Morgunblaðið - 12.09.1945, Blaðsíða 8

8
MOKGUNBLAÐIÐ
Miðvikudagur. 12.sept. 1945

Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
.Frjettaritstjóri: Ivar Guðmundsson.
Auglýsingar: Árni Öla.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Askriftargjald: kr. 8.00 á mánuði innanlands,
kr. 10.00 utanlands.
I lausasðlu 50 aura eintakið, 60 aura með Lesbók.
Þegn -skyldan
ÞAÐ ER í íyrsta sinn nú á þessu ári, eftir fimm ára
velgengni í atvinnurekstri landsmanna, að verulegt áfall
hefir orðið. Ein höfuðatvinnugrein þjóðarinnar, síldarút-
vegurinn hefir brugðist að mestu leyti, vegna aflabrests.
Þetta er þeim mun tilfinnanlegra áfall, þar sem sala
allra afurðanna var trygð við hagkvæmu verði og því
fyrirsjáanlegur hagnaður af rekstrinum, ef sæmilega hefði
aflast. í þess stað verður útkoman sú, að allsstaðar blasa
við stórfeld töp.
★
Ekki er enn vitað með vissu, hve stórfeld töp útvegs-
manna eru. Þau eru áreiðanlega mikil. Kunnugir telja,
að hjá flestum bátunúm muni töpin nema þetta frá 30
og upp í 70—80 þúsund krónum. Þar við bætast svo töp
síldarverksmiðjanna, sem hljóta að vera ákaflega mikil,
því að verksmiðjurnar hafa orðið að hafa mikið og dýrt
mannahald, þótt lítið hafi verið fyrir fólkið að gera,
lengst af.
Tekjur sjómanna og verkamanna eru yfirleitt mjög
rýrar, eftir síldveiðarnar. Sjómenn höfðu að vísu kaup-
tryggingu og bætir það nokkuð afkomu þeirra, en það
gengur aftur út yfir útvegsmanninn, sem ber að standa
skil á kauptryggingunni, þótt stórfelt tap hafi orðið á
atvinnurekstrinum. Margt verkafólk, sem unnið hefir í
landi, kemur heim með tvær hendur tómar, eftir síldar-
vertíðina.
Loks hefir þjóðarbúið í heild mist tugi miljóna í er-
lendum gjaldeyri, við það að þessi atvinnuvegur brást;
og ríkissjóður verður einnig fyrir tilfinnanlegu tapi, beint
og óbeint.
★
Þetta stórfeida áfall hjá einum höfuðatvinnuvegi lands-
manna, ætti vissulega að vera alvarleg áminning til þeirra
ábyrgðarlausu manna í okkar þjóðfjelagi, sem talið hafa
og telja enn höfuðverkefni sitt, að ala á sundrung og ill-
deilum milli flokka og stjetta.
Sem betur fer er íslenska þjóðin svo vel stæð í dag, að
slíkt áfall sem orðið hefir hjá síldarútveginum á þessu
sumri, ætti ekki að þurfa að skilja eftir varanlegt tjón,
ef þjóðin skildi sinn vitjunartíma. Þann vitjunartíma, að
standa saman. Hjálpast að því, að græða sárin, í stað þess
að eyða kröftunum í illdeilur og þras.
En það virðast vera álög á okkar ágætu þjóð, að hún
geti ekki staðið saman. Eða svo virðist það vera, ef dæma
-á eftir framkomu ýmsra stjórnmálaleiðtoga hennar.
★
Getur það verið, að þjóðin sje svo starblind, að hún
sjái ekki, að hjer er hún á háskalegri braut?
Það er ekki nema gott eitt um það að segja, að þjóðin
hafi áhuga á landsmálum og reyni að fylgjast sem best
með öllu sem þar gerist. En þá kröfu verður að gera til
sjerhvers einstaklings í lýðfrjálsu landi, að hann kynni
sjer alia málavexti, en láti ekki pólitíska ofstækismenn
leiða sig í blindni. Og sjálfur verður einstaklingurinn jafn-
an að gera sjer ljóst, að hann er fyrst'og fremst þegn
þjóðfjelagsins.
Á þetta þykir rjett að minna nú, í sambandi við þann
ábyrgðarlausa áróður, sem forkólfar Framsóknarflokks-
ins reka út um sveitir landsins. Það er áreiðanlega
ekki hægt að vinna íslenskum landbúnaði naeira tjón í
dag, en ef það tækist að einangrs bændastjettina frá öðr-
um stjettum þjóðfjelagsins.
Þetta óþurftarverk eru forkólfar Framsóknarflokksins
að reyna að vinna í dag. Vonandi tekst þeim það ekki. En
þeir munu halda þessari iðju áfram og einskis svífast.
Aldrei hefir bændastjettinni riðið meir á því en einmitt
nú, að eiga gott samstarf við aðrar stjettir, Og þjóðfjelagið
í heild á nú meira undir því en nokkru öðru, að allar
stjettir taki höndum saman og vinni í einlægni og bróð-
erni að. velferðarmálunum. ,
UR DAGLEGA LIFINU
Aldraður póstur.
ÞAÐ VAR heldur farið að slá
í sum brjefin, sem bárust hing-
að til bæjarins frá Englandi í
gær og í íyrradag. Eitt brjef sá
jeg dagsett 27. júlí s.l. og mörg
brjef voru frá mánaðamótunum
júlí—ágúst. Það eru 40 daga
gömul brjef. Það hlýtur að vera
óþægilegt fyrir menn, sem þurfa
að skifta við bresk firmu, að fá
þetta gömul brjef, og hætt er
við, að ýmislegt fari út um þúf-
ur, sem annars hefði verið hægt
að hafa í lagi.
Það er annars undarlegt, hve
illa gengur að fá póst hingað til
landsins frá útlandinu. Það er
engu líkara en að póstyfirvöld-
in erlendis hafi engan áhuga fyr
ir að koma póstsendingum hing-
að til landsins. Það hlýtur þó að
vera yfir þessu kvartað frá rjett
um aðilum hjeðan.
Nú ætti ófriðarástand ekki að
vera lengur til fyrirstöðu, að póst
ur gæti borist milli landa á
skemri tíma en áður.
Væri.ekki reynandi að kvarta
einu sinni enn og það duglega?
•
Bækur og bóka-
íestur.
EINHVERNTÍMA ekki alls
fyrir löngu var þess getið í amer
ísku tímariti, að hvergi- í heim-
•inum mvndi vera jafnmikið af
bókabúðum og í Reykjavík. Að
tiltölu við fólksfjþlda væru am-
erískar borgir langt á eftir hvað
þetta snerti. Þessa var getið sem
menningarvotts og var hól í okk
ar garð. Víst mun það rjett, að
hvergi í heimi er gefið úú%g les-
ið jafn mikið af bókum og blöð-
um og hjer á landi, þegar tekið
er tillit til fólksfjölda. Við get-
um verið ánægð með það, og þó
éinhverntíma hafi verið sagt, að
bókvitið verði ekki látið í ask-
ana, þá er það ekki nema hálf-
ur sannleikur.
Það er gaman að koma hjer í
bókabúðir og sjá, hvað er á boð-
stólum. Fræðibækur og skemti-
bækur, lerðasögur og skáidsög-
ur, frumsamdar eða þýddar. Það
er ekki hægt að búast við, að
nver maður komist yfir að lesa
alt, sem út er gefið af bókum,
en það hefir líka hver sinn smekk
og les það, sem honum fellur
best.
•
Skemtileg bók.
KÚNA eftir helgina rakst jeg
á eina nýja bók í bókaverslun,
sem mjer ljek hugur á að lesa.
Þetta er lítil bók, sem heitir
„Eftir miðnætti". Áhuga fyrir að
lesa bókina fjekk jeg, er jeg las
á kápunni upplýsingar um, hvað
hun væri. Þetta er skáldsaga og
geiúst í Þýskalandi fyrir styrj-
öldina og eftir að nasistar kom-
úst til valda. Jeg fjekk tækifæri
til að kynnast örlítið lífinu í
Þýskalandi árið fyrir stríð og
mjer ijek forvitni á að sjá,
hvernig því væri lýst í þessari
bók.
Það er best að segja það strax,
að jeg varð ekki fyrir vonbrigð-
um. Að vísu er tilfinningum og
gjörðum manna í Þýskalandi
1 ýst nokkuð á annan veg en út-
lendingar, sem komu í stutta
heimsókn til Þriðja ríkisins,
kyntust því.
Hún Sanna litla, aðalsöguhetj-
an, er bara venjuleg þýsk stúlka,
sem ekki skiftir sjer af stjórn-
málum. Vill helst lifa og leika
sjer og elska sinn pilt, en þrátt
fyrir það fer ekki hjá ]>ví, að
stjórnmálin grípi inn í líf henn-
ar. í skáldsögunni er þessu lýst
á skemtilegan hátt, þannig, að
lesandinn leggur ekki frá sjer
bókina fyrr en hann er búinn að
fá að vita örlög þeirra, sem við
sögu koma.
•
Klögumál og njósnir.
FRÓÐLEGT er að kynnast því,
hvernig borgararnir verða í ein-
ræðislöndunum. Þeir njósna hver
um annan og klögumálin ganga
á víxl og altaf er hægt að fá
leynilögreglu ríkisins til að bíta
á agnið. Ef einhverjum er illa
við nágranna sinn, eða hann er
afbrýðissamur út í hann, þarf
ekki annað en að gefa leynilög-
reglu ríkisins merki um, að ná-
granninn hafi látið óvarleg orð
falla í garð ríkisstjórnarinnar
eða flokksins. Þar með er þeim
manni komið fyrir kattarnef.
Eða þá lýsingin á rithöfund-
inum, bróður Sönnu, sem ekki
getur lengur skrifað eins og hon
um býr í brjósti, heldur verður
að skrifa eftir „línu“ flokksins,
ef hann vill lifa.
Menn hefðu gott af að lesa
þessa litlu bók sjer til fróðleiks
og þeir, sem hafa gaman af
skerntilegum sögum, munu nj.óta
lestursins. Þessi skáldsaga, „Eft-
ir miðnætti“, er ekki „áróðurs“-
bók, að öðru leyti en því, sem
sannleikurinn getur kallast á-
róður.
•
Er illa við herbílana.
í GÆR fjekk daglega lífið
eitt reiðilestursbrjefið og tilefn-
ið var hermannabílarnir, sem
komnir eru í íslenska eign. Brjef
ritari er síður en svo hrifinn af
þessum farartækjum og dregur
ekkert úr lýsingarorðunum, til
þess að skýra, hvað hann mein-
ar. —
Það er nú orðið nokkuð seint
að skammast yfir þessu. En [(að
hefðu átt að vera minni lætin í
að ná í þessa bíla, þegar þeir
komu fyrst á markaðinn.
•
Slæmur umgangnr
í sæluhúsum.
„GAMALL KOKKUR á ferða-
lagi“ sendir brjef um slæma um-
gengni í sæluhúsum við fjall-
vegi og tekur sjerstaklega til
sæluhúsið á Holtavörðuheiði.
Telur hann þar hafa verið illa
um gengið, svo til háðungar sje.
Víst er það til háðungar og
skammar, ef ferðafólk getur ekki
gengið vel og hreinlega um sælu
hús í óbygðum. En það er hætt
við, að ávalt verði til skemdar-
vargar, sem ekki kunna að
ganga um, hvort sem það er í
sæluhúsum almennings, eða
heima hjá sjer.
Á ALÞJÓÐA VETTVANGI
ÞAÐ MÓTAÐI fyrir fjórða
þýska ríkinu á hernámssvæði
Rússa í Þýskalandi í síðastliðinni
viku. Rússar tilkyntu, að þeir
hefðu sett á stofn fullkomna
þýska stjórn á því svæði af land
inu, sem þeir ráða yfir.
Nýi, þýski forsætisráðherrann
er Gregori Zukov marskálkur.
Varamaður hans er Leo nokkur
Skripzinsky, er honum lýst sem
fyrrverandi verksmiðjueiganda,
sem verið hafði fimm ár í fanga-
búðum. Þessi maður, sem.var ó-
kunnur í stjórnmálaheiminum
og flokksleysingi, var studdur af
kommúnistum. Tólf stjórnardeild
ir voru undir yfirstjórn Zukovs
marskálks, sín fyrir hverja deild
rússnesku hernámsstjórnarinnar.
Var þar æðstur í hverri deild
liðsforingi úr rauða hernum, en
næst honum kom þýskur ráð-
herra, og voru þeir valdir af list
um, sem hinir fjórir „andfasist-
isku“ stjórnmálaflokkar höfðu
lagt fram. í ráðherrastöðurnar
kusu Rússarnir fimm kommún-
ista, þrjá jafnaðarmenn, tvo
kristilega jafnáðarmenn, eínn
frjálslynðan jafnaðarmann og
einn utaníTokka mann. ,
Fjórða þýska ríkið.
Meðal Þjóðverjanna í stjórn-
inni eru eftirtaldir menn: Paul
Wandel, ritstjóri hins kommún-
istiska Berlínarblaðs, Deutsche
Volkzeitung, Willi Schröder, forð
um kommúnistiskur meðlimur í
landsstjórn Mecklemburg, Ed-
win Hörne, lika gamall kommún-
isti, sem eitt sinn átti sæti á rík-
isþinginu, Eugen Schiffer, 85
ára gamall, frjálsiyndur jafnað-
armaður og einu sinni fyrir
löngu fjármála- og dómsmála-
ráðherra, dr. Wilhelm Fitzner,
jafnaðarmaður, lögfræðingur,sem
.verið hafði þrjúr ár í fangabúð-
um, dr. Ferdinand Fridensburg,
58 ára, kristilegur jafnaðarmað-
ur, áður lögregluembættismaður
í Berlin, Helmut Lehjnann, jafn-
aðaiimaður, sem Rússar björguðu
úr fangabúðum í apríl s.h
Þeim, sem ekki geta ímyndað
sjer byltingu án götubardaga,
finst það, sem verið hefir að \
gerast á hernámssvæði Rússa í
Þýskalandi, harla skrítið. En eitt
var staðreynd: um þriðji hluti
Þýskaldnds Var liú undir komm^
únistiskri stjórn.
Rúsgar hafk stungið upp á
mönnum fil þess að silja í alls-
herjarstjórn yfir öllu Þýskalar.di.
Þetta hafa þeir gert í hljóði við
fulltrúa Vesturveldanna í her-
námsráðinu. En Bretar og Banda
ríkjamenn voru stöðugt að glíma
við að finna iðnaðarmenn, við-
skiftamenn og aðra sjerfræðinga
í stöður á hernámssvæðum sín-
um. Áður en Potsdamráðstefnan
var haldin, höfðu Bandaríkja-
menn sett upp stjóx-nir í ýmsum
hjeruðum, komið á fylkisstjórn í
Bayern. Áherslan var lögð á að
nazistar kæmu hvergi til greina
í neinar stöður. Stjórnmálaflokk
ar, verkalýðsfjelög og stjórn-
málafundir (sem Rússar hvöttu
til að halda) var bannað. Nú hef-
ir þessu verið breytt. í síðastlið-
inni viku sagði Eisenhower
hershöfðingj við blaðamenn:
Þjóðverjar í sveitúm og borgum
skulu fá að kjósa sjer sína eig-
in embættismenn fyrir veturinn.
Á hernámssvæði Bréta sagði
Montgomery marskálkur: Við
stefnum að sjálfstjórn hjeraða
um alt Þýskaland á lýðræðis-
grundyelli. En Vesturveldin
höfðu 'ékfeert, sem líktigt hinni
hýju, þýsku 'stjörn Rússa, og sem
iFramhald 4 bls, 12