Morgunblaðið - 04.06.1947, Blaðsíða 5

! iMiðvikudagur 4. júní 1947
MORGUNBLAÐIÐ
S
Birgir Kjaran hagfræðingur:
Tollahækkunin og nfkomn þjóðfjelagsstjettnnna
{- —
Fjárhag'skreppa ríkisins.
Islenska ríkið á í fjárhags-
örðugleikum. Orsakir þeirra
verða ekki raktar hjer í einstök
wm atriðum, ‘en almennt lýsa
sjer í því, að tekjur ríkis-
ins munu að óbreyttu ekki
hrökkva til greiðslu á þeim stór
felldu útgjöldum (vegna verð-
uppbóta, almannatrygginga,
fræðslulaga o. fl.), sem alþingi
hefir stofnað til með löggjöf
síðustu ára.
Hin nýja ríkisstjórn sá sig því
jneydda til þess að leggja inn á
nýjar tekjuöflunarleiðir, og í
þeim tilgangi bar hún m. a.
fram á alþingi frumvarp um
víðtækar tollahækkanir, sem nú
<eru orðnar að lögum. Sam-
kvæmt þessum tollalögum á
vörumagnstollur að hækka um
200% og verðtollur að innheimt
ast með 65% álagi. Nokkrar
vörutegundir, sem teljast til
brýnna lífsnauðsynja eða eru
srotaðar við framleiðsluna, eru
þó undanþegnar tollahækkun-
unum.
Svo verulegar tollaálögur
gefa að vonum tilefni til margs-
konar hagfræðilegra athugana
og umræðna. Slík athugunar-
efni væru t. d. hinn ört yax-
andi skerfur rjkisins í þjóðar-
tekjunum, tollar og dýrtíðar-
viðfangsefnin, samhengi tolla-
hækkunar og utanríkisverslun
ar, svo að nokkuð sje nefnt.
En á meðal stjórnmálaflokk-
anna hjer á landi hafa umræð-
urnar ekki staðið um þessi efni,
heldur hefir verið deilt um, á
hvaða þegnum þjóðfjel. tollarn-
ir myndu mest mæða, hvaða
einstaklingar eða stjettir myndu
•aðallega verða að greiða hinar
uýju álögur, og hefir í þeim
éfnum hinum óraunhæfustu
fullyrðingum verið haldið fram.
I eftirfarandi grein mun á hlut-
lausan hátt verða skýrt frá
þeim hagfræðilegu afleiðingum,
sem hinir nýju tollar munu hafa
fyrír hinar ýmsu stjettir þjóð-
fjelagsins.
Almennt um tolla.
Áður en - Jengra er haldið,
virðist rjett, að skýrð sjeu nokk
Ur grundvallarhugtök, eins og
t. d. hvað er tollur, tegundir
tolla, tilgangur tolla, hver greið
ír tollinn o. s. frv.
Tollur er afgjald, sem ríkið
Snnheimtir af vöru, þegar hún
<er flutt yfir landamæri ríkis-
íns (eða tollamörkin), inn eða
út. Tilgangurinn með því að
innheimta afgjald þetta getur
venpul. verið annað af tvennu,
tekjuöflun fyrir rikið (fjárhags
tollur), eða verndun innlendr-
ar framleiðslu gegn erlendri
samkeppni ( verndartollur).
Tollurinn er svo ýmist reikn-
aður af þunga vörunnar (vöru-
imagnstollur), eða verði henn-
ar (verðtollur) Og sá sem greiða
ber tollinn, er innflytjandi vör
unnar. Tollur er því samkv.
eðli sínu beinn kostnaður, sern
fellur á vöruna, alveg eins og
• flutningsgjald, try^gingar o. fl.,
þn hver endanlega ber tollinn,
er undir því komiéj, að' hve
miklu leyti tollurinn kemur
■ iram í verði vörunnar. Mun nán
jar vikið að því síðar.
Tollar og skattar.
Það er almennt viðurkennt
af stjórnmálamönnum nú á tím
um, og engin sjerkenning sósíal
ista eins og þeir vilja vera láta,
að eins hóflega beri að tolla
lífsnauðsynj ar almennings og
frekast er unnt, sökum þess að
tollabirgðar á lífsnauðsynjum
framleiðslu sína. Þá er kallað,
að tollinum sje velt yfir á er-
lendan seljanda eða framleið-
anda. En þetta er sjaldgæft og
verður að teljast undantekning
frá reglunni. Sökum hinnar
miklu kaupgetu hjer á landi og
þeirrar miklu vöruþurrðar, sem
nú er í heiminum, má því af
lenda venjulega þyngra á herð- framangreindum
ástæðum
um hinna efnaminni þegna þjóð ganga út frá, að nýju tollarnir
fjelagsins en þeirra, sem bjarg- lendi á herðum landsmanna.
álna eru. Eru beinir skattar, 1 Eftir er þá að athuga, hvaða
svo lengi sem þeir nægja, því stjettir koma aðallega til með
taldir fjelagslega rjettlátari en að bera þá.
tollar á brýnustu lífsnauðsynj-
um. Þetta ætti að vera auðskil-
ið mál. Skattarnir eru lagðir
að mestu á eignir og tekjur
manna og fara venjulega stig-
hækkandi, því hærri sem tekj-
urnar eru, þeim mun hlutfalls- ' ur> korn; míö1' gríón’ drykkjar-
lega meir tekur ríkið til sín af , vörur> tóbak, kol, salt og stein-
þeim. Virðist þetta vera heil-
brigð regla, ef henni er beitt
af skynsemi og ríkið gengur
Þá er það önnur spurningin:
Á hvaða vörur eru hinir nýju
tollar lagðir? Það er skemmst
frá að segja, að þeir eru lagðir
á allar vörur, nema kaffi, syk-
ekki svo nærri tekjum manna,
að það hindri eðlilegan sparn-
að, fjármagnsmyndun og fram-
tak einstaklinga til sjálfstæðs
atvinnuréksturs.
Neysla manna á algengustu
lífsnauðsynjum er hinsvegar
mjög svipuð, þótt tekjurnar
sjeu mismunandi, svo að tollur
á þeim, eða óbeini skatturinn
eins og hann hefir verið nefnd-
ur, lendir venjulega hlutfalls-
lega þyngra á -láglaunafólki.
Um þenna mismun á tollum á
lífsnauðsynjum og beinum skött
um geta menn sjálfsagt verið
sammála, en eftir er þá að at-
huga, að hvað miklu leyti þessi
rök gilda um hinar nýju.toUa-
álögur.
tollahækkun mun
stakra vara lækka.
verð
Áhrif tolla.
Áður en hægt er að svara
þeirri spurningu hlutlaust og
skilmerkilega, verður fyrst að
kryfja önnur yiðfangsefni til
mergjar. Þau eru: í fyrsta lagi,
hver eru almenn áhrif tolla, í
öðru lagi, á hvaða vörum lenda
hinir nýju tollar, og að lokum
í þriðja lagi, hvernig ver ríkið
hinum nýju tolltekjum sínum?
Um fyrsta-atriðið er það að
segja, að það sem kallað er
teygni framboðs og eftirspurn-
ar vörunnar ræður þar mestu
um. Með orðinu teygni er átt
við það, að hvað ^miklu leyti
framboð vörunnar erlendis frá
og eftirspurn hennar á innan-
landsmarkaðnum breytist, ef
verð hennar hækkar eða lækk-
ar. Ef varan er lífsnauðsynleg,
er teygni eftirspurnarinnar
venjulega lítil, fólk heldur á-
fram að kaupa hana, þótt verð-
ið hækki. Kemur tollurinn þá
oftast að fullu fram í vöruverð-
inu, og almenningur verður að, r
bera hann, nema hið opinbera
beiti ákveðnum gagnaðgerðum
til þess að koma í veg fyrir
það. Sje á hinn bóginn fram-
boðið óteygjanlegt, varan þegar
framleidd erlendis og seljend-
unum nauðsynlegt að losna við
hana á þenna ákveðna markað,
geta þeir neyðst til þess að
lækka söluverð hennar, sem
nemur öllum tollinum eða hluta
hans, til þess að geta staðist
samkeppnina, eða yfirleitt selt
olíu. En eimitt á meðal þeirra
vara, sem undanskildar eru toll
inum, eru nokkrar af þeim er-
lendu nauðsynjavörum, sem
brýnastar verður að telja og
verulegur hluti af matarinn-
kaupum almennings saman-
stendur af. Auðsjeð er því, að
löggjafinn hefir fylgt þeirri
reglu, sem fyrr getur, að
íþyngja almenningi ekki öðrum
fremur með því að tolla brýn-
ustu lífsnauðsynjarnar.
Og að betur hefir verið geng-
ið frá hnútunum, kemur í ljós
við athugun þriðja atriðisins",
hvernig tilætlunin er að verja
tekjunum af hinum nýju toll-
um. Samkvæmt yfirlýsingu fjár
mál^ráðherra er einmitt mein-
ingin að verja þeim til þess að
greiða niður vísitöluna. Með því
er átt við, lað ef tollahækkunin
á þeim vörum, sem ekki erú
undanþegnar hinum nýju lög-
um, veldur verðhækkun á þeim,
sem síðar myndi leiða til hækk-
unar á vísitölunni, mun ríkis-
stjórnin nota tolltekjurnar til
þess að lækka verð þessara
vara, eða þó sennilega heldur
verð annarra vara, sem meiri
áhrif hafa á vísitöluna, svo sem
innlendra afurða, sem eru einn
fjárfrekasti þátturinn í neyslu-
út.gjöldum almeiinings. Af
þessu mega þeir, sem óttast
tolla sökum þess að þeir sjeu
óbeinir skattar, sem lendi harð
ast á almenningi, marka, að
þungi hinna nýju tolla mun
alls ekki lenda á láglaunastjett-
unum, heldur munu þær ann-
aðhvort fá hann verðbættan í
hækkandi kaupi samkv. vísi-
tölu, eða ríkið mun greiða hann
niður. Ennfremur má geta þess,
að nú þegar hefir tollunum að
nokkru verið velt yfir á versl-
unarstjett landsins með lækk-
aðri álagningarheimild kaup-
manna. Mun lækkunin á álagn-
ingunni í sumum tilfellum
nema um 20%, og það enda þótt
hinir nýju tollar bindi nú meira
fje í hverjum vörukaupum og
þýði því aukinn vaxtakostnað
á hverja vörueiningu, jafn-
framt því sem ’viðskiptavelta
innflutningsfyrirtækjanna mun
minnka vegna fyrirhugaðs sam-
dráttar influtningsins. En hvað
tollabirgðar almennings áhrær-
ir mun þetta hafa þau áhrif,
að þrátt fyrir hina ‘ almennu
Tollar og pólitík.
Umræður um hin nýju tolla-
lög hafa innan þings og utan
orðið pólitískar og ófaglegar,
einkum á stjórnarandstaðan þar
sök að máli. Við því er sjálfsagt
lítið að gera, að pólitík slæðist
inn í þetta mál fremur en önn-
ur, hinsvegar gera hæpnir ,,út-
reikningar“ og ófaglegar full-
yrðingar engum gagn, heldur
brengla aðeins heilbrigða dóm-
greind almennings í málinu.
Skulu nú fullyrðingar þessar
og „útreikningar“ nokkuð at-
hugaðir, ef það mætti verða til
þess, að almenningur, er hafa
vill það, er rjettara reynist,
myndi við frekari yfirvegun
átta sig á hinu raunverulega
eðli málsins.
hjer að framan hefir verið sýnt
fram á, sökum þess að tollarnir
koma ekki á brýnustu lífsnauð-
synjar þeirra, eða vörurnar
verða verðbættar, eða almenn-
ingur fær verðhækkunina
greidda samkvæmt vísitölu. —
Hinsvegar mun tollahækkunin
að svo miklu leyti, sem hún
kemur fram í hækkuðu vöru-
verði, fyrst og fremst lenda á
þeim, sem stjórnarandstæðing-
um er svo tamt að kalla „gróða-
stjettirnar", þeim stjettunum,
sem hafa meiri tekjur og búa
við betri lífskjörin, og tolla-
byrðarnar munu verða því
þyngri, sem tekjurnar eru
hærri. Alt tal um „fjelagslegt
ranglæti“ og „árás á launþega-
stjettirnar“ eru því hrein öfug-
mæli í þessu sambandi.
Til þess að menn þurfi ekki
að óttast, að affluttar sjeu skoð
anir stjórnarandstöðunnar í
málinu, munu hjér birtar nokk-
urar orðrjettar tilvitnanir úr
þingskjölum. í áliti minnihluta
fjárhagsnefndar neðri deildar
(Einar Olgeirsson) segir: „Þjóð
fjelagslega sjeð er frumvarpið
hið ranglátasta, þar sem það
leggur byrðarnar á almenning,
en engin tilraun er gerð til þess
að láta gróðastjettir landsins
borga“. Og í álitsgerð frá Al-
þýðusambandi íslands segir í
sama þingskjali: „að nefnt frum
varp sje óskamfeilin árás á
launastjettir landsins". Fullyrð
ing þessi er þannig rökstudd
samkv. tjeðu áliti, að verið sje
í formi hinna nýju tolla að
leggj* 30 miljónir króna á herð
ar almennings. I efri deild hefir
minni hluti fjárhagsnefndar
þar (Brynjólfur Bjarnason)
ekki talið upphæð þessa nægi-
lega háa og talar þar um 45
miljónir (sbr. álit minni hluta
fjárhagsnefndar efri deildar). I
síðarnefndu áliti er sVo bætt
við: „Sje. þessum tollum jafn
að niður á landsbúa, kemur að
meðaltali hátt á átjánda hundr
að á hverja fjölskyldu. — Sje
gert ráð fyrir að slík fjölskylda
hafi 20 þús. króna árstekjur,
jafngildir þetta allt að 9% kaup
lækkun“.
Það er óþarfi að ræða þessar
tölur í einstökum atriðum, því
að hjer er raunverulega um al-
gerlega óvissar upphæðir að
ræða, þar sem ekki er vitað,
hversu mikill innflutningur árs
ins verður, að hve miklu leyti
tollar kunna að koma fram í
verði einstakra vara, og hversu
mikil eftirspurnin eftir þessum
vörum kann að minnka við
hækkandi verð þeirra. Sama er
að segja um útreikninginn á
nefndum tekjum. Mjer vitan-
lega eru ekki til neinir ábyggi-
legir útreikningar um þjóðar-
tekjur íslendinga og því til-
greind tekjuupphæð algerlega
út í loftið. Þessi 9% eru því
hugarburður einn reikningslgga
sjeð, burt frá því litið, að tolla
byrðin mun lenda mjög misjafn
lega á einstaklingum og stjett
um þjóðfjelagsins eftir tekjum
þeirra, og þá einmitt ekki lenda
á' láglaunastjettunum, eins og
Tollarnir og framfærslukostn-
aðurinn.
Munu nú\ færð enn frekari
rök fyrir því, að tollahækkunin
lendi ekki á lægst launuðu
stjettunum, heldur á þeim, er
hærri hafa tekjurnar, og komi
tollarnir því einmitt fram sem
beinir skattar á „gróðastjett-
irnar“.
Við rannsókn á þessu er nauð
synlegt að kanna tvennt: — I
fyrsta lagi þarf að vera ljóst,
á hvaða vörur tollarnir eru
lagðir, en fyrir því hefur þegar
verið gerð grein. Hitt atriðið
er, hvernig hinar einstöku
stjettir þjóðfjelagsins verja
tekjum sínum, eða í hvaða hlut-
föllum þær verja tekjum sínum
til kaupa á einstökum vöru-
tegundum.
Upplýsingar um þetta væri •
hægt að fá, ef fyrir lægju bú-
reikningar frá fjölskyldum með
mismunandi tekjur í þjóðfjelag
inu. En þeir eru því miður ekki
nema fáir til, sem hægt er að
hafa aðgang að. En við skulum
þá athuga þá reikninga, sem
fyrir hendi eru. Það eru 40 bú-
reikningar, sem.hin svokallaða
kauplagsnefnd ljet halda og
notaði sem grundvöll núverandi
vísitölu. Alþýðusambandið átti
fulltrúa í þeirri nefnd, svo
vænta má, að meðlimir þess
munu ekki vjefengja niðurstöð- *
urnar. — Reikniftgarnir voru
haldnir af 30 verkamannafjöl-
skyldum og 10 fjölskyldum sjó-
manna, iðnaðarmanna og starfs
manna. Hlutfallslega var tekj-
um þessara aðila til jafnaðar
varið þannig:
i
30 verka- 10 aðrar
manna-
fjölskyldur fjölskyldur
Matvæli
Húsnæði
Fatnaður
Hiti og ljós
Skattar
Annað
41,5%
17,1%
13,7%
6,6%
2,6%
18,í%
37,7%
15,6%
•18,2%
, 6,5%
3,9%
18,1%’
Samtals 100,0% 100,0%
Þegar gengið var frá grund-
velli hinnar nýju vísitölu, voru
skattar og nokkur önnur út-
gjöld (viðgerðir, húsgögn, leik-
föng, bækur o. fl.), sem ekki
þótti kleift að afla verðlags-
Framh. á bls. 7. ,