreglu munu
vera um eða yfir 200.000
manns. — Reuter.
Tveir íslenskir
bræður í innrásinni
VITAÐ ER um að minsta
kosti tvo íslendinga, sem eru
með liði bandamanna í bar-
dögunum í Frakklandi. Eru það
bræðurnir Þorsteinn E. Jónsson
flugmaður og Bogi bróðir hans.
Þeir eru synir Snæbjarnar Jóns
sonar bóksala hjer í bænum.
Flytur fyrilestur um
Island.
I brjefi frá Þorsteini. flug-
manni, sem skrifað er 7. júli,
segir hann m. a.:
„í Cranwell var farið fram
á að jeg flytti fyrirlestur utn
ísland fyrir um 200 áhugasöm-
um yfirmönnum. Jeg tók til-
lögunni þakksamlega, og eftir
hæfilegan undirbúning flutti
jeg fyrirlesturinn. og er mjer
óhætt að segja, að jeg fjekk
góða áheyrn“.
í Cranwell er fremsti skóli
breska flugliðsins fyrir flugliðs
foringja, sem verið er að búa
undir hærri stig. Þorsteinn var
þar maímánuð í vor. en þegar
innrásin hófst, var honum feng
ið starf, sem hann segist af ör-
yggisástæðum ekki mega segja
í hverju sje fólgið.
Svo mikið er víst, að hann
var með í eldhríðinni frá byrj->
un, og hann segist gera ráð fyr-
ir at5 bróðir sinn, Bogi, hafi
einnig verið með, á sjónum,
þótt ekki hafi hann náð sam-
bandi við hann til þess að vita
það með vissu. Bogi hafði boðið
sig fram til hvers sem væri í
sambandi við innrásina.
Stofnun lýðveldisins
I Hmerískum Miimi -
ÚrkSippur hafa borist úr
rúmlega 1000 bSöðum
STOFNUN LÝÐVELDIS-
INS á íslapdi vakti .mikla
athygli víða um heim, þrátt'
fyrir innrásarfregnir og aðr-
ar fregnir af styrjöldinni,
sem nú fylla flest blöð heims
ins, var lýðveldisstofnunar-
innar getið í frjettagreinum
og ritstjórnargreinum í Am-
eríku, Bretlandi, Svíþjóð.og
víðar.
Nú þegar hefir frjettadeild
utanríkisráðuneytisins borist
rúmlega 1000 úrklippur úr
amerískum blöðum eingöngu,
og er þó vitað, að ekki eru
komnar úrklippur frá öllum
ríkjum Bandaríkjanna. Auk
þess hefir borist fjöldi úrklippa
úr enskum blöðum og vitað er,
að fregnir voiu birtar af lýð-
veldisstofnuninni í blöðum í
Kanada og víðar um heim.
Islenskir blaðamenn
sendu fregnirnar.
Það voru eingöngu íslenskir
blaðamenn, sem þnnuðust
frjettasendingu hjeðan af lýð-
veldishátíðinni, bæði fyrir og
eftir, til frjettastofa og biaða
úti um heim. Erlendar frjetta-
stofur og blöð sáu sjer ekki
fært að senda hingað frjetta-
ritara á hátíðina vegna innrás-
arinnar og skorts á blaðamönn
um vegna styrjaldarinnar.
En af þeim úrklippum, sem
hingað hafa borist, hafa ís-
lensku blaðamennirnir unnið
sitt starf vel.
Langsamlega meiri hluta
frjetta hjeðan var dreift út til
blaða af hinum miklu frjetta-
stofum Associated Press og
United Press. Hafa borist úr-
kiippur úr sænskum og bresk-
um blöðum, sem fengið iiöíðu
frjettir sínar frá AP, auk þe.irra
úrklippna úr hundruðum AP-
blaða í Ameríku. Frjettastof-
urnar Reuter, AP og UP senda
írjettir til blaða í öllum heims-
álfum og má gera ráð fyrir, að
helstu fregnirnar af lýðveldis-
stofnuninni hafi verið sendar
um allan heim frá þessum
stærstu frjettastofum heimsins.
Ur ræðu Valdimars
Björnsonar.
í ræðu, sem Valdimar Björn-
son sjóliðsforingi flutti á skemt
un Hringsins í Tripoli-léikhús-
inu s.l. sunnudagskvöld, gerði
hann frjettaþjónustuna hjeðan
af^lýðveldishátíðinni m. a. að
umræðuefni. Valdimar veit
hvað hann er að segja í þessum
efnum, því hann hefir um langt
skeið stundað blaðamensku
vestan hafs og fylgst vel með
í starfi íslenskra blaðamanna.
Valdimar sagði í ræðu sinni:
„... . Jeg hefi daglega sam-
band við blöðin og' blaðamenn-
ina. Jeg skal ekki skjalla þá
neitt, en það er eitt, sem jeg
hefi gaman af að benda á, sem
íslendingar yfirleitt hugsa
kannske minna um. Þegar setu
liðið kom hingað fyrst til lands
ins, þá komu erlendir blaða-
menn skömmu á eftir. Sumir
voru hjer lengi, en þeir eru all-
ir farnir nú. Islendingar tóku
við af þeim“.
„Associated Press, stærsta
frjettastofa heimsins, hefir sem
sinn frjettaritara á Islandi Iv-
ar Guðmundsson, frjettarit-
stjóra Morgunblaðsins. United
Press, næst stærsta frjettastofa
í heimi, hefir hjer Herstein
Pálsson, meðritstjóra Vísis.
Valtýr Stefánsson ritstjóri
Morgunblaðsins er fyrir Reuter
í London og Ritzau í Stokk-
hólmi. Bjarni Guðmundsson,
nú blaðafulltrúi í utanríkis-
ráðuneytinu, er frjettaritari
London Times. Vilhjálmur Sv
Vilhjálmsson símar frjettir til
London Daily Herald. Arnald-
ur Jónsson sendir við og við
skeyti til INS og Skúli Skúla-
son, nestor blaðamanna í
Reykjavík, ritstjóri Fálkans,
hefir lengi gegnt slíkum störf-
um fyrir blöð og frjettastofur í
Kaupmannahöfn og Stokk-
hólmi.
Heppilegt að það skyldu
vera Islendingar.
„En það var eitt, sem mjer
fanst athyglisvert — og við
Dóri Hjálmarsson majór, sem
skoðar öll frjettaskeyti, sem
send eru til útlanda, vorum ein
mitt að tala um það eftir 17.
júní. — íslendingar vita ekki
fyllilega, hvað þeir eru hepnir,
að þeirra eigin samlandar hafa
þessi störf fyrir frjettastofur
erlendis. Jeg vann með þess-
um blaðamönnum hjer austur
á Þingvöllum 17. júní. Við höfð
um herbergi í Valhöll, hótelinu
fyrir ,,pressuna“ — þar var
hver með sína ritvjel og þaðan
var beint símasamband frá
Þingvöllum til London. Mörg
rkeyti voru send á þeim degi.“
„Það voru íslendingar, sem fjöll
uðu um þessar skeytasendingar,
eins og að undanförnu. Þeir
skildu land sitt og þjóð. Þeir
gátu lýst þessu öllu fyrir um-
heiminum á þann hátt, að með
alt var farið á besta veg, ef
Ýokkuð gat orkað tvímælis".
„Erlendir blaðamenn, sem
koma hingað og eru hjer nokkr
mánuði, skilja ekki málið,
fýlgjast með því, sem er að ger
ast innanlands að hálfu leyti
og senda svo frýettaskeyti út
og geta rangfært margt“.
„Maður gæti nærri því gert
ráð fyrir, að útlendir blaða-
menn hefðu bætt ýmsu við, til
þess að gera það „spennandi“,
eins og tíðkast meðal þeirra. —•
Þeir hefðu kannske samið
skeyti um það, að þing heillar
þjóðar þurfti að samþykkja
sjerstök lög, til þess að taka
veitingahús eignarnámi, svo að
hægt væri að hafa eitthvað ann
að en hljómplötumúsik í veisl-
Franihald á hls. 11!