Morgunblaðið - 13.11.1946, Qupperneq 7

i v Miðyjkudagur 13. nóv.; 1946
’MORGUNBL AÐIÐ
I SUMAR var, eins og kunn-
ugt mun vera, gerð tilraun með
útflutning á hrossum. UNRRA
keypti þau og greiddi £ 25,
eða kr. 652 ísl. fyrir stykkið
komið um borð í skip. Hrossin
áttu að vera á aldrinum 3—8
vetra og af þeim skyldu vera
minnst 50% hryssur.
Upphaflega virtist UNRRA
hafa mikinn áhuga fyrir þess-
um kaupum og vildi fá allt að
10 þús. hross á aldrinum 2—10
vetra og ætlaði að greiða um
kr. 617,00 fyrir stykkið komið
um borð í skip. •— Ekki var
þó talið ráðlegt að lofa meira
en 4000 hrossum fyrr en feng-
ist hefðu upplýsingar um und-
irtektir bænda. Þeir virtust
ekki hafa mikinn áhuga fyrir
þessu, þótt verðið væri 20—
30% hærra en afsláttarverðið
var í fyrra. Þeir buðu rúmlega
3000 hross til útflutnings.
Við þessa könnun varð nokk-
ur dráttur á aðgerðum í mál-
inu, en þegar þær voru hafn-
ar að nýju hafði áhugi hjá
UNRRA dofnað til mikilla
muna fyrir viðskiptunum, enda
höfðu Danir hlaupið í skarðið
og selt Stofnuninni 30 þús.
hross. Leið svo sumarið, þannig
að ekki fjekkst annað frá UN-
RRA en vífilengjur og undan-
brögð.
Málið virtist vera og var í
raun og veru stöðvað.
Seint í ágúst fór Magnús
Sigurðsson, bankastjóri, á þing
þessarar stofnunar, sem haldið
var í Genf og hafði þar tal af
forstjóra hennar, La Guardia,
um málið. Tókst honum og
sendiherranum í Washington að
koma því til leiðar, að UNRRA
skuldbatt sig til að kaupa 2500
hross. En nú voru sett þau skil-
yrði, að aldurinn skyldi vera
3—8 vetra, og aðeins 300 þre-
vetringar.
Auk þess var nú sett það
skilyrði, að af hrossunum skyldi
minnst helmingur vera hryss-
ur. — Annaðhvort var nú fvrir i
" j
ríkisstjórnina að ganga að þessu
eða láta málið falla alveg nið-
ur. — Verðið fjekkst hækkað
við þessa breytingu úr 617,00
kr. upp í 653,00 kr. en það var
um 52,00 kr. minni hækkun en
stjórnin fór fram á. — Hafi ver-
ið gert glappaskot í þessu við-
skiptamáli, þá er það aðeins
það, að málið skyldi ekki vera
látið niður falla á þessu stigi.
Sökin er aðallega mín og þeirra
sem landbúnaðarráðherra fjekk
tillögur frá um málið.
Kaup voru hafin þ. 4. sept.
í fyrsta skip, sem átti að taka
1700 hross. Kaupum skyldi lok-
ið á 8 dögum og samkv. lof-
orðunum áttum við að fá rúm-
lega 2000 hross á svæðinu, sem
keypt var á. — Tvær til þrjár
kaupstefnur voru haldnar á
degi hverjum Sex íslendingar
unnu við kaupin og einn Eng-
lendingur, fulltrúi UNRRA.
Við ferðuðumst í tveimur
jeppum. — ímsir hafa gert
mikið veður út af þessum liðs-
safnaði, ýmsar skemmtilegar
sögur hafa mótast og vafalaust
kveðskapur. En þetta var þó
ekki of mikið lið, ef allt hefði
verið með felldu. Það er mikið
Verk; að kaupa að meðaltali 200
til 25p,,hv$>ss. á d.fg og í^tjf.
sig auk ’þess á miíií tveggja til
þriggja kaupstefna. Hvert^hross
Salan til
Eftir Gunnar Bjarnason
HT^' TPT; . fjögra þetra og síðan aðeins
r< JUlj annað hvert ár. Tryppin fengju
■ »8» E*b X sv0 a5 ganga undir mæðrun-
um í þrjú missiri. — Hryssum
ef rjett er með þau farið. —| tryppum þarf að gefa fóö-
urbæti með beitinni eftir að
skyldi mælt og skoðað, bæði
aldur og bygging; klippa þurfti
á hrossin hlaupandi númer, allt
að fjórum tölustöfum. Slíkt
verk gengur aðeins greiðlega
hjá æfðum mönnum. Ennfrem-
ur þurfti að skrásetja hrossin
og seljendur þeirra, en skýrsl-
an þurfti einnig að gilda sem
farmskrá, svo ekki þyrfti að
endurtaka allan leikinn við út- ,
skipun. Enn skal þess getið að
búast mátti við. að hópurinn ^
þyrfti að skipta sjer, sem og1
raun varð á, svo að kaupun-j
um yrði lokið á tilsettum tíma. j
— Þetta eru þeir beðnir að hug
leiða, sem deila á fyrirkomu-1
lag þessara hrossakaupa og ,
hafa það í flimtingum.
Ekki var það sök okkar, sem
keyptum hrossin, að á kaup-,
stefnurnar kom ekki nema
helmingur þeirra hrossa. sem
reiknað hafði verið með og lof-
að hafði verið — en þetta varð
orsök þess, að við „flakka'vrn-
ir“ nutum vel sólar og kvildar
á kaupstefnunum.
Út voru flutt 1153 hross í
fyrsta skipi í stað 1700. — Þótt
UNRRA hafi sjálf verið
óábyggileg í þessum við-
skiptum, taldi hún elcki ástæðu
til að senda íleiri skip hingað
í sömu erindum og tókst að
þvæla málið til 10 okt. en þá
var samningurinn útrunninn.
Um 200 hross, sem keypt
höfðu verið í síðara skipið og
náðu ekki í það fyrra, verða
borin á borð Reykvíkinga í vet-
ur og munu ásamt fleiri hross-
um, sem fá sömu örlög hjálpa
til að auka útflutning dilka-
kjöts á þessu ári.
Það mætti nú með nokkrum
sanni segja, að báðir aðdar,
kaupandi og seljandur, rnegi
vel una, þessum málalokum:
Kaupandinn fjekk færri hross.
en til stóð og er því feginn,
en bændur eru lítið hrossa-
færri eftir en áður, og þeir, sem,
nutu afsláttarsölunnar meða
vera þakklátir, því kjötvtrð-
ið hefir hækkað um 30—50%
frá því í fyrra, og er það vafa-
laust að miklu leyti að þakka
þessum útflutningi.
Bændur hafa undanfarið lát-
ið í veðri vaka, að þeir vildu
fækka hrossunum, ef þeir gætu
fengið viðunandi verð á erlend
um markaði. Nú var tækilær-
ið. — Það var ekki notað. —
Við því er kannske ekkert að
segja, meðan veðurblíða hel?t.
á vetrurn. Það var bara miá-
skilningur, að bændur hefðu
hug á að fækka hrossum.
Pólskir söiumóguleikar.
í haust hefir sendiherra ís-
lands í Póllandi, Pjetur Bene-
diktsson, og viðskiptanefnd
hjeðan, sem þar er stödd, rætt
við pólsk stjórnarvöld um
kaup á hrossum hjeðan. í þeim
umræðum hefir verið talað um
miklu hærra vei'ð’.^g; í Sumar
var ;grmtt,: eéat ,um kr. 1500.00
íyrir Iirossið, ítomið til' Pól-
lands. yerð til bænda áf því
yrði um kr. 900. Engin við-
skipti gátu orðið á þessu ári,
og líklega hefi.r verðið þótt full
hátt. Útlit er þó fyrir, að um
einhverja hrossasölu geti orðið
að ræða á næsta ári.
Pólverjar hafa nýlega gert
stóran viðskiptasamning við
Dani um vöruskipti á hross-
um og kolum. Danir ljetu af
hendi um 45 þús. hross, sem
eru miklu stærri og dýrari en
okkar, á meðalverði kr. 1800.00
danskar (ca. kr. 2410,00 ísl.). I
Kolin fá Danir fyrir ca. kr.,
50,00 danskar (ca. kr. 67,00 ísl.) ,
en það mun vera undir venju- !
legu verði á pólskum kolum,
því Danir veita Pólverjum tals-
verðan gjaldfrest- — en þeir fá
um 36 tonn af kolum fyrir hvert
hross.
Pólverja skortir mjög hesta.
Þar í landi er mikill fjöldi smá-
bænda, sem hafa frá 5—10 ha.
af landi. Þessir bændur hafa
aðallega notað smáhesta. sem
eru lítið stærri en okkar. Þekkt
asta smá-hestakyn þeirra var
rauðjarpt að lit; þessvegna
sækja-st Pólverjar mc-i-t eftir
jörpum hryssum. Eftir sögn
kunnugs manns, voru aðeins
fá pct. af hrossum Pólverja lif-
andi, þegar stríðinu lauk. Það
er því skiljanleg þörf þeirra fyr
ir hross, og talið er, að þeir
verði í marga áratugi að end-
urreisa hrossastofninn.
Það er ríkjandi skoðnu í
búnaðarlöndum, að dráttarvjel-
in geti ekki orðið samkeppnis-
fær við hestinn á smábýlum, en
binsvegar er mjög hæpið, sjer-
staklega í þeim löndum, sem
búa við landþrengsli, að smá
býli verði sameinuð í stórbýli,
aðeins til að skapa möguleika
fyrir meiri vjelyrkju, því þótt
spara mætti með því einhverja
vinnu á hverja framleiðsluein-
ingu, þá er það marg sannað,
að með því fæst minni fram-
leiðsla af flatareiningu lands,
og auk þess vrði að stríða við
mjög rótgrónar erfðavenjur
bænda. — Þar sem yfirgnæf-
andi meiri hluti þeirra miljóna
bænda, sem búa í Evrópu eru
smábændur, eru miklar líkur
fyrir að ennbá í áratugi eða
jafnvel aldir muni hesturinn að
miklu leyti annast dráttinn.
Eru skilyrði til hestauppeldis
á Islandi?
Hestauppeldi hentar best á
þeim stöðum, þar sem mikið er
graslendi og víðátta og beitar-
tími langur.
Jeg get, í fljótu bragði, ekki
sjeð önnur lönd í norðanverðri
Evrópu, sem gefa betri skilyrði
til uppeldis smáhesta en ísland.
Graslendi er hjer mikið, sem
hæfir mjög vel þörfum hross-
anna til vaxtar og þroska. Á
miklum hluta landsins er beit-
artími hrossanna að jafnaði 8—
10 mánuðir, og þegar vel ár-
ar; eins og að undanförnm þá
er hahn víða fullir 12 mánuðir,
án þess að komi að sök eða sje
jt nokkuin h,gtt ófons.yaranlegt,
Auk þess hefir náttúran og þjóð
in ræktað hrossin til slíkrar
harðneskju og nægjusemi, að
hliðstæður finnast ekki í öðr-
um löndum; og fullyrða má. að
miðað við stærð og fóðurþörf
er íslenski hesturinn lang sterk
asti og þolnasti hestur verald-
ar. Fjekk jeg nýlega þessa skoð
un mína staðfesta með áliti
ensks búfjárfræðings, sem
kynntist hrossum okkar all vel
í sumar. — Nokkuð skortir á
fríðleik og rjetta byggingu, en
slíkt lagfærist með nokkurra
ára kynbótastarfsemi.
Sem dæmi um það. hve hjer
eru góð skilyrði til hrossaupp-
eldis, vil jeg benda á, að í flest-
um árum kostar uppeldi t. d.
þriggja vetra hests ekki meira
en jafn gamals sauðs.
Ef um góða og rúma sölu-
möguleika væri að ræða, gæt-
um við auðveldlega framleitt
4—5 þúsund hross árlega til
útflutnings. Á hverju ári fæð-
ast nú 4—5 þús. folöld (fram
talin), en miklu af þeim er lóg-
að að haustinu, og væri slíkt
komið er fram yfir miðjan vet-
ur (síld, síldarmjöl eða fóður-
blöndu). Ódýr hagabyrgi þarf
að reisa í vetrarhögunum. Vit-
anlega verður að hafa nóg hey
handa hrossum, ef útlit er fyr-
ir að þau leggi of mikið af eða
jarðbönn koma.
Meðalstæðr fullorðinna
hrossa þarf að verða 54—57
þuml. ef þau eiga að geta kom-
ist í flokk útgengilegustu smá-
hesta. Því marki er auðvelt að
ná með kynbátum og skvnsam-
legu uppeidi 2 fvrstu árin. —
Stærstu stóðhestar í landinu eru
nú um 58 þuml. en meðalstærð
hrossanna 52—53 þuml. Ef
hrossauppeldi væri almennt
hagað í landinu eins og hjer er
bent á mvndi meðalstærðin á
nokkrum árum aukast upp í
53—54 þuml. án frekari að-
gerða.
Við þyrftum að geta tryggt
Pólverjum hross innan eftirtal
inna stærðartakmarka:
4 vetra hross 126—140 cm.
talið hirt mesta goðgá í þeim |stangarmál eða ca. 51 57 þl.
löndum. þar sem litið er á hest-
inn sem ..þarfasta bjón“ bónd-
ans.
Kol fvrir hross.
Jeg álít, að ríkisstjórnin ætti
nú að gera ítarlega tilraun til
að nota þá möguleika, sem nú
virðast vera í Póllandi. Það
þyrfti að reyna að gera margra
ára viðskiptasamning við Pól-
verja um skipti á hrossum og
kolum — landaura-viðskipti,
sem yrðu óháð verðsveiflum
peninganna. — Það mætti ekkf
horfa í það, þótt veita yrði Pól-
verjum einhvern gjaldfrest
fyrstu árin. Þeir munu vafa-
laust verða borgunarmenn
skulda sinna, því landið er auð
ugt og þjóðin mun eiga mikla
framtíð.
Við eigum aðeins að selja
ung hross til útl. ekki eldri
en fjögra vetra þá eru þau
3-vetra hross 123—136 cm.
stangarmál eða ca. 50—55 þl.
2-vetra hross 121—133 cm.
stangarmál eða ca. 49;—54 þl.
Eins og nú standa sakir hygg
jeg, að meira en helmingur
hrossa í landinu á þessum
aldri; nái lágmarki því, sern
hjer er tilgreint.
Högun viðskiptanna.
Pólverjar þurfa að fá hross-
in flutt til sín, en nú hagar'
svo vel til, að eitt af skipam
Eimskipafjelagsins, Reykjafoss,
getur flutt 700—750 hross í
einu, svo ekki þarf að stranda
á flutningi þeirra.
Kostnaður innanlands, hey og
flutningsgjöld mun verða kr.
550—-600 á hróss. — Fob-verð
kola í Póllandi er nú um 13
dollarar tonnið, eða ca. kr. 85
ísl. — Ef samningar tækjust t.
d. á þeim grundvelli, að við
seldum hross komin í höfn í
okkur ódýrust miðað við þroska Póllandi fyrir kol þaðan kom-
en jafnframt útlendingum verð
mætust. Æskilegt væri einnig
að selja tveggja og þriggja vetra
hross.
Ótamin en vel uppalin þriggja
og fjögra vetra islensk hross
myndu yfirleitt reynast Pól-
verjum mjög vel. Þeir myndu
ala þau einn vetur og temja
við sitt hæfi, og þá er jeg sann-
færður um, að íslenski hestur-
inft yrði vinsælasti smáhestur
í Póllandi; og fái hrossin álit
í einu landi, þá opnast fljótt
leiðir fyrir þau til annara landa.
Við þurfum að kappkosta að
rækta hestinn til meiri stærðar
og þroska, rækta betur skap-
gerð hans og eyða byggingar-
lýtum. Nú þegar hefir ótrúlega
mikið áunnist í þessum efnum
eftir aðeins um 30 ára starf-
semi.
Uppeldinu þurfum við að
haga þannig, að beitin verði
notuð til hin? ítrasta, tryppin
fái bráðan þroska og engu hrossi
verði misþyrmt. Aðferðin er
einföld: Engin hryssa mætti
fyljast . fyr en hún er oróirr
in um borð í skip, þá þyrfti
að fá greitt fyrir þau í kolum
eins og hjer greinir:
Fyrir 3—-4 vetra hross. 17 tn.
— ca. 1440 kr.
-4- kosínaður og fragt 550—600
kr.
Til bæ.rda 840—890 kr.
Fyrir 2-vetra hross, 15 torn
— ca. 1360 kr
—r- kostn. og fragt 550—600 kr.
Til bænda 675—725 kr.
Eftir því, sem þegar heíir
gerst i þessu máli þætti mjer
ekki ósennilegt, að Pólverjar
myndu ganga að svona tilboði.
Emnig þarf að komast að sam-
komulagi um, að helmingur
megi vera hestar, en hingað
til hafa þeir aðallega sóts-t eftir
hryssum.
Það þyrfti að gera margra
ára samning, helst til 10 ára,
með frekari f"arnlengingu fyrir
augum. Ef þe'tn tækist mynd-
um \ ið haga lcynbótum hross-
anna og uppeldi eftir óskum
og þörfum kaupendanna. Við
Fvh á bls. 12.