Morgunblaðið - 02.12.1945, Qupperneq 2

s
MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 2. des. 1945
Islendingur fær 1. verolaun
við Lundúnaháskóla fyrir
leiktjaldateikningar
Sigfús Halldórsson kominn heim
UNGUR REYKVÍKINGUR,
sem er leiktjaldamálari, söngv-
ari, tónskáld og fleira hefir
hlotið 1. verðlaun fyrir leik-
tjaldateikningu við listadeild
Lundúnaháskóla. Listamaður-
inn er Sigfús Halldórsson (Sig-
urðssonar úrsmiðs), sem dvalið
hefir 13 mánuði í Bretlandi, til
þess að nema leiktjaldamálara-
list og teikningu búninga. Er
Sigfúsi er fleira til lista lagt.
Þessa dagana er að koma út
eftir hann fjögur sönglög við
íslensk ljóð, sem hann hefir
samið. Auk þess er Sigfús Reyk
víkngum að góðu kunnur fyrir
leik sinn og söng. í Englandi
söng hann forspjall að leik
nokkrum við góðan orðstír, eins
og nýlega var getið í frjettum
í Morgunblaðinu.
Góður vitnisburður.
Sigfús er nýlega kominn
heim og ætlar hann að dvelja
hjer eitthvað, en hyggur síðar á
utanför til að nema enn meir
en hann hefir haft tök á til
þessa. Nýlega fjekk hann senda
viðurkenningu og prófskirteini
frá Lundúnaháskóla, þar sem
hann var við nám um tíma. Á
skírteini hans segir, að hann
hafi hlotið fyrstu verðlaun fyr-
ir leiktjaldateikningar. í með-
mælabrjefi frá kennara hans er
komist svo að orði, að Sigfús
hafi lokið námi með ágætum
vitnisburði á einu ári, en venju
lega sje slíkt nám talið þriggja
ára nám. Segir í brjefinu, að
hann sje nú fær um að taka að
sjer uppfærslu á hvaða leik-
riti sem vera skuli, ballet eða
óperu. Fer kennarinn miklum
viðurkenningarorðum um Sig-
fús og telur að hann eigi eftir
að verða landi sínu til hins
mesta sóma á þessu sviði. Afrit
af brjefi þessu mun kennarinn
hafa sent til sendisveitar ís-
lands í London.
Var hjá frægum kennara.
í gær átti jeg stutt viðtal við
Sigfús og bað hann að segja
mjer frá Englandsförinni.
—- Jeg var lengst af í Ox-
ford, London og Northamton.
í London fjekk jeg tækifæri
til að vinna við Sadlers Welles
óperuleikhúsið og balletleik-
húsið, sem talið er ganga næst
Covent Garden. Þar var upp-
færð ný ópera, „Peter Grams“,
eftir 29 ára rithöfund, Benja-
mán Britten að nafni. Opera
þessi fjekk ákaflega góða dóma
og var mikið sótt. Hún „sló í
gegn“, eins og við segjum
stundum.
Kennari minn var Rússinn
Vladimir Pollunin. Hann þyk-
ir afbragðs leiktjaldamálari og
vann hann lengi með Diaglieff,
hins rússneska, sem heims-
ft^egð hlaut fyrir rússneska
ballet sinn. Hann vann einnig
3 iár í Covent Garden með Sir
Thomas Beacham, hljómsveit-
arstjóranum. Pollunin gerði ör-
yggistjaldið í Shakespeare-
Sigfús Halldórsson.
leikhúsinu í Strattford on Av-
on. Það munu ekki vera neinar
ýkjur, að Pollunin og Austur-
ríkismaðurinn Ernst Stern, sjeu
álitnir bestu leiktjaldamálarar
í heimi, þeirra, sem nú eru
uppi.
Tveir „Fúsar“.
Það kom frjett um að þjer
hefðuð leikið, eða sungið for-
spjalla í bresku leikhúsi í
haust?
— Já, segir Sigfús. Það var
eiginlega einkennileg tilviljun,
sem því rjeði. Jeg var dag nokk
urn að vinna við leiktjöld í leik
húsinu. Jeg var í sjerstaklega
góðu skapi. Hefi sennilega ver-
ið nýbúinn að fá brjef að heim-
an, nema jeg var eitthvað að
raula við vinnuna. Leiktjalda-
málari leikhússins var þarna
nærri. Hann tekur mig með
sjer niður á leiksviðið og heimt
ar að jeg verði reyndur í for-
spjallið á næsta leikriti, sem
átti að koma upp eftir eitthvað
mánuð. Þanpig var það, að jeg
fekk þetta hlutverk.
Annars vorú tveir ,,Fúsar“
við þetta leikhús þarna í North
amton. Annar var köttur, sem
nýlega var kominn í leikhúsið,
og hitt var jeg.
Söng í Norðurlandaútvarp.
Þjer komuð eitthvað fram í
úvarpi líka?
— Já, rjet er það. Jeg söng
í breska útvarpið nokkrum
sinnum, bæði lög eftir ýmsa
íslenska höfunda og mín eigin
lög. Söngnum var útvarpað til
Danmerkur, Finnlands og Sví-
þjóðar. Einu sinni var finnska
dagskárin eingöngu tileinkuð
íslandi. Fyrst voru leikin ísl.
þjóðlög, þá var talað um Is-
land alment, en jeg söng síðan
í 15 mínútur. Þessi söngur var
tekinn á hljómplötur og hefi
jeg heyrt útvarnað af þeim
nokkrum sinnum síðan.
Sönglögin.
— Hvaða sönglög eru það,
sem eru að koma út eftir yður?
— Það eru fjögur sönglög
við kvæði Sigurðar frá Arnar-
holti, „í dag er jeg ríkur . .“,
„Til Unu“, eftir Davíð Stefáns-
Framh. á bls. 8.

Gunnar Thoroddsen alþm.:
OG HERSTÖÐVAR
Ræða lluti a! svölum M-
þingishússins t. desember
FULLVELDIÐ
Góðir íslendingar!
ÞEGAR vjer stofnuðum lýð-
veldi fyrir hálfu öðru ári, þótt-
umst vjer hafa himin höndum
tekið. Eftir sjö alda erlend yf-
irráð fengum vjer æðstu stjórn
íslenskra mála heim í hendur
íslenskra manna. Að vísu
skyggði nokkuð á fögnuð vorn,
að enn var hjer erlent herlið
í landi. En vjer litum með fullu
trausti til þess ákvæðis í her-
verndarsamningnum frá l941,
að Bandaríkin skuldbundu sig
til að hverfa burt af íslandi
með allan herafla sinn á landi,
í lofti og á sjó, undir eins og
þáverandi ófriði væri lokið.
Vjer horfðum því vonglaðir til
þeirrar stundar, sem ekki væri
langt undan, og vjer rjeð-
um einir landi voru og mál-
efnum þess.
En nú hefir dregið bliku á
loft. Erlendar útvarpsstöðvar,
íslensk blöð og útlend hafa flutt
þær fregnir, að Bandaríki Norð-
ur-Ameríku hafi beint þeim til-
mælum til íslendinga, að þeir
hefji viðræður um, að ísland
selji Bandaríkjunum þrjár her-
stöðvar, í Hvalfirði, Keflavík og
Reykjavík, á leigu til langs
tíma. Má þetta heita á almanna-
vitorði, þótt ríkisstjórn Islands
hafi ekki enn talið sjer heimilt
að birta skjöl málsins. —
Slíkt stórmál, svo örlagaþrung-
ið fyrir íslenska þjóð, fullveldi
hennar, þjóðerni og framtíð
alla, verður eigi látið liggja í
þagnargildi. Og hvaða dagur
skyldi fremur fallinn til þess
að hugsa það mál og ræða, en
sá dagur, er fullveldi vort var
viðurkent, fullveldisdagurinn 1.
des.
★
Það hefir jafnan verið helg-
asta hugsjón vor íslendinga að
ráða landi voru einir, að stjórna
sjálfir og óháðir málum vor-
um. Ekki fyrir tildurs sakir og
hjegómaskapar, ekki til þess
að miklast af því í augum ann-
ara, að vjer værum menn með
mönnum, fullvalda eins og aðr-
ir. Sjálfstjórnarhugsjón vor er
eðlisnauðsyn. Uppruni vor og
eðli, þjóðerni og menning,
krefjast óskoraðs sjálfsforræð-
is. Reynsla vor og sagabenda oss
afdráttarlaust í sömu átt. Hver
fjötur um fót þjóð vorri hefir
dregið úr viðgangi hennar og
velmegun, hvert frelsisspor
fært hana til meiri þroska og
betri kjara.
En hverju máli skiftir þetta
um tilmælin um herstöðvar?
Getum vjer ekki haldið óskertu
frelsi voru og fullveldi, þjóð-
erni og menningu, þótt slík ítök
sjeu veitt?
Mjer virðist, að ekki þurfi
lengi að velta vöngum yfir því,
að herstöðvar erlends ríkis í
landi annarar þjóðar höggva
stórt skarð í umráðarjett henn-
ar yfir landi sínu. Vil jeg leyfa
mjer að vitna því til stuðnings
fyrst í herverndarsamninginn
frá 1941. Þar segir, að „strax
og núverandi hættuástandi í
milliríkjaviðskiftum er lokið,
skuli allur slíkur herafli og
sjóher látinn hverfa á brott
þaðan, svo að íslenska þjóðin
og ríkisstjórn hennar ráði al-
gerlega yfir sínu eigin landi“.
Með þessum orðum er ótvírætt
lýst yfir þeim skilningi, að til
fulls geti þjóðin ekki ráðið yfir
landi sínu, meðan erlendur her
er í landinu.
★
Þótt það veldi, er verndina
tekst á hendur, sje vinveitt oss
og heiti því að forðast íhlutun
um stjórn landsins, liggja í
leyni margvíslegar hættur fyrir
sjálfsforræði, þjóðerni, tungu,
siðferðisþrek, hugsunarhátt,
álit þjóðarinnar út á við. Her-
svæðin og þeir útlendu her-
flokkar, er hefðu gælsu
stöðvanna á hendi, yrðu auð-
vitað utan við landslög og rjett
vor íslendinga. — íslensk yf-
irvöld gætu þar engum lögum
fram komið, íslenskir dómstól-
ar ekki dæmt mál þessara
manna, íslenskir borgarar, er
teldu á hlut sinn gengið, ekki
náð rjetti sínum nema eftir
milliríkja leiðum. íslend-
ingar gætu ekki farið frjálsir
ferða sinna á þessum slóðum,
þeir þyrftu leyfi útlendinga til
umferðar um sitt eigið land. —
Þegar hagsmunir verndarans og
vilji íslands rækust á,
eru allar líkur til að herveld-
ið rjeði, en vilji íslands yrði að
víkja. Þjóðerni vort yrði í
hættu, tungan fyrir erlendum
áhrifum frekar en hollt mætti
teljast. Siðferðið í valtara lagi,
eins og jafnan, þar sem erlend-
ir stríðsmenn eiga stundardvöl.
Ófyrirsjáanleg eru þau áhrif,
sem sjálfsvitund, sjálfstæðis-.
kend þjóðarinnar yrði fyrir. —
Vitund þjóðar um, að hún ráði
sjálf og ein landi sínu og mál-
um öllum, blæs henni í brjóst
sjálfsvirðingu, áræði, fram-
farahug, örvar hana til
stórra átaka. —• Meðvit-
und þjóðar um, að hún ráði eigi
sjálf allri ættjörð sinni, sje háð,
að einhverju leyti valdboði ann
arra, verkar sem deyfilyf á þess
ar fornu og nýju dyggðir. Ahrif
in út á við yrðu ekki eftirsókn-
arverð. Erlend ríki munu tæp-
lega telja það land fullvalda
nema að nafni til, sem lyti á frið
artímum herstjórn annars ríkis,
með erlenda herstöð í sjálfri höf
uðborg sinni. Utanríkisstefna
vor hlyti að verða háð vilja
verndarans. Mörg ríki, smá og
stór, verða að vísu að sætta sig
við alt þetta um skamma stund
í styrjöld. En hitt er frágangs-
sök að semja sig undir slíkar
varanlegar búsifjar á friðartím
um.
★
Ef til orða ætti að koma, að
Islendingar semdu um herstöðv
ar hjer til handa stórveldi,
þyrfti að benda á einhverja
knýjandi, ómótstæðilega nauð-
syn. Manni verður nú spurn:
Hver er sú hin knýjandi nauð-
syn?
Þegar litið er á hagsmuni Is-
lands, kunna einhverjir að
halda því fram, að vjer mun-
um geta haft hag af slíkum
ívilnunum, fjárhagslegan og
viðskiptalegan, og hinsvegar
gæti neitun valdið oss tjóni og
örðugleikum á því sviði. — Við
því vil jeg segja: Vjer Islend-
ingar höfum aldrei metið sjálf
stæði vort til peningaverðs. Þótt
oss væru boðin öll ríki veraldar
innar og þeirra dýrð, megum
vjer aldrei láta fallast í þá
freistni, að afsala landsrjettind
um fyrir silfurpening.
Aðrir munu segja: Ef vjer
neitum, verða stöðvarnar tekn-
ar með valdi gegn vilja vorum,
vegna þess, hve stórveldið
telur sjer þær nauðsynlegar, '
og þá stöndum vjer sýnu verr
að vígi, en ef samningar væru
upp teknir. — Slíkar getsak-
ir eru móðgun í garð þeirrar
þjóðar, sem 14. ágúst 1941 lýsti
því yfir í Atlantshafsyfirlýsing
unni, að allar þjóðir veraldar
yrðu að afneita allri beitingu
ofbeldis.
Þriðja röksemdin virðist mjer
veigamest, og er hún þessi: —•
Hjer á landi hafa verið byggð-
ir tveir geysrstórir flugvellir,
sem eru miðaðir við hernaðar-
þarfir, en ekki flugsamgöngur
á friðartímum. Sjeu þessir vell
ir látnir varnarlausir, liggja
þeir opnir og freistandi fyrir
hvert ágengt ríki, er hyggði
á styrjöld. Þannig væri ísland
í stórum meiri hættu fyrir því
að verða yfirgangssömu árás-
arríki að bráð, heldur en ef hjer
væru traustar varnir vinveitts
ríkis.
Þessi skoðun lýsir miklu
vantrausti á hinu nýja
þjóðabandalagi sigurvegaranna,
viðleitni þess og möguleikum,
til þess að halda friði í þessum
heimi. Ef til vill er mönnum
vorkunn að slíkri tortryggni, eft
ir atvikum. En heldur kuldaleg
ar væru hinar fyrstu kveðjur
vorar í garð bandalagsins, ef
vjer, jafnhliða umsókn um inn-
göngu í það, lýstum yfir á
þenna hátt, að vjer hefðum
enga trú á starfsemi þess.
Flugvellirnir í Rvík og Kefla-
vík eru vafalaust óþarflega
stórir fyrir friðarflug. Ef til vill
auka þeir þannig á árásarhættu
bjóða beinlínis stríðsaðilum
upp á víðáttumikla og hentuga
lendingu fyrir herflugvjelar. —•
En, ef stærð þessara
flugvalla, sem ekki eru byggðir
eftir ósk íslendinga, skapar oss
aukna ófriðarhættu, — ef stærð
þeirra á að kosta oss afsal lands
rjettinda, þá hika jeg ekki við
að ■ segja: krefjumst þess, að
þessir stríðsvellir verði mink-
aðir, svo að þeir verði við hæfi’
friðarins og bægjum þannig frá
oss hinni auknu árásarhættu og
kröfum um hernaðarítök
★
En er veiting herstöðva þá
framlag í þágu heimsfriðarins,
sem vjer verðum að leggja
fram?
Á síðastliðnu vori var efnt til
ráðstefnu í San Francisco í því
skyni, að stofna nýtt þjóð-
bandalag. Hlaut það nafnið „hin
ar sameinuðu þjóðir“. — Stjórn -