Morgunblaðið - 14.03.1947, Blaðsíða 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Föstudagur 14. mars 1947.
H AGFRÆÐI NGABÓKI N
Á ÞESSIJM vetri hafa kom-
ið út tvær bækur um efni, sem
lítið hafa verið rædd hjer á
landi fræðilega. Þessar bækur
eru „Um dýrtíðarvandamálið“
eftir Torfa Ásgeirsson og Jónas
II. Haralz og „Álit hagfræðinga-
nefndar“ eftir Gylfa Þ. Gísla-
son, Jónas II. Hatalz, Klemens
Tryggvason og Ólaf Björnsson.
Báðar fjalla u’m atvinnu- og
fjármál íslendinga og um leiðir
til bóta á ástandi þvr, sem nú
ríkir í þeim greinum.
Mjer er ókunnugt um, að rit-
dómur hafi birst um „Álit hag-
fræðinganefndar“, og er slíkt
tómlætl gagnvart höfundunum
naumast rjettlátt. Hj er mun
leitast við að bæta úr, og skal
íarið nokkrum orðum um meg-
inatriði bókarinnar.
GreiSslujöfnuður.
í fyrstu er gerð grein fyrir,
hve mjög hefir gengið á gjald-
eyrisinnstæður okkar. Á bls. 14
koma síðan þessi ályktunarorð:
,.Hjer er því haldið fram, að
jafnvægisleysið í greiðsluvið-
skiftum við útlönd eigi aðallega
rót sína að rekja til þess, að
peningatekjurnar sjeu of háar,
og að það stafi hins vegar af
óeðlilega mikilli fjárfestingar-
starfsemi“.
Þegar hagfræðingarnir segja,
að óhagstæður greíðslujöfnuður
stafi af of háum tekjum manna,
eiga þeir við, að hinar háu tekj-
ur auki svo mjög eftirspurn er-
lendra vara, að gjaldeyrisinn-
stæðurnar dvíni. Þessi skoðu'n
kemur glöggt fram á mörgum
stöðum í bókinni„en er því mið-
ur dálítið villandi. Þess ber að
gæta í fyrsta lagi, að gjaldeyr-
ismarkaður okkar er ekki frjáls.
Við höfum haft ströng innflutn-
ingshöft um langt árabil, þann-
ig að aukning eða rýrnun tekna
hefir alls ekki verið í beinu hlut-
falli við rýrnun eða aukning
gjaldeyrisinnstæðna. Þvert á
móti voru gjaldeyrisinnstæður
okkar mestar þau árin, sem
þjóðartekjurnar voru að tiltölu
hæstai.
Þessi forsenda, að gjaldeyris-
markaðurinn sje frjáls, raskar
málsmeðferð bókarinnar. Þann-
ig er látið í veðri vaka, að al-
menningur og innflytjendur hafi
sóað gjaldeyri, enda þótt vitað
sje, að Viðskiftaráð hefir setið
á rökstólum öll stríðsárin og
skammtað gjaldcyri úr hnefa.
Áminningarorðum ætti miklu
fremur að beina til stofnunar-
innar, eða þeirra, sem hafa sagt
henni fyrir verkum, þ. e. til rík-
isstjórnanna, sem farið hafa
með völd á hverjum tíma.
Því fer þó' fjarri, að sá, er
þetta ritar, telji ríkisstjórnirnar
vítaverðar fyrir að hafa rýmk-
að um gjaldeyrishömlur á stríðs-
árunum. Þvert á móti var aukn-
ing innflutnings, se'm slík, veiga-
mesta dýrtíðarráðstöfunin, sem
gerð var. Ef innflutningur hefði
verið hinn sami og fyrir styrj-
völdina, eða minni, þrátt fyrir
vaxandi peningaflóð, myndi
Eftir Magna Guhmundsson
hafa skapast geipilegur vöru-
þurður og verðfall krónunnar
orðið stórum ægilegra en raun
er. Hitt má gagnrýna, að ekki
voru hafðar meiri gætur á,
hverjar vörur voru fluttar til
landsins, því að allmikill hluti
innflutningsins vay lítt tii þcss
fallinn að hjálpa okkur að hafa
hemil á vísitölunni.
í öðru lagi verður að hafa í
huga, að gjaldeyriseyðslan ein
ákvarðar ekki gjaldeyrisinn-
stæður okkar á hverjum tíma.
Það gera fyrst og fremst gjald-
eyristekjur okkar. Fjórmenn-
ingarnir ganga um of fram hjá
þessu atriði. Flestar ráðstafanir,
sem þeir mæla með, eru nei-
kvæðar og hníga að niðurskurði
í einni eða annari mynd. Nið-
urskurður, hins vegar, og tak-
mörkun innflutnings getur að-
eins orðið að vissu marki. Fyr
eða síðar verðum við að líða
skort og þola samdrátt atvinnu-
lífsins. Þess vegna ber að leggja
megináherslu á öflun gjaldeyr-
is, og þá fyrst og fremst aukn-
ing útflutnings. Fjórmenning-
arnir vilja raunar, að atvinnu-
tækin sjeu efld, en hvað stoða
ný skip og nýjar verksmiðjur,
cf markaður fyrir framleiðslu
okkar finnst enginn?
VerSbólga.
Það er enn að nokkru órann-
sakað mál, hví gjaldeyristekjur
okkar hafa minkað og hvernig
megi auka þær að nýju. Þó
j blandast fáum hugur um, að að-
alástæða þess, hve örðugt geng-
í ur um sölu afurða og' um rekst-
ur útvegs og landbúnaðar, er
jhin geigvænlega verðbólga, sem
óx á stríðsárunum. Hið knýj-
j andi verkefni, sem bíður úr-
; lausnar, er þess vegna að færa
verðlag okkar til einhvers sam-
jræmis við verðlag í viðskifta-
löndum okkar, án þess þó að
hagur landsmanna versni að
mun og að til hruns lciði.
Ég get varla dregið í efa, að
fjórmenningunum sje Ijós þessi
höfuð-staðreynd, enda verður
slíkt ráðið af skrifum þeirra á
bls. 70 og 71. Þó virðist, að þeir
taki skakka stefnu þegar í upp-
hafi bókarinnar, og eru tillögur
þeirra í heild naumast líklegar
til að leysa dýrtíðarvandamálið
eða tryggja áframhaldandi vel-
megun. Skal vikið að þeim von
bráðar.
í framhaldi þeirrar setningar,
sem ég tilfærði áðan, segir svo:
, En í hlutfalli við hvað eru pen-
ingatekjurnar of háar? Þær eru
of háar í samanburði við það
verðj sém skráð er á erlenda
gjaldeyrinum og ákvarðar verð-
lag influttrar vöru“.
Frá sjónarmiði dýrtíðar er
þessi ályktun ekki rjett. Pen-
ingatekjurnar eru ekki of háar
í hlutfalli við vöruverðið, held-
ur í hlutfalli við vörumac/nið á
markaðinum. Ástæða þess, að
verðbólga hefir orðið á Islandi,
er sú, að' peningatekjur okkar
hafa aukist stórlega, en þær vör-
ur og þjónusta, sem við getum
keypt fyrir peningana, hafa ekki
aukist að sama skapi. Jafnhliða
auknum fjárráðum einstaklinga
og fyrirtækja hefir eftirspurn
varnings og vinnuafls margfald-
ast, en framboð hefir aukist lítt,
staðið í stað, eða minkað. Af-
leiðingin hefir orðið skrúfu-
mynduð verðhækkun í nær öll-
um greinum, uns nú, að svo ér
komið, að meginatvinnuvegun-
um liggur við stöðvun og gjald-
eyristekjur okkar fara af þeim
ástæðum þverrandi.
Ef við viljum stöðva dýrtíð-
ina, 'sem að mínum dómi er alls
eina leiðin til að koma á hag-
stæðum greiðslujöfnuði við iit-
lönd, eigum við um tvent að
velja: (1) Ánnað hvort verðum
við að minnka peningaflóðið og
þannig draga úr eftirspurn varn-
ings og vinnuafls, (2) ellegar
rýmka um innflutning og þann-
ig auka framboð hvors tveggja.
Seinni leiðin er að öllum lík-
um ónóg, því að kaupgeta hefir
vaxið um of. Hún myndi þó
hafa dugað ein sjer fyrstu stríðs-
árin, og leikur enginn vafi á því,
að við hefðum getað, líkt og t.
d. Kanadamenn, hindrað hækk-
un verðlags 1940 og 1941 með
aukning framboðs aðeins; En að
sjálfsögðu hefði orðið að hafa
samstarf við setuliðið ujn tak-
mörkuð kaup bæði varnings og
vinnuafls af landsmönnum.
Fyrri aðferðin, hins vegar, er
skjótvirkari, en hál, því að við
erum senn á bylgjufaldi verð-
bólgunnar. Svo sem gerð er
grein fyrir í „Álitinu“, er fjár-
skortur þegar orðinn í sumum
greinum atvinnulífsins, og verð-
ur að gæta varúðar, þegar fje er
dregið úr umferð, að ekki komi
til fjöldagjaldþrota og hruns.
Hver eru ráð hagfræðinganna
og hvernig leysa þau dýrtíðar-
vandamálið?
Tollmúrar.
Fyrsta boðorð þeirra er tak-
mörkun innflutnings með hækk-
un tolla.
Þetta er ekki dýrtíðarráðstöf-
un, heldur hið gagnstæða. í stað
þess að fylgja lögmálinu og
auka framboð sem unt er,
hyggjast þeir að þrengja vöru-
markaðinn enn meir en orðið er
og bæta þar á ofan 20—30%
verðhækkun með nýjum að-
flutningsgjöldum.
Á bls. 62 segir, að við verð-
um að „spara gjaldeyri, sem
notaður er til neyslu, til þess að
þeirn mun meiri gjaldeyrir sje
til ráðstöfunar í þágu nauðsyn-
legra framkvæmda“. Þessu
skýtur skökku við, því að á-
stæða'og einkenni verðbólgunn-
ar er einmitt ofþensla í verk-
legum frainkvæmdum (over-
investment). í setningu þeirri,
sem jeg tilfærði-áðan (bls. 14),
viðurkenna fjórmenningarnir
þetta. Þar segir, að hinar of háu
tekjur landsmanna stafi af „ó-
eðlilega mikilli fjárfestingar-
starfsemi“. Ef tollalöggjöfin á
að efla þessa starfsemi frekar
og á kostnað neysluvöru, verð-
ur afleiðingin óhjákvæmilega
enn aukin verðþensla og dýr-
tíð. Verkamaðurinn, sem vinn-
ur við framkvæmdirnar, fær
laun sín, en þegar hann ætlar
að nota peningana, eru vörurn-
ar, sem hann þarf að kaupa,
ekki fyrir hendi eða af mjög
skornum skammti. Þegar svo er
í pottinn búið, hefir verðlag
hneigð til að stíga ört. Venjan
er að setja strangar verðlags-
hömlur og vöruskömmtun, en
það vill gefast misjafnlega, þeg-
ar peningaflóð er mikið annars
vegar; og svonefndur „svarti
markaður“ verður til. Fjór-
menningarnir virðast ekki trúa
um of á verðlagshömlur og
vöruskömmtun, en treysta, að
háir tollar nægi til að draga úr
neyslu. Þeir gleyma liinu, að
tollar hækka verð og skapa ó-
kyrrð á vinnumarkaðinum.
Launastéttunum finst rjettilega,
að 'hlutur þeirar sje borinn fyr-
ir borð, og konra með kaupkröf-
ur. Hærri laun, hins vegar, auka
rekstrarkostnað, er á ný gerir
hækkun vöruverðs nauðsynl.
Þannig koll af kolli, og við er-
um á hraðri ferð undan
straumnum, sepi við ætluðum
að sækja móti.
Fjórmenningarnir virðast
raunar fá koinið auga á, hvert
tollahækkun muni leiða okkur,
og setja þeir tvo varnagla. Ann-
ar er sá, að undanskilja hækk-
uninni nokkrar nýlenduvörur og
eldsneyti. En því miður eru
þessir liðir hinir smæstu í fram-
færslukostnaði fjölskyldunnar.
Hinn er sá, að lækka heildsölu-
álganinguna. Hún er nú á nauð-
synjum 5—12%, og enda þótt
hún verði strikuð út með öllu,
er hún aðeins brot fyrirhugaðr-
ar tollahækkunar.
Um tollahækkun til að jafna
greiðsluhalla er það annað að
segja, að hún er óþörf og blátt
áfram hlægileg í landi, sem hef-
ir beinar innflutnings)hömlur
(direct controls). Hún er þess ut
an milliríkjamál og líkleg til að
vekja gagnráðstafanir þeirra
þjóða, sem við 'höfum skifti við.
Ef við t. d. hækkum aðflutn-
ingsgjöld varnings frá Bret-
landi um 30%, er ekki ósenni-
legt, að Bretar hækki aðflutn-
ingsgjöld fiskjar okkar um sömu
upphæð. Hvað um útveginn þá?
Fjórmenningarnir benda og
sjálfir á önnur veigamikil rök
gegn tollahækkunum.
Enginn vafi leikur á því, að
leið okkar, fámennrar þjóðai,
sem á afkomu sína undir mikl-
um útflutningi, liggur ekki inn
á svið einangrunar og tollrtiúra.
Þvert á móti er öruggasta ráð-
ið, sem við getum tekið gegn
dýrtíð, að lœkka tolla. Við eig-
um að nema burtu innflutnings-
hömlur og aðflutningsgjöld á
flestum vörum, sem teljast í
framfærslukostnaði. Með því að
verðlag í viðskiftalöndum okk-
ar er langtum lægra en hjer,
myndi á þennan hátt unt að
færa niður vísitölu kaupgjalds
til stórra múna, án þess þó að
hagur launastjettanna versni
hót. Slíkt myndi bæta rekstur
útvegsins og sölu afurða og
þannig rjetta greiðsluhalla við
útlönd fremur en nokkuð ann-
að. Að sjálfsögðu myndi verða
röskun á atvinnu manna, en að-
eins um stundarsakir ,því að út-
flutningsframleiðslan krefst
mjög aukins vinnuafls, svo
fremi að hún hefir lífsskilyrði.
Eignakönmm.
Annað meginboðorð fjór-
menninganna er svonefnd
eignakönnun. Henni virðist ætl-
að tvennskonar hlutverk: (1) í
fyrsta lagi að, minka fjárráð
manna, svo að dragi úr eftir-
spurn. (2) í öðru lagi að afla
ríkinu tekna, svo að „nýsköp-
unin“ geti haldið áfram. Við
skulum líta fyrst á þetta seinna.
Það h'efir vakið athygli mína,
að víða í bókinni er talað um
,,'skipulagsleysi“ í fjárfestingar-
málum. Með því er átt við, að
fjármagnið (hafi verið notað
rauglega til að byggja hús og
annan óþarfa í stað nauðsyn-
legra atvinnutækja. Fjórmenn-
ingarnir virðast m. ö. o. ekki
gera sjer grein fyrir því, að á-
hrif á kaupgetu og verðlag eru
nákvæmlega hin sömu, hvort fje
er fest í bygging íbúðar cða
verksmiðju, og hvort sá, er eyð-
ir fjenu, er einstaklingur eða
i'íkisstofnun. Á hinn bóginn skal
bent á, að framleiðendum er síð-
ur en svo'ráðlegt að hefja stór-
ræði á verðbólgutímum, eink-
um þegar senn tekur að halla
undan fæti. Á slíkum tímum ber
Iiinu opinbera og að draga sem
mest iná úr verklegum fram-
kvæmdum, enda miðar stjórn á
fjárfestingu (fiscal control) hvar
vetna að því, að verðlag og at-
vinna megi haldast sem stöðug-
ust. í Bandaríkjunum, Kanada,
Bretlandi, Ástralíu, Svíþjóð og
fleiri löndum eru framkvæmdir
hins opinbera skipulagðar langt
fram í tímann með þetta fyrir
augum. Uppdrættir eru gerðir
af skólahúsum, skemmtigörðum,
vegum, brúm, hafnarumbótum
o. s. frv., þannig að hefja megi
þe^si verk með stuttum fyrir-
vara, ellegar skjóta á frest’, eftir
því sem ástand í verðlags- og at-
vinnumálum býður á hverjum
tíma. Hagfræðingarnir — og
nýja lagafrumvarpið — fara
öfugt að, og kemur rík-
ið fyrst, en borgararnr síð-
an. í stað þess að bæta upp at-
vinnurekstur éinstaklinga og
fyrirtækja, hyggst hið opinfeera
Framh. á bls. 7