Morgunblaðið - 13.11.1946, Síða 5

■ Miðvikudagur 13. nóv. 1946
MORGUNBLAÐIÐ
5
Ms®iktjeEa«j M®ykjm wákur:
Jónsmessudicmmur d Idtækraheimiiinu
’*■-- .. iti 'i' íjf ••• js-"1 ^™ * 2 í ?. i; ': % $ • &f£ \ :s T •*» ; s~*'
Leikrit í 3 þáttum eftir Par Langkvist
Leikstjóri Lárus Pálsson
Draumurinn í 2. þætti.
þess ekki að hafa sjeð betri
leik hjá byrjanda og það er|
hyggja mín að hún eigi eftir að
vinna marga sigra á íslensku
leiksviði ef hún ílendist þar.
— Valur Gísláson Ijek konung-
inn og gaf leikur hans ekki til-
efni til sjerstakrar umsagnar.
Kaj Smith hefir gert dansana
í 2. þætti. Ekki fannst mjer yfir
þeim sú festa og það öryggi er
skyldi, en vafalaust veldur þar
miklu um þrengslin á leik-
sviðinu.
Hallgrímur Bachmann hefir
sjeð um Ijósaútbúnað allan og
er skemst frá að segja að hann
hefir leyst það verk af hendi
með þeim ágætum að slíkt hefir
ekki sjest hjer í leikhúsinu áð-
ur. Mun hann og hafa útvegað
hingað ný og fullkomin ljósa-
tæki og er það vel farið, því að
ljósatæknin er veigamikið at-
riði við hvert leikhús og getur
valdið miklu um afdrif leik-
sýninga.
Þórarinn Gúðmundsson stjórn
aði hljómsveitinni, er ljek á
undan sýningunni.
Lárus Pálsson hefir þýtt
leikinn, og eru þar því miður,
miklir annmarkar á. Orðaröð og
setningaskipan er víða mjög á-
bótavant, en auk þess er svo
mikið um útlend orð í þýðing-
unnj, algjörlega að óþörfu, að
ekki er hægt að láta það óátal-
ið. Mikilhæfir leikarar, sem eru
og verða forustumenn á ís-
lensku leiksviði, verða að rækta
máltilfinningu sína, auka þekk-
ingu sína á móðurmálinu, ef
þess gerist þörf og bera virð-
ingu fyrir því. í öllum menn-
ingarlöndum heims er sú krafa
gerð til þjóðleikhúsanna, að
þar sje tunga þjóðarinnar í há- .
vegum höfð og hún töluð best
og hreinust. Þessa kröfu mun-
um við íslendingar allir gera
til Þjóðleikhúss' okkar, þegar
það tekur til starfa. En hvern-
ið verður þeirri kröfu fullnægt,
ef þeir forystumenn leiklistar-
innar, er nú standa við þrösk-
uld þessarar miklu menning-
arstofnunar, hafa annað hvort
ekki eyra fyrir fegurð ísl.
tungu, eða láta sig engu skifta
hvers konar mál þeim er lagt. í
munn?
Að leikslokum hyltu áhorf-
endur leikendur og aðra er að
sýningunni stóðu, með miklu
lófataki og fögrum blómvönd-
um.
Forseti Isiands sýndi leikfje-
laginu þann sóma að vera við-
síaddur sýninguna.
Siguvður Grímsson.
Saga Vestmoimaeyja
Merkileg hjeraðslýsing
KOMIN er á bókamarkaðinn Saga Vestmannaeyja eftir Sigfús
M Johnsen bæjarfulltrúa. Er þetta mikið rit, tvö stór bindi og
mun ekki verða oflof, þótt talið sje, að þetta sje ýtarlegasta
hjeraðssaga, sem enn hefir komið út hjer á landi. Rakin er þar
saga eyjanna frá því fyrsta, atvinnusaga þeirra og viðskipta-
saga. Þá er þar greint frá sjerkennum þjóðlífsins í eyjum, fram-
förum þar og mörgu, sem sjerkennilegt er fyrir þenna syðsta
útvörð íslands.
<S-
LEIKFJELAG Reykjavíkur
hafði frumsýningu í Iðnó á of-
angreindu leikriti síðastliðið
sunnudagskvöld.
Höfundur leikrits þessa, Par
Lagerkvist, skipar virðulegan
sess meðal öndvegisskálda Svía.
Hann á að baki sjer langan og
xnerkilegan rithöfundarferil og
yar árið 1940 kjörinn meðlim-
ur Sænsku Akademiunnar. —
Fyrsta bók hans kom út 1912,
er hann var 21 árs, og síðan
hefir að heita má hvert skáld-
ritið rekið annað frá hans hendi
alt fram á þennan dag, bæði
leikrit, ljóð og sögur. Hann hef-
ir jafnan þótt einarður og ó-
væginn í ádeilum sínum á
menn og málefni og bölsýnn
öðrum fremur á lífið og til-
veruna, en í skáldritum hans
skín þó jafnan í trú hans á
mennina og mahngildið. Það
hefir verið sagt um Pár Lager-
kvist, að hann eigi sem leik-
ritaskáld engan sinn jafningja
á Norðurlöndum síðan þá Kai
Munk og Nordahl Grieg leið.
Skal það ekki dregið í efa, þó
að slíkt mat sje altaf mjög
hæpið, ekki síst þar sem um
marga og mikilhæfa rithöf-
unda er að ræða. Hinsvegar
verður ekki um það deilt, að
hann er með ágætustu skáldum
Svía bg virðist jafnvígur á all-
ar þrjár greinir skáldskaparins,
Ijóðagerð, leikritagerð og sagna
skáldskap. Þó munu þeir marg
ir vera er telja hann ná hæst í
ljóðum sínum
Pár Lagerkvist mun ekki
vera mikið þekktur á landi
hjer sem rithöfundur og Jóns-
messudraumur er fyrsta leik-
ritið eftir hann, sem sýnt hef-
ir verið hjer. Vegna þess hve
ólíkt það er flestu því sem
hann hefir samið. tel jeg vafa-
samt að það hafi verið heppi-
lega valið til að kynna okkur
þennan ágæta höfund. — Leik-
ritið getur ekki talist veiga-
mikið skáldrit og stendur í því
efni að baki mörgum öðr-
um ritum hans. Það lýsir að
vísu vel og af miklum skiln-
ingi og raunsæi lífskjörum og
hugsunarhætti umkomuleys-
ingjanna á fátækraheimilinu en
höfundurinn hefir í tveim
fyrstu þáttunum sagt allt það
sem honum býr í brjósti og
þriðji þáttur verður því ekki
annað en veikt bergmál þess,
sem á undan er gengið, að
sumu leyti vandræðalegur að-
Gestur Pásson sem Blindi Jón-
as og ungfrú Bryndís Pjeturs-
dóttir sem Cecilía.
dragandi að því nauðsynlega’
sem koma skai, að tjaldið falli
að lokum. Við þetta raskast hið
dramatíska jafnvægi leikritsins
og áhorfendurnir standa upp
við leikslok og' hugsa með sjer,
að hjer hafi eitthvað skort á,
eða verið ,,einum of mikið“. En
þó að þessi Ijóður sje á
leikritinu, þá eru kostirnir
miklir er þar vega á móti. Það
flytur mönnum á einfaldan og
elskulegan hátt hin mikilvæg-
ustu lífssannindi. Það er bjart
og heillandi eins og Jónsvakan
sjálf, þrungið Ijóðrænni fegurð,
listrænn og dásamlegur spjald-
vefnaður draums og veruleika.
Lárus Pálsson hefir sett leik-
inn á svið og haft leikstjórn-
ina á hendi. Hefir honum tek-
ist hvortveggja með ágæt-
um og hygg jeg að aldrei hafi
hugkvæmni hans og örugg
smekkvísi við leikstjórn kom-
ið betur í ljós en að þessu
sinni. Er það athyglisvert
hversu vel honum ferst að á-
kveða stöðu leikendanna og
hreyfingar þeirra á sviðinu
(placera), t. d. hinna þriggja
vistmanna fraffimi fyrir há-
sæti konungs og drottningar í
draumnum. Var það beinlínis
„monumentalt“, eins og mynd-
höggvari hefði verið að verki.
Aðalhlutverk leiksins, Blinda
Jónas, fer Gestur Pálsson með.
Er það veigamikið hlutverk og
vandasamt, en Gestur gerði
því frábær skíl.
Fór saman í leik hans,
glöggur skilningur á sálarlífi
hins blinda og vonsvikna
manns, er lífið hafði farið um
svo hrjúfum höndum, göfug-
mannlegt yfirbragð og viðfeld-
in rödd, og síðast en ekki síst
öruggar hreyfingar og góðar
og eðlilegar áherslur í tali (re-
plik). Er gleðilegt að Gestur
skuli loks hafa fengið til úr-
lausnar hlutverk er samboðið er
hæfileikum hans, enda brást
honum aldrei bogalistin og var
hann þó á sviðinu hverja stund,
alla þrjá þættina á enda.
Brynjólfur Jóhannesson ljek
Enok, annan af vistmönnum fá-
tækraheimilisins og var bráð-
skemtilegur að vanda. Virðist
Brynjólfur hafa þau óþrjót-
andi uppgrip af skemtilegum
og sjerkennilegum körlum í
fórum sínum að furðu sætir.
Vav leikur hans allur hinn á-
gætasti og snildarlegur er hann
var að hátta sig í reiði sinni,
enda tóku áhorfendur honum
með miklum fögnúði.
Valdimar Ilelgason fer með
hlutverk Friðriks máitlausa,
vistmanns. — Er fátt um
leik hans að segja að þessu
sinni. Virðist mjer þar mest
bera á hávaðanum og fer sá
leikmáti Valdimars að verða
hvimleiður hvað líður.
Jón Aðils leikur „Morðingj-
ann“, um.svifalítið hlutverk, er
hjelt áfram að vera lítið í hönd-
um hans.
Önnu hevrnarlausu leikur
frk. Gunnþórunn Halldórsdóít-
ir og leysti það hlutverk af-
bragðsvel af hendi. Ellen, for-
stöðukonu fátækraheimilisins
leikur frú Alda Möller. Er það
fremur lítið hlutverk og ekki
tókst frúnni að gefa því svip
veruleikans. Cecilíu dóttur-
dóttur hennar leikur ungfrú
Bryndís Pjetursdóttir. Er ung-
frúin nýliði á leiksviðinu, en
engu að síður fer hún
ágætlega með hlutverk sitt.
Hún er ljett og fjörleg, talar
skýrt og eðlilega og lát-
bragð hennar er frjálsmann-
legt og mótað af lífsgleði heil-
brigðrar æsku. Jeg minnist
Brynjólfur Jóhannesson
sem Enok.
Fjölbreytt ritverk.
Bókin, sem er prýdd 300
ágætum myndum, hefst á lýs-
ingu eyjanna, en síðan er rak-
in landnámssaga þeirra. Þá er
skilmerkilega greint frá kirkju-
málum eyjanna og prestum
þeim, sem þar hafa starfað.
Einnig er kafli um það, þegar
mormónatrú upphófst í eyjun-
um og eftirköstum þeirrar
,,trúarvakningar“. Einnig er
glöggt og greinargott yfirlit
yfií heilbrigðismál eyjanna frá
því er slíkum málum var farið
að sinna, ásamt læknatali.
Einnig er alþingismannatal og
skrá yfir þá menn, sem farið
hafa með opinber mál í bygð-
arlaginu.
Nákvætn atvinnusaga.
Atvinnusagan nær yfir mik-
inn kafla annars bindis og er
mjög nákvæm og fróðleg. Þar
er lýst togstreitu Dana og Eng-
lendinga um eyjarnar og róst-
um þeim, sem út af þessu
spunnust, en eins og mönnum
mun kunnugt, var oft í fyrri
daga mjög róstusamt í Vest-
mannaeyjum. Tyrkjaráninu er
og ýtarlega lýst og eins hinni
einstæðu „Herfylkinguj“, sem
Vestmannaeyingar komu sjer
upp, til þess að verja evjam-
ar fyrir ágengni erlendra ribb-
alda, ef til þyrfti að taka.
Framfarir.
Smámsaman brevtast cyjarn
ar, maður sjer við lestur sög-
unnar framfarirnar halda inn-
reið sína í þessa miklu veiði-
stöð, fyrsti vjelbáturinn kemur
til sögunnar og svo fjölgar þeim
upp í þann flota, sem þar er nú,
fyrir atorku og dugnað eyja-
skeggja. Bærinn stækkar og
fær á sig meiri nýtískublæ. En
enn er sigið í björg og farið
í úteyjar, enn getur lífið í eyj-
unum verið jafn æfintýralegt og
það var í gamla daga.
Mikil og nákvæm vinna.
Sigfús M. Johnsen hefir lagt
óhemju vinnu í þetta mikla
verk. Heimildirnar, sem hann
hefir kannað, virðast ógrynni.
Með þessu hefir hann líka af-
rekað þaá, að hjeðan í frá er
(Framh. á bls. 12).