Morgunblaðið - 22.07.1944, Síða 5

Laugardag'ur 22. júlí 1944.
MORGONBL / 'IÐ
5
—
KONAN,
SEifl VARÐ 102
ARA
„Um hjeraðsbrest ei getur,
þótt hrökkvi sprek í tvent,
er hríðarbylur geisar, það
liggur gleymt og fennt
og efns er lítill tregi og eng-
in sorg á ferðum,
þótt ekkja falii í valinn,
með sjötíu ár á herðum“.
Þessi vísa koni mjer í
hug þegar jeg frjetti lát Þór-
kötlu móðursystur minnar
fyrir nokkrum dögum. Vísan
átti vel við, að því undan-
skildu að í stað 70 ár, mátti
setja 102 ár, 6 mánuði og 5
daga. Það aldurstakmark
ikomast fáir yfir og er því aiig
I.jóst að hjer hefir sjaldgæfur
atbúrður skeð, sem vert er að
hugleiða. Minniiigar löngu lið-
inna tíma konia í hug mjer.
•leg sá þessa frændkonu mína
aðeins einu sinni á æfinni.
Það var um aldamótih síð-
ustu, að hún kom í heimsókn
til systra sinna, að Meira-
(xarði í Dýrafirði, þar sem jeg
ólst upp. Móðir mín, Sólveig,
hafði þá nýverið misst mann
sinn. á voveiflegan hátt. —
(Hann drukknaði á Dýrafirði
10. okt. ^899 í viðureign við
enskan togara, þegar Ilannes
Hafstein var sýslumaður ís-
firðinga. Sýslumaður, og tveir
menn aðrir björguðust ur þess
ari viðureign, en 3 di-ukknuðu.
— Um þann atburð hefir ver-
ið ritað ítarlega í Lesbók
Morgunblaðsins fyrir nokkr-
um árum). Systir hennar kom
þá um langan veg, ásamt syni
sínum Guðmundi, til þess að
votta henni samúð sína og
veita aðstoð, ef unt væri. Man
jeg að það var móðir minni til
mikillar gleði, því ífð frænd-
semi var góð með þeim syst-
kinum öllum, þótt leiðir skild-
ust á bernskualdri. — Þórkatla
var um sextugt þegar hún
kom að Meira-Gurði. Síðan
hefir geymst í hug mjer minn
ing um virðulega, roskna konu
tæplega meðalháa, en þrek-
vaxna og snarlega í hreyf-
ingum, andlitið fremur stór-
skorið en þó laglegt, hárið
dökkt, brúnin nokkuð hvöss
en glettni í svipnum.
Þegar jeg var að rifja upp
]jau atriði úr æfi hennar, sem
mjer og öðrum frændum henn
ar og vinum eru kunn, þá
þreytist þessi mynd á engan
hátt — en skýrist.
Jeg vildi gjarnan skrifa
lijer nákvæma æfisögu, en til
þess brestur mig heimildir. En
helstu æfiatriði eru fljótsögð:
Þórkatla fæddist að Lamba-
vatni á Raúðasandi 27. des.
1841. Poreldar hennar voru
þau hjónin Guðríður Torfa-
.dóttir og Þórður .Jónsson. —
■Heyrt hefi jeg þá sögu, að
'eftir Móðuhárðindin hafi 3
'stúlkur frá Akureyri lagt af
stað í vesturátt að leita sjer
bjargar. Ein þeirra dó á
leiðinni, en systur tvær kom-
,ust alla leið vestur á Rauða-
sand og ílentust þar. Önnur
•þeirra var árnrna Þórkötlu.
Þórkatla missti föður sinn
meðan hún var á bernsku-
skeiði og ólst upp hjá
móðurbróður sínum, Jóni
Torfasyni á Hnjóti, dugnaðar-
Minning
manni, er þótti einna færastur
‘bjargmaður á sinni tíð. Al-
systkini Þórkötlu, sem upp
komust, voru Níels og Berg-
ljót, en hálfsj'stkini, .Jón, Sól-
veig og Sigríður. Voru þau
börn Guðríðar og seinni manns
þennar, er einnig hjet Þórður.
Þórkatla var elst systkinanna,
en Sigríður yngst. Foreklrar
þeirra voru fátæk og fóru
börnin því fljótt að vdnna fyr
ir sjer. Vinnan var fyrir öllu
á þeim dögum. Móðir mín-fór
í vinnumensku 12 ára. ■—-
Þórkatla sagðist hafa orðið
að bera vatn í fjós 8 ára
gömul. Ekki var um neinn
bóklegan lærdóm að ræða
nema lestur og kverið. Það
lærðu börnin út í fjósi og
var oft rekið utanundir með
bókinni, ef þau kunnu ekki!
Þessi systkini voru yfirleitt
námfús og greind. Lærðu þau
flest að skrifa og reikna, þótt
ekki væri það auðvelt. Veit
jeg ’fyrir víst, að þær systur,
móðir mín og Þórkatla, lærðu
að skrifa á snjó og sand, síð-
ar kom fjöðurstafur í stað
penna og blekið var sót og
kálfsblóð! Pappírinn notuð
umslög og ómerkilegir brjef-
snepplar. Þær lærðu einnig vel
að vinna, bæði úti og inni, tó-
skap allskonar, vefnað og
saumaskap, að þeirra tíðar-
hætti. — Þórkatla þótti hin
mesta hamhleypa til allrar
vinnu úti og* inni, enda eftir-
sótt í vistir. Bjargbændum
þótti ekki ónýtt að fá hana til
að plokka fugl. Ilún hafði
leikið sjer að því að plokka
100 á dag. Er mjer sagt að
það sje mikið .afrek í þeirri
grein. Þórkatla var í vistum
á ýmsum stöðurn í sveit sinni
öll æskuárin. 1870 var hún
á Geirseyri. Þá eignaðist hún
son, Söl^-a, með Víglundi Ás-
bjarnarsyni. Sölvi er þekktur
borgari hjer í bæ. Ekki lágu
leiðir þeirra Víglundar og Þór
kötlu lengúr saman. Ilann fór
til Isafjarðar og kvæntist þar.
Þórkatla sá ein um uppeldi
Sölva. Nokkrum árum síðar
ól hún tvíbura. drengi. Annar
dó strax, en hinn lifði rúm
6 ár. Þáu ár vann hún þá
fyrir 2 börnum, því að lítinn
styrk mun hún hafa haft frá
hinum síðari barnsföður sín-
um, enda alltof stórlynd til að
leita hjálpar. Var það sjald-
gæft á þeim árum, að einstæð-
ings kvenmaður ætlaði sjer
svo mikið verk, en Þórkötlu
varð ekki skotaskuld úr því.
Hún var afburða dugleg og
kjarkmikil.
Oftast mun hún hafa veriö
í húsmennsku eftir að hún fór
‘að sjá fyrir börnunum. Árin
1880—1882 var hún á Sjöundá,
hjá Jóni bónda Ólafssyni, afa
Sigurjóns Olafssonar, form.
Sjóm.fjel. Það voru hörð ár.
Mislingar gengu þá líka og
margir dóu. Þá missti Þórkatla
yngri son sinn, Guðmud
Bjarna. Eftir það fluttist hún
til Geirseyrar. Þar giftist hún
Þórkötlu Þórðardóttur
því oftar sopa. — Geri aðiir
betur!.
Þórkatla Þórðardóttir
er hún var 89 ára.
Tómasi Sigmundssyni, gæfum
manni og góðum. Bjuggu þau
fyrst að llúsum við Bíldudal,
en fluttust síðan að-Dufansdal.
Þar varð svo heimili Þórkötlu
um 30 ára skeið.
★
Þau Tómas eignuðust tvo
sonu, Guðmund og Júlíus,
mestu efnismenn. Sölvi var
alltaf með móður sinni til
16 ára aldurs. Um það bil
giftist hún, en Sölvi fór að
vinna fyrir sjer hjá öðrnm.
En mjög kært var með þeim
alla tíð. -Fór hann síðast í
fyrra vor að heimsækja móð-
ur sína, þá 72 ára gamall.
Hann ljet húsfreyju tilkynna
komu sína. því að aðrir gátu
tæplega látið gfWu konuna
heyra til sín. Þegar henni
hafði skilist hver kominn var,
brá hún fyrir sig glettninni
og sagði -. „Æt-lar hann ekki
að nenna að koma inn og
heilsa mjer!“ Hún þekkti
Sölva strax og ljet í Ijósi á-
nægju yfir að sjá hann, en um
salntal var ekki að ræða.
Heyrnin var því nær farin
og vitundin mjög sljó orðin.
I ágústmánuði 1903 varð
Þórkatla fyrir þeirri sorg að
missa mann sinn og yngsta
soninn, Júlíus, í sjóinn. Var
það mikið áfall, en- hún stóðst
það eins og hetja. Var sem
hún harðnaði við hverja raun.
Hún bjó áfram í Dufansdal,
með Guðmundi syni síiium,
þar til hún var um áttrætt
og búnaðist ágætlega. Ná-
.grannar hennar þá töldu hana
vera karlmannsígildi til
verka. Hún keypti j.örðina
eftir dauða manns síns, og
þóttu það mikil tíðindi á þeim
tíma. — Auk .sona sinna ól
hún upp sonarson sinn. Kon-
ráð, er var a fýrsta ári, þeg-
ar Júlíus faðir hans drukn-
aði, og frænku sína Krist-
rúnu Ólafsdóttur, er giftist
Jóni Ilallgrímssyni, leaup-
manni á Akranesi. Tvær aðr-
ar telpur fóstraði hún nokk-
,ur ár: Kristrúnu og Ragn-
hildi, systur Kristrúnar Ól-
afsdóttur. Kristrún þessi dó
7 ára gömul og syrgði Þór-
katla hana mikið.
★
Laust eftir 1920 giftist
Guðmundur. sonur Þórkötlu,
og tók við búi í Dufansdal.
Þá fluttist gamla konan á
Bíldudal og var þar í hús-
mensku og vann fyrir sjer.
Sjálfstæðisþráin var henni
svo í blóð borin, að hún vildi
ekki „fara í hornið“, heldur
vinna fyrir sjer sjálf, meðan
auðið væri. Það gerði hún
líka fram að inræðisaldri. Þá
fluttist hún til Ivonráðs, son-
arsonar síns. er þá var giftur
Jónu .Tónsdóttur og búsettúr
í Patreksfiröi. Var hún svo
hjá þeim hjónum til dauða-
dags, 2. þ. m. ITaföi hún leg-
ið rúmföst síðustu árin. En
fram að þeim tíma haföi
heilsan verið svo góð sem
frekast getur verið. Hún hafði
engan dag legið rúmföst,
nema þegar hún ól börn sín.
Sjóninni hjelt hún til hins
síðasta, en heyrnin löngu bil-
uð. Síðustu árin var hún orð-
in mikið skar, sem þurfti ná-
kvæma hjúkrun og um-
hyggju. Naut hún og þess í
ríkum mæli hjá sonarsyni
sínum og konu hans. Einkum
mun húsfreyja hafa unniö ]>ar
erfitt starf og á hún miklar
þakkir skildar fyrir það kæV
leiksverk.
Iljer hafa þá verið rakin
æfiatriði Þórkötlu og henni
lýst að nokkru, en til við-
bótar get jeg þess, að hún
var jafnan glaðlynd, nokkuð
stórlynd og all ráðrík. Fyrir
kom, að ekki tjáði á móti
henni að mæla og urðu
nánustu skyldmenni stund-
um fyrir því. Allt uni
það var hún þó vinsæl mjög,
enda „drengur“ hinn besti,
raungóð, gestrisin, hjálpsöm
og rausnarleg. Eitt sinn þeg-
ar hún var að basla fyrir
drengjum sínum, áður en hiin
giftist, gaf hún bláfátæku
skyldmenni sínu góða flík. 8á
greiði þótti viðkomandi per-
sónu svo mikilsverður, að
hún arfleiddi Þórkötlu mörg
um árum síðar. Annáð sinn
tók hún fátæka svstur sína,
er mist hafði maun sinn. og
barn hennar <á heimili sitt
tvö ár. ,— Þórkatla var
dýravinur mikill og fór
því vel með skepnur sínar.
Gömul kona. sem var sam-
ííðá henni á Hvallátrum
í Patreksfirði. sagði nvjer ný-.
’lega s.jaldgæfa sÖgu um þetta
efni:
Þáð var um vor, að smal-
inn á Látrum kom heirn með
hálfdauðan ' tvílembing í
hrakveðri. Ævin fæddi ekki
og lambið var hungrað. Þá
var Þórkatla með Guðmund
Htla á brjósti. Tók hún þá
tvílembinghni og fór að reyna
að láta hann sjúga annað
brjóstið á móti drengnum. Og
það tókst! Lífsþrótturinn var
svo mikill í lambinu, að það
gat sogið. Krákkarnir horfðu
undraudi á. Lambið saug svo
að mjólkurfroðan vall út úr
munnvikjum þess og það hrest
ist á augabragði, enda var gef
andinn hin ánægðasta og gaf
En það sem fyrst og fremst
einkendi Þórkötlu var fram-
úrskarandi starfsgleði og þrek.
„Hún var fyrst bg fremst
vinnunnar manneskja“, sagði
Sölvi sonur hennar við mig
nýlega — og engin þekti hana
betur. Henni slapp aldrei verk
úr hendi, meðan máttur ent-
isst. Það mun vera fátítt að
mönnum endist vinnuþrek
fram yfir níræðis aldur. Ung
frændkona Þórkötlit heimsótti
hana þegar hún var komin
nokkuð á tíræðisaldurinn og
unga stúlkan undraðisst hv'e
hart sú gamla þeytti rokkinn!
Og hiin mun hafa prjónað
eitthvað eftir að hún lagðist
alveg rúmföst og þegar mátt
urinn var lítill orðinn, urðtt
prjónarnir alt.af að vera þar
sem hún sá þá. eða gat grip-
ið fljótlega til þeirra, ef þrótt
urinn leyfði! Það er til marks
um vinnuákafa hennar, að
þegfir hún bjó í Dufansdal og
þurfti að bregða sjer í kaup-
staðinn — Bíldudal — teymdi
hún jafnan hest, með sjer, ert
gekk prjónandi. — Þegar
kunningjar spurðu hana
hversvegna hún færi ekki á
bak, svaraði hún því til, að
þá mundi lítið ganga prjóna-
skapurinn, en hinsvegar hafði
hún hestinn til þess að þurfa
ekki að vaða yfir ár á leið-
inni og láta hann bera varn-
inginn heim.
Ekki hafði hún gefið sjer
mikinn tíma til bóklesturs ji.
seinni árum. En þegar hún
las, var það helst ljett efni
og skemtilegt. Þegar henni
voru send blöð tók hún
„Spegilinn" jafnan fyrst og
hló þá hjartanlega. Af því
geta menn sj.eð hve satt er að
hláturinn lengir lífið og glað-
lyndi gefur þrek. Þórkatla
þurfti á miklu þreki að halda,
því að hún varð að standast
marga raun, þó mest væri sú
að missa mann og son á sama
degi. Mun hún þá, sem íleiri
hafa leitað styrks í hljóðri
bæn. En hún talaði ekki um
tilfinningar sínar nje trúar-
líf, Andlegan styrk sótti húu
jafnan í sálma Hallgríms Pjet
urssonar, er hún dáði mest
allra skálda.
Um Þórkötiu mátti rneð
sanni segja að „þarna var
ófalskt íslenskt blóð, orka £
geði og seigar táugar“, eins
og Jakob Thorarenseii kveður
um vestfirsku sjómennina.
★
Ætti jeg svo að lokum að
svara því, sem margir spyrja
um, hver væri orsök hins háa
aldurs er .kona þessi iiáði,
mundi jeg svara, að það væri
iðjusemi hennar, vinnr.gleði,
glaðlyndi og hófsemi. Húu
bragðaði aldrei vín eða tóbak,
og drakk ekki eiiiu sinni
kaffi, nerna þá mjög ónýtt.
Betur væri að þegnar hina
unga lýðveklis vors öðluðust
sem flestir þessa kosti Þór-
kötlu gömlu í Dufansdal.
Blessuð sje minning henn-
ar.
Ingimar Jóhannesson*