Morgunblaðið - 12.09.1945, Blaðsíða 2

MORGDNBLAÐIÐ
JVTiSvikudagur. 12. sept. 1945,
íslensku systurnar, sem voru í verstu
loftdrdsunum d Leipzig
MEÐAL farþega með e.s.
Lagarfossi frá Norðurlöndum á
dögunum, voru systurnar Þór-
ey og Arndís, dætur Hannesar
heitins Stephensen á Bíldudal.
Þær systur hafa um langt
skeið dvalist í Þýskalandi, Arn-
dís fór þangað árið 1937, en
Þórey 1938. Fóru þær báðar til
frænku sinnar Salóme Þorleifs-
dóttur Nagel, sem ásamt manni
sínum veitir forstöðu tungu-
málaskóla í Leipzig. Þórey út-
ski'ifaðist úr Verslunarskólan-
um árið 1938 og sigldi til frek-
ara náms í þýsku, en Arndís
hafði stundað nám við Kvenna-
skólann hjer og fór út í sama
tilgangi.
Tíðindamaður Morgunblaðs-
ins náði tali af þeim systrum,
skömmu eftir heimkomuna og
spurði frjetta.
— Hvernig tók þýska þjóðin
stríðsyfirlýsíngunni?
— Það sló miklum óhug á
þjóðina. Við skólann, sem við
vorum í, voru bæði nemendur
og kennarar af ýmsum þjóðern-
um, en þeir voru látnir afskifta
lausir.. Þurftu í hæsta lagi af
gefa sig fram við lögregluna
við og við. Við systurnar gátum
farið allra okkar ferða, þótt við
værum útlendingar.
Fyrsta stórárásin á Leipzig.
— Setti ófriðurinn strax mik
inn svip á borgina?
— Nei, maður varð eiginlega
ekkert var við stríðið, nema
hvað myrkvunin var hvimleið.
Fyrsta stór loftárásin var gerð
á Leipzig þann 4. desember ’43.
Þá var jeg ekkj stödd í borg-
inni — skýtur Arndís inn í.
Árásinni var beint að því
hverfi, sem jeg bjó í, segir Þór-
ey. Þar voru engin loftvarna-
byrgi, ekkert öruggt skjól að
leita í. Til að byrja með vorum
við nú reyndar ekki ^trúuð á,
að um loftárás væri að ræða,
því að komið hafði fyrir, að loft
árásarmerki væru gefin án þess
að til árásar kæmi. Það var um
nótt, þegar fyrstu sprengjurnar
tóku að falla. Ein sprengjan
f jell á húsið okkar. braut stykki
úr þakinu, fór inn um vegg
á næsta húsi og sprakk þar. í
húsinu okkar brotnuðu allar
hurðir og rúður sprungu. Árás-
in stóð yfir í ca. 20 mínútur og
jeg á engin orð sem fá lýst þeim
ósköpum, er gengu á, segir Þór-
ey.
Þegar árásinni var lokið, var
ekki gefið neitt merki, því að
allar loftvarnaflautur höfðu
skemmst. Við reyndum nú eftir
mætti að slökkva eldinn, sem
kviknað hafði, en það gekk illa
og þarna missti jeg allar eigur
mínar, nema hvað jeg átti dá-
litið af fötum í tösku niðri í
kjallara. í þessu húsi var einn-
ig íbúð frænku minnar og skól-
inn sjálfur. Þetta var annars
heimavistarskóli og starfrækt-
ur í nokkrum húsum.
— Hvernig var að öðru leyti
umhorfs í hverfinu eftir árás-
ina?
Kvenna-slökkvilið,
— Það var óhugnanleg sjón,
sem'blasti við mánni, þegar út
Frásögn
Arndísar og Þóreyjar
Hannesdætra
steypti sjer niður að brautun-
um og skaut á farartækin. Mátti
oft heyra sprengingarnar og
oft sáum við biíreiðar standa
í björtu báli á vegunum.
Systurnar Arndís og Þórey Hannesdætur, sem voru í Leipzig
í mestu loftárásunum.
var komið. Stórir hlutar íbúðar
og verslunarhverfanna stóðu 1
björtu báli. Slökkviliðið var
nær eingöngu skipað konum,
en þeir karlmenn, sem í borg-
inni voru unnu í ruðningssveit-
um öðru hvoru.
— Hvað var gert til að bæta
fólki tjón sitt?
— Eftir loftárásir, fengu all-
ir, sem misst höfðu eigur sín-
ar, einhverja uppbót hjá skrif-
stofum, er stofnsettar voru í
þeim tilgangi að bæta úr sár-
ustu neyðinni. Þar fekk jeg til
dæmis skömmtunarseðil fyrir
fataefni og eitthvað af pening-
um.
— Urðuð þið varar við and-
nasistiskan áróður?
Systurnar halda því fram, að
pólitík hafi aldrei verið þeirra
sterka hlið, en segja þó. Fjöldi
manna vissi, að við vorum ekki
nasistar og flestir þeirra, sem
við þekktum voru það heldur
ekki.
— Voru svo loftárásir nokk-
urn veginn stöðugar frá því í
desember 1943?
— Fram að 20. febrúar var
allt nokkurn veginn rólegt. Þó
kunna að hafa verið gerðar
einhverjar árásir, en þeim hefir
þá verið beint að öðrum borg-
arhlutum en þeim, er við vor-
um í. En þennan dag og aðfara
nótt hans, voru gerðar tvær
stórárásir. Annari árásinni var
beint að hverfi okkar, en hinni
að verksmiðjuhverfi. í þessari
árás brunnu enn tvö af húsum
skólans til grunna og hús það,
er við systur bjuggum í skemd-
ist mikið af völdum elds. Það
brann af því þakið og svo urðu
eðlilega miklar skemmdir af
vatni. í þetta sinn aðstoðuðu
nokkrir karlmenn við slökkvi-
starfið og hefur það sjálfsagt
bjargað húsinu frá að brenna
til grunna. Árásin stóð í eina
klukkustund og við hjeldum
okkur allan þann tíma niður í
kjallara.
Skólinn fluttur.
— Var ekki farið að hugsa
til þess að koma skólanum á
óhultari stað?
| — Jú. Eftir þessa árás var
hann fluttur til Thuringerwald.
Þangað fór jeg með skólanum,
■ segir Arndís, en Þórey varð
1 eftir í Leipzig.
— Þjer hafið þá verið í Leip-
zig, þegar járnbrautarstöðin var
eyðilögð, Þórey?
— Já, jeg var meira að segja
stödd á stöðinni sjálíri, er árás
in var gerð. Jeg var að leggja
upp í ferðalag. Þetta var kl. 9
að morgni. Þegar jeg ætlaði að
fara að stíga inn í vagninn, var
loftvarnarmerki gefið. Þarna
skammt frá var ágætt loftvarn-
arbyrgi, en jeg leitaði ofan í
kjallarann undir járnbrautar-
stöðinni sjálfri. Þegar jeg kom
þangað niður, hafa þar vafa-
laust verið fyrir þúsundir
manna. Þetta var sem sje ein
stærsta járnbrautarstöð í Ev-
rópu, ef ekki sú stærsta.
Sprengja í Ioftvarnabyrgi.
Kjallaranum undir stöðinni
var skift niður í stóra sali, sem
rúmuðu nokkur hundruð
manns hver. Brátt fórum við að
heyra sprengjurnar falla til
jarðar og springa. Allt í einu
var sem okkur væri bókstaflega
sópað til. Sprengjur höfðu fall-
ið niður um kjallaraloftið í
næstu sölum og drepið eða lim-
lest fólk svo þúsundum skifti.
Jeg efast um, að enn sje búið
að upplýsa hvað margir ljetu
lífið i þessari árás.
Ljósin höfðu öll slokknað, en
við urðum þess vör, að hjúkr-
unarlið og aðrir björgunarliðs-
menn voru að störfum þarna
inni. Atburðirnir gerðust i svo
skjótri svipan, að það er næst-
um ómögulegt að gera sjer
grein fyrir fyrir því, eftir á,
hvað raunverulega skeði. Jeg
sat þarna í 45 mínútur. Allan
tímann bjóst jeg við, að næsta
sprengja fjelli niður í þann sal,
sem við sátum í, en til þess kom
ekki. Þegar árásinni var lokið,
og fólkið ætlaði að fara að
þyrpast út, höfðu útgöngu-
dyrnar lokast, en tálmununum
varð þó fljótlega rutt úr vegi.
•— Það hefur líklega ekki ver
ið mikið eftir af járnbrautar-
stöðinni eftir öll þessi ósköp? !
— Stöðin sjálf eyðilagðist. -r-
Þá tepptust allar járnbrautar-
samgöngur í um það bil viku, en
þá hafði tekist að gera við tein-
ana til bráðabirgða. Allir þeir
íbúar Leipzigborgar, sem því
gátu við komið, reyndu eftir
þetta að flytjast út í sveitina.
Einnig voru margir sem dvöldu
um nætur fyrir utan borgina.
Þó var allt daglegt líf furðu
fljótt að fá á sig venjulegt snið.
Gjöreydd borg.
— Hver var síðasta stórárás-
in á Leipzig meðan þjer dvöld-
uð þar?
— Ef jeg man rjett, þá var
síðasta árásin á okkar borgar-
hluta gerð þann 27. febrúar að
degi til. Þá urðu enn miklar
skemmdir á síðasta skólahús-
inu, sem uppi stóð, en neðsta
hæð þess stendur þó enn. —
Mátti nú segja, að varla væri
orðið líft í þessari nær gjör-
eyddu borg. Það var helst í út-
hverfum Leipzig, að skemmd-
irnar voru minni. Eftir þessa
árás flutti jeg ásamt frænku
minni til Thuringen, en eins og
fyrr segir, fór systir mín þang-
að, er skólinn fluttist.
— Þið hafið þá fengið að
vera í friði úti í sveitinni?
— Já, fyrst um sinn. Við urð-
um þó alltaf varar/við, þegar
flugflotar bandamanna flugu
þarna yfir. Síðustu dagar styrj-
aldarinnar voru hryllilegir á
þessum slóðum. — Flugvjelar
bandamanna gerðu án afláts
árásir á bílabrautirnar. — Til-
sýndar sáum við hvar hver
flugvjelin á fætur annari
Bandaríkjamenn koma.
— Hvenær urðuð þið fyrst
varar við hersveitir Bandaríkja
manna?
— í miðjum apríl. Þá voru
loftvarnaflautur látnar hvína í
fimm mínútur, en það táknaði,
að þetta væri vígsvæði. Nokk-
urum stundum síðar heyrðum
við þarna heima hjá okkur
vjelaskrölt skriðdreka og ann-
ara farartækja. Á þessum slóð-
um hleyptu Bandaríkjamenn
ekki einu einasta skoti af. —■
Kona, sem við þektum í bæn-
um Eisenberg, sem er á stærð
við Reykjavík og er þarna í ná-
grenninu, sagði okkur svo frá,
að enginn hefði vitað um ferðir
Bandaríkjamanna fyrr en þeir
voru komnir inn 1 miðjan bæinn
og allt var á þeirra valdi. Þeir
hleyptu af nokkrum skotum, en
aðeins til viðvörunar.
Nokkru síðar komu þeir að
skólanum og rannsökuðu þar
allt hátt og lágt í leit að vopn-
um.
— Hvernig fjell á með Þjóð-
verjum og amerísku hermönn-
unum?
Eftir því, sem við gátum næst
komist, fjell vel á með þeim,
enda voru hermennirnir mjög
prúðir í framkomu.
Þar með var stríðinu lokið
fyrir þeim systrum, Þóreyju og
Arndísi. Þær komust með að-
stoð sænska sendiherrans í Lú-
beck til Hamborgar, en þaðait
komust þær fyrir atbeina
danska Rauða krossins til Dan-
merkur. Inn yfir dansk-þýsku(
landamærin óku þær þann 27.
júní s.l.
Sv. Þ. !
Nýtt veitingahús
opnað á Hverfisgötu
116
1 GÆR var opnað hjer í
bænum nýtt veitingahús á,
Ilverfisgötu 116, í húsi Sveins
Egilssonar bifreiðasala, þar
sem norski herinn hafði áður
veitingastofu. Ilefir því verið
valið nafnið Þórscafé. Eigend-
ur.þess eru hinir vel þektu
veitingamenn, Ragnar Jóns-
son, sem áður hafði veitinga-
sölu í Golfskálanum ogBaldvin
Guðmundsson, sem lengi var
bryti á Gullfossi og síðar á
Esju.
j ar veitingar, lausamáltíðir,
kaffi og smurt brauð. Þál
* niuiiu þeir einnig ætla sjer aðf,
'ieigja húsnæðið til samkvæma,
og fundarlialda. Sjerstök á-
hersla verður lögð á vandað'i
an mat og góða framreiðslu.
Munu bæjarbúar almeimlj
fagna opnun þessa nýja glæsis-
lega veitingahúss, sem sannasti
sagna er meði sýnu vistlegrjj
•blæ en flestar aðrar stofnanit*
af því tagi, sem almenningur!
hefir átt kost að kvnnast h

Sálarkynni eru þarna sjer-
staklega vistleg, björt og rúm-
góð. Aðalsalurinn er ea. 150
fermetrar og rúmar um 150
manns, en auk þéss er annar
minni salur. — Þeir fjelagar
hyggjast selja þnrna nbskon-
Kvikmyndir þjóðnýttaí
LONDON: Tjekkneska stjórn
hefir skipað svo fyrir, að kvik-
myndagerð þar 1 landi skult
þjóðnýtt þegar í stað, og má|
enginn hjer eftir gera kvik-
mýndir, néma ríkið.