Morgunblaðið - 27.06.1947, Blaðsíða 7

FÖstudagur 27. júní 1947.
M6RGUNBLAÐIS
7
Verðum að vera samkepnisfærir
ef við viljum selja varning okkar
Skömmu eftir afS samningar
hófust kom í ljós, að Bretar
voru fúsir til að gera samning
um löndun á ísuðum fiski úr
íslenskum skipum, þó að með
ýmsum takmörkunum væri.
Þeir höfðu mikinn áhuga fyrir
að fá sem mest af síldarlýsis-
framleiðslu okkar og vildu
kaupa hraðfrystan fisk í hlut-
falli við síldarlýsismagnið, sem
þeir gætu fengið, en af skiljan-
legum ástæðum treystu íslend-
ingar sjer ekki til að láta þá
fá allt eða megnið af síldar-
lýsinu, svo sem fram á hafði
verið farið í desember. Enn-
fremur gerðu þeir kost á því,
að kaupa nokkuð af síldarmjöli.
En aðrar vörur vildu þeir ekki
semja um.
Fljótlega kom í ljós, að Rúss-
ar höfðu lítinn áhuga fyrir flest
um þeim vörutegundum, sem
þeim voru boðnar og um miðj-
an aprílmánuð höfðu þeir end-
anlega tilkynnt, að þeir væru
ófáanlegir til að kaupa aðrar
vörur en síldarlýsi, þorskalýsi,
hraðfrystan fisk og saltsíld.
Um ástæðuna fyrir þessari
tregðu segir í skeyti íslensku
samninganefndarinnar í
Moskva, dags. 13. apríl 1947 á
þessa leið:
„Oll nefndin sammála tregða
ná samningum sumpart mismun
ur verðhugmyndum aðilja sum-
part ótti Rússa erfiðleika hag-
nýta íslenskar vörur. Þetta síð-
ara á einkum við ísfisk, salt-
fisk auk varnings sem Rússar
þegar neitað kaupa.“
Vörurnar, sem Rússar vildu
ekki kaupa.
Segir um þetta nánar í
skýrslu sendinefndarinnar dags.
22. júní 1947 í Moskva undir-
ritaðri af Pjetri Benediktssyni,
Pjetri Thorsteinsson og Ársæli
Sigurðssyni á þessa leið:
„Þá er að fara nokkrum orð-
um um þær vörur íslenskar,
er ekki fengust teknar í samn-
inginn.
a) Saltfiskur. Upphaflega
voru Rússum boðnar 50,000
smál. af saltfiski á $385 fyrir
smál. I fyrstu tóku þeir því ekki
alveg fjarri, að til mála gæti
komið að kaupa saltfisk, en
nefndu firnalágt verð, $235 fyr-
ir smál. Þó var það sagt enn
til athugunar hvort þeir hefðu
y'firleitt áhuga fyrir kaupum á
þessari vöru. Loks er ákveðið
svar fjekkst, var það þvert nei.
Þeir kváðu Sovjetríkjabúa ó-
vana saltfiskáti og þóttust alls
ekki geta keypt þá vöru. Við
reynóum að lækka magnið,
fyrst í 30,000 smálestir, síðan
í 10,000 smálestir, og slóum af
verðinu í ábyrgðarverð, en allt
kom fyrir ekki.
b) ísvarinn fiskur. Tilraunir
til þess að fá Rússa til kaupa á
ísvörðum fiski, sem fluttur væri
í íslenskum togurum til Kalinin
grad (áður Köningsberg) mis-
tókust alveg. Rússar treystust
ekki til að koma fiskinum ó-
skemmdum til neytenda, og
kom því aldrei til að þrátta um
verðið. Við urðum jafnvel að
Síðari hluti útvarpserindis Bjarna
Benediktssonar um afurðasölu
og viðskiptasamninga
Hinsvegar tekur nefndin það
sjerstaklega fram í skýrslu
sinni, að Rússar hafi aldrei far-
ið fram á, að fá hundraðshluta
sinn af framleiðslu síldarlýsis
til þess að fá þá til að kaupa
2—3 togarafarma til reynslu.
c) Hestar. Verðið á íslensk-
um hestum fannst Rússum
fjarri öllum sanni, jafnvel eftir
að við höfðum lækkað það úr
$200 í $170 fyrir hest.
Kváðust þeir kaupa hesta
frá Kanada fyrir $130. við j Verðið á síldarlýsinu.
reyndum að sanna, að verð ís- j En þó að í ljós væri komið
lensku hestanna væri í raun t hverjar vörur hvor aðili um
rjettri miklu lægra en það sýnd j sig vildi kaupa, reyndist engu
ist, saman borið vio verð á hest að síður erfitt að koma sjer
um annarra landa. því að bú- saman um verð. Frá upphafi
ast mætti við stórkostlegum van :
höldum við flutningana á ann-
arra þjóða hestum, en engum
eða nær engum á þeirh íslensku
Ekki kom þetta þó að gagni.
Kannske hefði verið einhver
vegur að vekja áhuga Rússa
fyrir hrossakaupum, ef verðtil-
boð okkar hefði verið álíka og
canadíska verðið, en þar eð þyí
var ekki að heilsa, varð ekkert
að gert. Þess má geta, að við
gerðum kost á að bjóða hest-
ana cif, en Rússar vildu ekki
sinna því.
d) Kjöt og ostur. Rússar
töldu verðhugmyndir okkar
svo fjarri sanni, að tilgangs-
laust væri að ræða þessar vör-
ur.
e) Hraðfryst síld, ísvarin
síld, Faxasíld. Ekki tókst að
vekja áhuga viðsemjenda fyrir
þessum vörutegundum. Þó er
vert að geta þess, að þeir virt-
ust heldur tilleiðanlegri til að
tala um hraðfrysta síld en ís-
varða. Gæti það verið til leið-
beiningar við síðari samninga-
gerð.
f) Hraðfrystur flatfiskur,
þunnildi og afgangur af flök-
var vitað, að okkar sterkasta
vopn í þessum samningum væri
síldarlýsið, vegna feitmetis-
skorts þess, sem verið hefir og
enn er í heiminum.
Verð á íslensku síldarlýsi hef
ir hinsvegar miðast við verð á
hvallýsi Norðmanna. I fyrra
var verðmunur á sildarlýsi
seldu hjeðan og hvallýsi komnu
til Bretlands £ 5 og byggist sá
munur að áliti kunnugra manna
sumpart á gæðamun og er sum-
part vegna flutningskostnaðar
hjeðan. Síðustu mánuðina hefir
ýmiskonar feiti verið seld á
heimsmarkaðinum fyrir sem um keyptu Bretar 40% af fram
svarar því, að 130 til 140 pund leiðslu íslensks síldarlýsis 1947,
af viðræðum bresku og ís-
lensku samninganefndarinnar
föstudaginn 21. febrúar 1947.
Samkv. fundargerð frá 27.
mars var þá upplýst, af hálfu
Englendinga, að þeir muni
tapa, ef þeir borgi meira en
6d. pr. Ib. fyrir fiskinn, en það
var tæpur helmingur þess,
sem krafist var af okkar hálfu.
Enda var því, samkvæmt fund-
argerð frá 9. apríl beinlínis lýst
yfir af fulltrúa bresku stjórn-
arinnar, að Bretar vildu ekki
freðfiskinum nema til þess að.
fá síldarlýsið. Þetta yrði ís-
lenska nefndin að skilja.
Ekki föst sala við ákveðnu
verði nema á 4000 tonnum
af freðfiski.
Niðurstaðan af öllu þessu
var sú, að gerðir voru sam-
tímis samningar um sölu á
síldarlýsi og hraðf.rystum fiski
til Breta, og er samkv. þeim
mögulegt að borga fiskinn með
liðlega ábyrgðarverði og lýsið
með £95:0:0. Með samningun-
fvrir síldar-
sterling fengist
lýsistonnið. En
norska hvallýsisins átti sjer
stað fyrstu dagana í mars, var
verð þess ekki hærra en £ 100
á tonn, og svarar það til
£95:0:0 á tonn fyrir íslenska
síldarlýsið.
Ástæðan til að Norðm. seldu
þessa vöru sína ekki hærra
verði var sú, að þeir miðuðu
við heildarviðskipti sín við þær
þjóðir, er keyptu lýsið af þeim,
og' töldu ekki í þeim skiptum
þó ekki yfir 18937 V2 tonn. Gegn
þegar sala Þessu skuldbundu Bretar sig til
að kaupa allt að 12 þúsund tonn
af hraðfrystum fiski fram-
leiddum 1947. En þó svo, að
gegn hverjum 1000 tonnum af
freðfiski skyldu þeir fá afhent
1578(4 tonn af síldarlýsi.
um frá síðasta ári. Enginn á-1 hagkvæmt að krefjast hærra
hugi var fyrir neinu af þessu.
g) Hrogn, söltuð og hraðfryst.
Fyrir þessar vörutegundir er
sýnilega enginn markaður hjer.
Okkur tókst ekki að gera við-
semjendum okkar skiljanlegt,
til hvers þær væru nýtilegar.;
h) Harðfiskur. Sýnilega ó-
þekkt vörutegund hjer, og tókst
ekki að vekja neinn áhuga fyr-
ir henni.
i) Niðursoðnar fiskiafurðir.
Ekki tókst heldur að vekja
neinn áhuga fyrir þessum vör-
um, sennilega að miklu leyti
vegna verðsins.
j) Ull, gærur og garnir. Rúss-
ar kváðust geta boðið okkur
gærur og garnir og ullina vildu
þeir ekki kaupa.
Hugsanlégt er, að unnt hefði
verið að selja Rússum einhverj
ar þessarra vörutegunda fyrir
aðgengilégra verð en það sem
við buðum, ef ekki hefði verið
svo mikið ósamræmi milli
heildarupphæða þeirra vara, er
við seljum og kaupum sam-
verðs en þetta. Með þessu var
gert erfitt að halda því fram,
að heimsmarkaðsverð á lýsi
væri miklu hærra en hvallýsis-
verðið, þó að vitað væri, að
með frjálsri sölu mætti a. m. k.
selja eitthvað töluvert magn
hærra verði.
gefast upp við tilraunir okkar kvæmt samningunum.“
fTvafist hæ”,-a fiskverðs í höfn
hjer en útsöluverð er í Eng-
landi.
Um hraðfrysta fiskinn var
bent á það af Englendinga hálfu
strax 21. febrúar, að verð það
sem íslendingar krefðust fyrir
fiskinn f. o. b. í höfn hjer á
landi, væri hærra en útsölu-
verð hans í Englandi. Til við-
bótar við f. o. b. verðið á ís-
landi yrði enska stjórnin þess-
vegna að borga úr sjóði sínum
innflutningskostnað, innflutn-
ingstoll, kæligeymslu og allan
verslunarkostnað. Væri því aug
ljóst, að enska rikisstjórnin
hlyti að bíða stórtjón af slík-
um kaupum. Sbr. fundargerð sjálfra okkar.
Enda þótt enn sje óvíst,
hversu mikið síldarlýsi verður
framleitt hjer á þessu ári, skuld
bundu Bretar sig til að taka
strax við 600Ö tonnum af hrað-
frystum fiski. Greiða þeir fullt
verð fyrir 4000 tonn án tillits
til þess, hvort þeir fá lýsi eða
ekki. Ef eigi verður framleitt
nóg síldarlýsi á móti þessum
6000 tonnum, verður að nýju
að taka upp samninga um verð
á þeim fiski, sem er fram yfir
tilgreind 4000 tonn og náist
ekki samkomulag um það, skal
gerðardómur ákveða verðið,
enda fellur þá niður skylda
kaupanda til að taka við meira
af fiskl en 6000 tonnum.
Á betri samningum ekki völ.
Þegar íslenska stjórnin um
miðjan aprílmánuð, fjellst á
þessa samninga í meginatrið-
um, var enn ekki búið að selja
neitt af framleiðslu þessa árs.
Vertiðin var langt komin og ef
halda átti áfram frystingu eftir
að frystihúsin voru orðin full,
en þau taka í mesta lagi 27
þúsund tonn, varð að gera ráð-
t stafanir til að losa þau að ein-
hverju leyti sem fyrst, enda
nýtist seint rými þeirra allra
samtímis til fulls.
Samningarnir við Rússa um
kaup á hraðfrystum fiski
gengu þá mun tregíegar en í
Englandi. En fyrir nokkru hafði
hinsvegar tekist að ná í Eng-
landi samningi um löndún á
ísuðum fiski úr togurum og
flutningaskipum fram til ágúst
mánaðarloka, eða fyrir það
tímabil sem mestum erfiðleik-
um er bundið að landa ísfiski
á breskum markaði. Sá samn-
ingur er að vísu annmörkum
háður en hefir samt gert tog-
araflota okkar fært að stunda
veiðar lengst af fram að þessu.
Við þá samningsgerð fylgdi fyr
irheit um að greiðara mundi
verða um sölur síðari hluta árs
í Englandi. Auðvitað var þá
þegjandi undirskilið, áð um
aðra hluti semdist svo, að báð-
ir mætti sæmilega við una.
Á þessum tímum vöruþurðar
hafa engir reynst okkur betur
í útvegunum ýmsum en Bretar,
sem þrátt fyrir alla sína örð-
ugleika hafa ætíð látið okkur
í tje allar þær vörur, sem þeir
fremst hafa mátt, þó að um
þær sje ekki samið í eiginleg-
um viðskiptasamningum, held-
ur að mestu háð frjálsum kaup-
um og útflutningsleyfum, svo
sem tíðkast þar í landi. Und-
anfarin ófriðarár hafa Bretar
keypt megnið af útflutnings-
vörum okkar, þar á meðal allt
síldarlýsið og s. 1. ár fengu þeir
um 60% af síldarlýsinu. Ef nú
hefði algerlega átt að svipta þá
síldarlýsinu og neita öllum
samningum við þá, var ljóst að
áframhaldandi skiptum við
þetta góða viðskiptaland okkar
var stefnt í stórkostlega hættu
og þar með hagsmunum ís-
lensku þjóðarinnar.
Að öllu þessu athuguðu varð
íslenska ríkisstjórnin sammála
um, að samþykkja þennan
samning, enda tjáði sendinefnd
in í Bretlandi henni einhuga, að
á betri samningum þar væri
ekki völ.
Menn sjá af þessu, að hjer er
ekki um að ræða fasta sölu
við fastákveðnu verði á nema
4000 tonnum af freðfiski. Verð-
ið á 2000 tonnum til viðbótar
er enn óvíst og sala 6000 tonna
þar til viðbótar bundin skilyrð-
um, sem því miður, er með öllu
óvíst, að okkur auðnist að full-
nægja.
Auðvitað er öllum ljóst, að
hjer var um erfiða skilmála að
ræða, en margra kosta var ekki
völ og erfiðleikarnir komu
fyrst og fremst af verðkröfum
Taka engan freðfisk nema
síldarlýsi sje trygt.
Um rússnesku samningana er
það aftur á móti að segja, að
þegar litið er á verð síldarlýsis
og hraðfrysts fisks samanlagt,
þá eru þeir mjög sambærileg-
ir við bresku samningana,
þannig, að unnt er greiða á-
byrgðarverð fyrir fiskinn, ef
síldarlýsis verðið er talið á
£95:0:0.
Meginmunur þeirra kemur
hinsvegar fram í því, að þár
sem Rússar kaupa alt að 1500
Framh. á bls. 8