Morgunblaðið - 03.05.1946, Side 9

Föstudagur 3. maí 1946
MORGUNBLAÐIÐ
r
SAMNINGSROF RÚSSA
A PERSUM
MIKILL fjöldi manna hefir
ekki minstu þekkingu á ýmsum
frægum milliríkjamálum for-
tíðarinnar, sem eru nú a'ð koma
til sögunnar aftur í ógnandi
myndum.
Þegar venjulegum mönnum
er sagt að örlög hinna samein-
uðu þjóða geti hvenær sem er
verið í veði vegna Persíudeil-
unnar, þá dettur fiestum í hug,
að það geti varla vei’ið svo
slæmt.
Sögur eru aldrei eins áhrifa-
miklar og þegar einhver leynd-
ardómur liggur að baki þeirra.
Við skulum nú athuga, hvað
iggur að baki Persíumálunum.
Deilur þær, sem nú eru uppi
lrafa risið vegna hinna mjög svo
óvæntu og dæmalausu atburða,
sem gerðust í heimsstyrjöldinni
síðari. En dýpstu rætur þeirra
eru þó komnar frá utanríkis-
málastefnu þeirri, sem Sovjet-
ríkin tóku í arf frá keisara-
stjórninni rússnesku. Það er
best að athuga þann arf dálít-
ið nánar.
Stalin er ákveðinn í því að
fá allt fram sem hann vill í
Persíu nú eða síðar. Hann hefir
verið beðinn af Bandaríkja-
mönnum og Bretum að gefa
skýringar á framferði Rússa
gagnvart Persíu. En Stalin hef-
ir þagað, sem er honum líka
ólíkt eðlilegra en að bregða við
og svara strax.
Annars vitum við sjálfsagt
mest af því, sem við þurfum að
vita. Og aðalatriðið verður ekki
hvað við segjum um málin,
heldur hvað við gerum ❖ið þau.
Stendur á gömlum merg.
Þjóðsagan um herför Alex-
anders mikla frá Balkanskaga
um Persíu til Indlands hefir
aldrei gleymst þarna austur-
frá. Það var draumur Napoli-
ons að endurtaka þessa ferð.
Þenna draum dreymdi rúss-
nesku keisarana líka allan tím-
ann frá því snemma á 19. öld
og fram á hina 20.
Árið 1914, þegar fyrri heims-
styrjöldin var að skella á, voru
Rússar að auka áhrif sín í
Norður-Persíu og mátti svo
kalla að þeir rjeðu þar lögum
og lofum og eins yfir stjórn-
inni í Teheran. Vegna þess að
heldur var þá kalt milli Breta
og Rússa, gátu Bretar ekkert
aðhafst í Persíu. nema allra
syðst. Enda var það bandalag-
ið gegn Þýskalandi, sem Bretar
lögðu mesta áhersluna á að ná
við Rússa, og þurftu að lofa
ákaflegum fríðindum í Asíu í
staðinn.
Vorði 1915, þegar við Bre(ar
vorum að leggja út í árásina á
Gallipoli, sem fór svo hörmu-
lega sem sagan sýnir, og átti
að gera hana til þess að geta
brotist til Svartahafsins og tek-
ið höndum saman við Rússa.
En það sem Rússar kröfðust af
bandamönnum sínum var alveg
dæmalaust.
Gamall samningur.
Leynisamnhigur var undir-
ritaður 18. mars 1915. Þar var
svo ákveðið, að ef keisarastjórn
in rússneska yrði hluttaki í
sigri vesturveldanna yfir Þjóð-
verjum og bandamönnum
þeirra, þá skyldu þeir meðal
annars fá Konstantinopel og
Þá hefir lengi langað í landið
og olíuna þar
Eftir L J. Garvin
umsjón með sundunurn milli
Svartahafs og Miðjarðarhatfs,
einnig skyldu Rússar fá svæði
það í Kákasus, sem Tyrkir
höfðu landsmæravíggirðinðar
sínar a, og frjálsar hendur í
Norður-Persíu.
Takið' eftir þessu síðasta at-
riði. Það er uppistaðan í Persíu
deilu þeirri sem nú er uppi
milli Sovjetríkianna og Banda-
lags hinna sameinuðu þjóða.
Fyrr eða síðar kemur spurning-
in um Tyrklaud einnig á dag-
skrá og verðut enn vandasam-
ari. Þvi Tyrkir eru frábrugðn-
ir Persum að því leyti, að þeir
eru reiðubúnir að berjast ef
þörf krefur, og það til hinsta
manns.
Sannleikurinn er sá, að í utan
ríkismálum er Sovjetstjórnin
arftaki keisarastjórnarinnar.
•Leynisamningurinn, sem gerð-
ur var 1915, varð ekki fram-
kvæmdur eftir fyrra stríð sök-
um útreiðar Rús?a í því, og
koma nú sömu málin í ljós aft-
ur að síðari heimsstyrjóldinni
afstaðinni. Og 'víst er um það,
að þessum málum verður fylgt
eftir af Rússa hendi með þrá-
kelkni og harðfylgi.
Uppruni deilunnar.
Nú nálgumst vjer stöðugt upp
runa núverandi deiiumála.
Hitler rjeðist á Rússa. Banda-
menn voru neyddir til þess að
gera frekari varúðarráðstafan-
ir bæði í Asíu og Evrópu. Hinn
duglegi keisari Persa, Riza
Shah Palevi \ arð að fara frá
völdum, vegna þess að hann
var Þjóðverjavinur. Var honum
því steypt af stóli og rekinn úr
landi.
Bretar og Rússar komu í einu
inn í Persíu með her’ sína.
Hinir fyrrnefndu úr suðri, hin-
ir síðarnefndu úr norðri. Eik
þeir gáfu loforð á loíorð ofan,
og Bandaríkjamenn staðfestu
þessi lofcffð síðar. Hernáriasrík-
in sögðust ekki hafa í hyggju
að hafa nema lítinn her í land-
inu. Þau loforð að skipta sjer
ekki hið minnsta af innanríkis-
málum Persa. Persar voru ekki
beðnir að gerast þátttakendur
í styrjöldinni.
• Eina takmark Bandamanna
með þessu, var það að skapa
með hjálp amerískrar tækni
aðflutningaleið yfir landið frá
Persaflóa og til Kákasus og
Kaspíahafsins.
í janúar 1942 var þrívelda-
sáttmálinn milli London,
Moskva og Teheran undirritað-
ur. Allur herafli bandamanna
skyldi kominn úr landinu áður
en sex mánuðir væru liðnir frá
því að vopnaviðskipti hættu.
Og ekki nóg með það. Bretar
og Rússar lofuðu að stuðla að
og vernda fullveldi og frelsi og
yfirráðarjett Persa yfir landi
sínu..
Nei, loforðin voru jafnvel
meiri en allt þetta. í árslok
1943, gáfu þeir Roosevelt, Churc
hill og Stalin út yfirlýsingu
þess efnis, að eftir stríð skyldi
sjálfstæði, öryggi og frelsi
Persa verða verndað samkvæmt
j Atlantshafsyfirlýsingunni.
1 Hátíðlegar yfirlýsingar.
| Þegar maður athugar þessar
hátíðlegu yfirlýsingar á maður
harla bágt með að skija, hvernig
I Rússar ætla að útskýra það,
að þeir hafa svikið þær ná-
kvæmlega allar á minna en ári
frá þeim tíma, þegar Roosevelt
setti nafn sitt undir skjalið við
hliðina á nafni Stalins.
Rússar munu aldrei geta met
ið hversu mikið lið þeim varð
að hergögnum þeim og öðru,
sem sent var yfir Persíu til
þeirra. Bráðlega fór stríðsgæf-
an að brösa við bandamönn-
um og eftir að innrásin hófst
á meginland Evrópu varð auð-
sjeð að Þjóðverjar höfðu tapað
styrjöldinni.
En þegar hjer var komið sögu
hafa Rússar verið að brugga
í leyni hina óheyrilegu stefnu,
sem þeir ætluðu að hafa, er
friður væri á kominn.
Eitt af fyrstu táknum henn-
ar kom í Ijós í Persíu. Allt í
einu kom upp mikið olíuvanda-
mál í Teheran, og smámsaman
komu á eftir bví aðrir þeir at-
búrðir, sem- orðið hafa, þess
valdandi, að Öryggisráðið hef-
ir fengið málin til meðferðar,
og sem varpa skugga á friðar-
og samvinnuanda þjóðanna.
í september 1944, kröfðust
Rússar víðtækra olíurjettinda
um þvínær alla Norður-Persíu.
I marga mánuði voru stórkost-
legar stjórnmálaerjur í land-
inu. Og enn er þeim langt frá
því lokið.
Persneska stjórnin hafði á-
kveðið fyrirfram að veita eng-
um fríðindi nje ívilnanir með-
an stríðinu hjeldi áfram og er-
lendir herir væru í landinu.
Stjórnum Breta og Bandaríkja-
manna fannst þetta alveg rjett
og í anda gerðra samninga.
Settu upp flokk.
Vegna þessa fóru Rússar að í
Fersíu, eins og þeir höfðu gert
í mörgum öðrum löndum, þeir
efldu flokk gegn stjórninni í
Persíu, hatraman vinstri flokk,
Iveir hðrmonikusnillingar
halda hljómleika
MEÐ Drottningunni komu í
gærmorgun tveir harmoniku
.snillingar frá Noregi, og
ætla þeir að halda hljómleika
hjer. Eru það þeir Lýður Sig
tryggsson, sem er Norður-
landameistari í harmoniku-1
leik, og Norðmaðurinn Hart-1
vig Kristoffersen, kennari
Lýðs. Fyrstu hljómleikar
þeirra-fjelaga verða í Gamla
Bíó n. k. laugardagskvöld,. kl.
11,30.
Lýður Sigtryggsson fór ut-
an fyrir átta árum og hefii
dvalið lengst af í Noregi. Þar
var hann öll stríðsárin. Það
var í Stokkhólmi í marsmán-
uði s. L, sem Lýður vann
liafnbótina „Harmonikumeist
ari Norðurlanda 1946“.
Dæmdu áheyrendur og hlaut
I.ýður 948 atkvæði, en sá sem
r.æstur honum gekk, finskur
maður, hlaut 408.
Hartvig Kristoffersen er
mjög kunnur harmonikuleik
ari, og hefir haldið fjölmarga
ldjómleika bæði heima í Nor
egi og erlendis. Hann er kenn
ari Lýðs, sem var hjá honum
styrjaldarárin, og stundaði
nám sitt. Blöð erlendis hafa
hrósað þeim báðum mjög,
Lýði og Kristoffersen.
Eftir að hafa haldið hljóm-
leika hjer í bænum, munu
þeir fjelagar fara víða um
land og halda hljómleika.
Fkki kvaðst Lýður vita hve-
nær hann færi utan aftur, er
liann ræddi við blaðamenn í
gær. Langar h'ann sem fyrst
norður til Akureyrar til að
sjá foreldra sína og aðra vini,
en þaðan er hann ættaður og
upp alinn þar. *
Tveir íslenskir
bygðir í Skotiandi
SAMGÖNGUMÁLARÁÐ-
HERRA hefir undirskrifað
samping, sem Skipaútgerð rík-
isins hefir um nokkurn tíma
undirbúið við George Brown
skipasmíðastöð í Greenock,
Skotlandi, um smíði á tveim-
ur strandferðabátum.
Fyrri báturinn á að vera til-
búinn í febrúar næsta ár og
sá síðari í apríl. Bátarnir verða
í kring um 350 register tonn,
140 fet á lengd, 25 fet á breidd
og 11 fet á dýpt með 650 hest-
afla diesel-vjeþ Helmingurinn
af lestum bátanna er kælirúm.
Einnig er nokkuð farþegarúm,
en bátarnir eru aðallega ætlað-
ir til flutninga á minni hafnir
landsins.
Bátarnir munu kosta tilbún-
ir um 52000 pund hvor.
(Samkvæmt frjetta-
tilk. frá ríkisstj.
sem kallaður er Tudeh-flokk-
urinn og vinnur opinberlega
í þágu Rússa. Og allan tímann
síðan þá, hefir þessi Tudeh-
flokkur ráðist með óbótaskömm
um að stjórn landsins og einnig
að stjórnum Bretlands op Banda
rikjanna. Hefir flokkurinn kall
að stjórnir þessarra landa aft-
urhaldsstjórnir, og ríkin sjálf
afturhaldsöfl
Við eitt tækifæri fóru rússn-
eskir hermenn sem bækistöðu
höfðu fyrir utan Teheran, inn í
borgina, til þess að hjálpa
Tudeh-flokknum við áróður
hans. En 1 samningunum milli
Breta, Persa og Rússa, er strang
lega bannað að blanda sjer í
innanríkismál Persíu.
Rússar fengu ekki olíurjett-
indin, sem þeir hefðu þó sjálf-
sagt geta náð, ef þeir hefðu
komið sæmilegar fram við samn
inga, bæði við Persa og Vest-
urveldin. í stað þess að láta
sjer þetta að kenningu verða,
hertu þeir á hótununum og ógn
unum með því að koma fram
með mjög óþægilegt landa- og
sjálfstæðismál.
í Azerbeijan, hinu þýðing-
armikla fylki nyrst í landinuT"
hefir samherjum Tudeh-flokks-
inu verið komið fyrir og þeir
skipulagðir af Rússum til þess
að hrifsa undir sig völdih í
hjeraðinu. Og yfirráð stjórn-
arinnar í Teheran er löngu að
engu orðin þarna norðurfrá.
Það er ekki ólíklegt að Rúss-
ar gætu breytt Azerbeijan í
Sovjetlýðveldi með einhverj-
um aðferðum, sem bandalag
hinna sameinuðu þjóða gæti
ekkert við gert. Hafa þeir hjer
í hyggju að nota aðstöðu sína
til þess að ógna Persum til samn
inga, hvenær sem þeim finnst
tíminn hentugur til slíks.
Og Rússar kusu heldur að
gerast sekir um brot á samn-
ingum, en að fara með heri sína
úr öllu Jandinu fyrir 2. mars,
eins og vesturveldin gerðu.
,.a
Hægt að ganga of langt.
Víst er um það að Moskva
hefði ekki lagt út í slíkar að-
ferðir, ef ráðamönnum þar
hefði ekki fundist mikið vera
í húfi. Meðal þess, sem mest á-
hersla var lögð á, hefir auðvit-
að verið olían, og einnig hitt
að fá „sjálfstæði“ Azerbeijan
viðurkennt. Og hitt, að Rússar
fari með lið sitt burtu á næst-
unni, er eins óvíst og verið get-
ur, og kann þar margt að koma
til greina, valda töfum og ó-
væntir atburðir geta gerst.
Eins og við höfum sjeð hjer,
verður brottför Rússa úr Persíu
að vera skilyrðislaus, ef ekki á
aftur að þverbrjóta þrivelda-
samning þann, sem þegar hef-
ir verið rofinn áður.
Þótt ekki sjeu nein líkindi til
þess að styrjöld skelli á, eða
neitt þvíumlíkt, er þrátt fyrir
það, eru það slíkir atburðir,
sem eru frumorsakir styrjalda.
Rússar eru að þarflausu og
mjög heimskulega að æsa upp
gegn sjðr vantraust og andúð
flestra þjóða héimsins. En það
er enn tími fyrir þá að minn-
ast þess, að „raunsæispólitík“
er oft blindasta stjórnmála-
stefnan.