Morgunblaðið - 06.03.1948, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ
Laugardagur 6, mars 1948
VERÐIAG LANDBÚIMAÐARAFURÐA
Eftir Guðmund Jónsson
SUMIR Framsóknarmenn eru
haldnir mikilli löngun til þess, •
tíma sem ótíma, að kasta hpútum
að verðlagsnefnd landbúnaðaraf-
urða, þeirrar, er starfaði frá
hausti 1945 til sumars ’47. Þetta
gat verið skiljarilegt meðan Fram
sóknarmenn voru í stjórnarand-
stöðu og þurftu um lítið annað
að hugsa en að setja fram kröf-
ur, er gengu í augu kjósendanna.
En nú, þegar Framsóknarmenn
eru komnir til valda í landbún-
aðarmálum, og hafa sjeð sjálfir
og sýnt öðrum, að þeir gera ekki
betur en aðrir, þá væri ábyrgðar
minnst fyrir þá að hafa sem fæst
orð um verðlagningu landbúnað-
arafurða.
Sverrir Gíslason, bóndi í
Hvammi, og formaður Stjettar-
sambands bænda, skrifar tvær
greinar um verðlag landbúnaðar-
afurða í Tímann 13. nóv. 1947 og
13. jan. 1948. Eiga þær* að vera
svar til Jóns Pálmasonar, forseta
sameinaðs Alþingis, en eru að
verulegu leyti ádeila á verðlags-
nefnd landbúnaðarafurða. Tel
jeg þar hallað rjéttu máli og geng
ið svo á snið við þýðingarmikil
atriði, að jeg vil leyfa mjer að
gera við þær nokktar athuga-
semdir. Jeg hafði að vísu ekki
ætlað mjer að taka þátt í um-
ræðum um verðlagsmál landbún-
aðarins á opinberum vettvangi
og síst af öllu að blanda mjer inn
í erjur stjórnmálaandstæðinga
um þau mál. En svo má ala á
röngum • staðhæfingum og vill-
andi tölum, að ekki sje rjett að
þegja við því.
I fyrri grein sinni gerir Sverrir
samanburð á verði á kindakjöti
til bænda árin 1943—1946 og
landbúnaðarvísitölu Hagstofunn-
ar. Kemst hann að þeirri niður-
stöðu, að „verðið, sem bændur
fá greitt fyrir kjötið, hækkar um
tæp 3% frá 1943 til 1946 á sama
tíma og landbúnaðarvísitalan
hækkar úr 100 í 127,4“. ’hetta er
alkunnugt og rjett. En Sverrir
gleymir að skýra fra ástæðunni
fyrir þessari litlu verðiagsbreyt-
ingu. Hann veit þó vel, að 1943
og 1944 greiddi ríkissjóður upp-
bætur á útflutt kjöt, svo að
bændur fengu sama verð fyrir
það og kjöt, sem selt var á inn-
anlands markaði. Árið 1945 voru
útflutningsuppbæturnar afnumd-
ar. Það þurfti því að verðbæta
útflutta kjötið. Þær verðbætur
voru teknar af kjötverðfnu inn-
anlands. En þrátt fyrir þetta og
þrátt fyrir hæklíandi dreifingar-
kostnað kjötsins þessi ár, var þó
hægt að halda kjötverðinu uppi
og hækka það lítið eitt. Þetta
varð auðvitað ekki gert með, öðru
móti en því að hækka verðið
verulega á innlendum markaði.
En úr því að Sverrir Gíslason
er að bera saman verðlag til
bænda og vísitölu, hvers vegna
' stingur hann þá undír stól verð-
lagi á mjólk og mjólkurvörum
og verðlagi. á kartöflum. Þessar
framleiðslúvörur verðlagði verð-
lagsnefndin ekki síður en kjöt.
Jeg skal nú gefa honum upplýs-
ingar urn, hvaða verð hann og
stjettarbræð'ur hans í Borgarfirði
fengu fyrir mjólkina þessi ár,_,
sem að framan greinir, og er þá
verðið reiknað við mjólkurbús-
dyr í Borgarnesi:
Meðalverð ársins 1944 er kr.
1,15 hver lítri. 1945 kr. 1,21. 1946
kr. 1,40. 1947 áætlað kr. 1,46. )
Sexmannanefndarverðið var
fyrst sett haustið 1943. — Þess
vegna er árið 1944 fyrsta heila
áriðy sem hægt er að miða við
enda var verðið óþreytt allt það
ár vegná eftirgjafarinnar haustið
1044. j
Nú getur Sverrir í Hvammi
sest niður og reiknað sjer til,
hye' mikið vantar á, að vísitölu-
hækkunin hafi komið fram í
mjólkurverðinu til borgfirskra
bænda. Ef hann gerir það, mun
hann komast að raun um, að
mjólkin hefur árin 1946 og 1947
náð fullu vísitöluverði miðað við
verðlagningu hennar í septem- ]
ber 1943, meira að segja að með-
töldum hinum margumdeildu
9,4%. Fullyrðingar Sverris í
Hvammi um, að verðlagsnefndin
hafi þegar best ijet sleppt 9,4%
úr verðlagningunni, eru því
gripnar úr lausu lofti, hvað mjólk
ina snertir.
„Verðlagsnefndin^ tekur við
verðjöfnunarsjóði með inneign
kr. 490 þús. og skilar honum með
kr. 396 þús. í skuld“. •— Þessum
staðhæfingum kastar Sverrir
Gíslason fram án skýringar, en
það er málflutningur, sem jeg tel
ekki sæma málsvara íslenskra
bænda.
Sjóður sá, er nam kr. 490 þús.
og verðlagsnefndin tók við af
kjötverðlagsnefnd, á ekkert skilt
við núverandi verðjöfnunarsjóð.
Hann var að öllu leyti eign ríkis-
sjóðs, en ekki kjötframleiðenda.
Fyrir góðvilja þáverandi land-
búnaðarráðherra, Pjeturs Magn-
ússonar, fjekk verðlagsnefndin
leyfi til þess að nota sjóð þennan
til verðuppbótar á kjöt, og má
það teljast beint framlag úr rik-
issjóði.
Það er rjett, að verðjöfnunar-
sjóður kemur út með nokkrum
halla. En hverjar eru ástæðurn-
ar? Sverrir þekkir þær mæta-
vel, en hann hefur svo gott lag á
því að skrökva með þögninni.
Sláturleyfishafar, einkum Slát
urfjelag Suðurlands, leggja mik-
ið kapp'á það, að verðjöfnunar-
gjald á kindakjöt sje ákveðið
eins fljótt og verðlagsyfirvöldin
sjá sjer framast fært á hverjum
tíma og ekki síðar en í apríl eða
maí næst á eftir slátrun. Þá er
mikið eftir að óseldu kjöti í land
inu og ekki allt af sjeð fyrir um
útflutning. Það er því ekki unnt
að ákveða verðjöfnunargjaldið
nákvæmlega rjett. Það verður
næstum alit af of hátt eða of
lágt. Færist sá mismunur milli
ára, og verður ekki sjeð, að það
hafi veruleg áhrif á fjárhagsaf
komu bænda. Mismunurinn, sem
hjer er um 396 þús. kr., svarar
til að vera um 7 aurar á hvert
kg. af dilka- og geldfjárkjöti.
Þessi mismunur orsakast aðal-
lega af þremur ástæðum:
1. Framleiðsluráð tók við.verð-
jöfnunabsjóði á miðju sumri 1947
og lauk við að gera upp við slát-
urleyfishafa. Var í.því efni fylgt
öðrum reglum en verðlagsnefnd-
in hafði gert, og mun það nema
halla á sjóðnum um 100 þús. kr.
Skal hjer enginn dómur á það
lagður, hvor sjónarmiðin hafi
verið rjettari, verðlagsnefndar,
eða framleiðsluráðs.
2. Útflutningi kjötsins var
öðruvísi varið en verðlagsnefnd-
in hafði gefið leyfi til, þegar hún
ákvað verðjöfnunargjaldið. —
Varð sú breyting einnig til þess
að gera halla á verðjöfnunarsjóð.
Mun sá liður einnig nema um kr.
100 þús.
3. Kostnaður við geymslu kjöts
ins frá 1945 varð nokkru meiri
en áætlað var. Auk þess koma
til greina smærri liðir.
Annars er deilan um verðjöfn-
unarsjóðinn að mestu leyti um
keisarans skegg, því að mestur
hluti af tekjum hans kemur frá
sambandsfjelögum S.Í.S. og mest
ur hluti af útborgunum úr hon-
um fer til S.Í.S. aftur.
Af því að nafni mínu hefur
verið blándað inn í útreikninga
um verðlagninguna s.l. haust,
skal jeg taka þetta fram um
hana:
Ætla má, að mjólkurhækkun
sú, er gerð var s.l. haust mundi
gefa bændum 5—6 aurum hærra
nettoverð við mjólkurbúsdyr en
september-verðlagningin 1946. —
Þetta svarar til um 4% verð-
hækkunar. Landbúnaðarvísital-
an hækkaði aftur á móti um 12,
6% reiknað eftir grundvelli sex-
mannanefndarinnar. Það vantar
því rúmlega 8%. Nú segir Sverrir
í Hvammi, að verðlagsnefnd Bún
aðarráðs hafi allt af sleppt 9,4%
úr verðlagningunni. Ætti samkv.
þessu að vanta rúmlega 17% í
að fullu verðlagi sje náð. Jeg sje
því ekki annað en að Jón Pálma-
son byggi útreikninga sína að
fullu á þeim grundvelli, sem
Sverrir í Hvammi hefur lagt.
Eins og kunnugt er, var útsölu-
verð mjólkur lækkað um áramót-
in í vetur um 6 aura hver htri.
Er því ekki útlit fyrir, að bænd-
ur muni á þessu ári fá hærra
verð fyrir mjólkina en þeir fengu
árið 1947.
Hve hátt verð bændur fá fyrir
Sláturafurðir sínar s.l. haust er
enn erfiðara að spá um, en mjólk
urverðið, því að kjötverðið fer
að verulegu leyti eftir verðjöfn-
unargjaldinu. Sveinn Tryggva-
son, framkvæmdastjóri fram-
leiðsluráðs, taldi s.l. haust, að
kjötverð til bænda mundi að
eins hækka mjög óverulega og
alls ekki sem svarar hækkun á
gamla vísitölugrundvellinum, 12,
6%. Síðar hefur ræsts betur úr
þessu vegna þeirrar ákvörðunar
ríkisstjórnarinnar að uppbæta út
flutt kjöt til jafns við innan-
landsverðið. Má því búast við
góðu kjötverði á framleiðslu árs-
ins 1947, en ekki er það líklegt,
að ríkisstjórnin sjái sjer fært að
halda því lengi áfram að borga
með helstu framleiðsluvörum
þjóðarinnar á erlendum markaði.
Af þessu má sjá, að eins og
verðlagningti landbúnaðarafurða
var hagað á s.l. hausti, var ekki
líklegt, að útborgunarverð til
bænda hækkaði meira en um 4—
5%, þó að vísitalan hækkaði um
12,6%. Og væri sú, staðhæfing
Sverris í Hvammi rjett, að verð-
lagsnefnd landbúnaðarafurða
hafi aldrei tekið 9,4% hækkunina
frá 1944 með, þá hlyti að vanta
17—18 % á það að gamla sex-
mannaneíndar-verðinu væri foáð.
Nú hef jeg sýnt fram á það hjer
á undan, að mjólkurverðið var
hjá verðlagsnefnd landbúnaðar-
afurða komið upp í fullt vísitölu-
verð haustið 1946. Um kjötið gild
ir allt annað af þeirri eðlilegu
ástæðu, að útflutningsuppbætur
voru ekki greiddar úr ríkissjóði
þau árin, sem verðlagsnefndin
starfaði, en bæði fyrir og eftir.
Að því leyti, sem tölur Jóns
Pálmasonar eru ónákvæmar, þá
> orsakaast það einvörðungu af
því, að hann hefur byggt á röng-
um grundvelli Sverris í Hvammi.
Sverrir ætti allrá manna síst að
tala um óvöndugan málflutning í
þessu sambandi.
Sverrir í Hvammi hefur í fyrr-
nefdum greinum í Tímanum svo
og áður á fundum og víðar kast-
að að mjer þungum aðdróttun-
um lyrir verðlagningu landbún-
aðarefurða 1945 og 1946 og muni
landbúnaðurinn íslenski seint
eða aldrei bíða þess bætur. Áður
en hann fór sjálfur að vinna að
þessum málum var svo að heyra,
að hann gerði sig ánægðan með
það eitt, að á hverjum tíma væri
náð fullu sexmannanefndarverði.
En strax við fyrstu verðlagningu
verður hann sjálfur að svín-
beygja sig og verðleggja á þann
veg, að um 8% vantar á þetta
verð. Jeg veit að vísu, að Sverrir
í Hvammi ákvað ekki þetta verð,
hann var að eins látinn birta til-
kynningarnar um það. Það var
embættismaður í Reykjavík, sem
ákvað verðið. Þeláe var gert í
samræmi við nýju lögin um
framleiðsluráð. Jeg veit líka, að
stjórn Stjettarsambands bænda,1
a.m.k. meðlimir hennar sumir,
börðust mjög fyrir þessari laga-
setningu. Nú er það ekki lengur
verðlagsnefnd landbúnaðaraf-
urða, sem að mestu leyti var kos-
Frh. á bls. 12.
lOtlfcT
MIKIÐ kapphlaup er nú meðal ýmsra þjóða um Suðurheimskauts-
landið. Er ein ástæðan talin sú, að þar muni finnast úraníum, sem
er notað við atomorkuframleiðslu. Hjer á myndinni sjest hvaða
þjóðir gera kröfur til Suðurheimskautslandsins og hvaða hluta þess
þau vilja eigna sjer. Ch. þýðir Chile, Ar. Argentína/ Br. Kretland
Nr. Noregur, Austr. Ástralía, Nz. Nýja Sjáland. Ennfremur er sýnd
á kortinu afstaða heimsálfanna Ameríku, Afríku og Ástralíu til
Suðurheimskautsins. í horninu er kort af Bretlandseyjum og Norð-
urlöndum í sama stærðarhlutfalli.
Tímariiið Mranes
Ijósprentað
UM SIÐASTL. áramót lauk 6.
árg. tímaritsins Akranes. Hinn
þjóðkunni athafnamaður og
menningarfrömuður, Ölafur B.
Björnsson, hefir, frá upphafi, ver
ið ritstjóri og útgefandi þessa
athyglisverðá blaðs, sem þó frek
ar má nefna tímarit. Allur frá-
gangur ritsins hefir jafnan verið
hinn prýðjiegasti, pappír vand-
aður myndapappír, prentun og
myndir með ágætum og frágang
ur allur óvenjulega góður. —
En það er efni ritsins, sem jeg
vil, með þessúm línum, sjerstak-
lega vekja athygli á. A þessum
tímum upplausnar og umbrota,
þegar margt virðist fara í»þver-
öfuga átt við fornar og sann-
reyndar kenningar um siði og
siðgæði, er engin vanþörf á því,
að hollum og hefðbundnum kenn
ingum sje haldið að mönnum,
sjerstaklega æskulýð landsins.
Æskan er nú, ómótmælanlega, að
mörgu leyti á villugötum og ref-
ilstigum, hefir gleymt því, að
„eitt er nauðsynlegt", látið blind
ast af óhollum áhrifum miður
heppilegra leiðtoga en gleymt að
byggja á grundvelli fornra dygða.
Hver kynslóð byggir auðvitað
sínar borgir og hallir, smáar og
stórar. Það er gleðilegt og gott
að þær sjeu stórar, stærri en
borgir horfinna kynslóða og
vissulega er það „bágt að standa
í stað“. En engu síður er það
hörmulegt, þegar sterkar stoðir
og traustir grunnar eru rifnir
niður og þær byggingar sem, í
andlegri merkingu, *eru bygðar
á bjargi, yfirgefnar af fálmandi
fjöldanum, sem svo reikar um
auðnir og sanda stefnuleysis og
ráðþrots. Og sjerstaklega er það
þó átakanlegt, að langflestir vita
ekki betur en að þeir sjeu á
rjettri leið eða eru algerlega
hugsunarlausir, svo mögnuð eru
þau villuljós, er hafa blindað
ungmenmn, og marga eldri, einn
ig. —
I tímaritinu Akranesi hafa
birst fjölmargar ágætar ritgerð-
ir um þjóðfjelagsmál og aðkall-
andi vandamál eftir ritstjórann.
Má þar, aðeins til þess að nefna
nokkrar, geta greinanna Verka-
fólk og vinnugleði, Geta prest-
arnir ckki unnið meira menn-
ingarstarf, Markmið blaðanna,
Verum samtaka, Heimilið, og
rnargt. fleira. Þetta eru engar
dægurflugur,' það eru vandlega
samdar og djúpt hugsaðar rit-
gerðir um aðkallandi mál.
Akranes hefir birt margar
veigamiklai og langar ritgerðir,
auk þeirra er nefndar hafa ver-
ið; um menn (æfisögur) og ýms
fræði. Vil jeg nefna hina ítarlegu
ritgerð Ölafs B. Björnssonar um
kaupstaðinn Akraness, sem hann
nefnir Þættir úr sögu Akraness,
og hófust í 1. árg. og er ekki
lokið. Er þetta, og verður jafnan,
merkilegt heimílidarit um það,
hvernig Akranes bygðist, jafn-
framt persónulýsingar íbúanna
og frásagnir um ættir þeirra og
örlög. Þá er sjálfsæfisaga sjera
Friðriks Friðrikssonar, Síarfsár-
in, merkileg frásögn um líf þess
ágæta manns. Gils Guðmundsson
hefir ritað langa og vandaða
æfisögu Geirs kaupmanns Zoega
pg nú er að koma æfisaga Ás-
geirs konsúls Sigurðssonar eftir
Öskar Clausen og Ur dagbókum
Sveins Guðmundssonar. HoII-
ustuhættir, eftir dr. Arna Arna-
son. — Auii. þess hafa ávalt kom
ið merkar ritgerðir eftir ýmsa
þjíðfræga menn og góða rithöf-*
unda, — talsvert af frjettum o.
s. frv. —
Jeg hefi ritað þessar línur til
þess að vekja athygli manna á
þessu góða og fróðlega tímariti.
Það mun ennþá fást frá upphafi
og er mjög ódýrt. þegar tekið
er tillit til vandaðs efnis og
framúrskarandi góðs frágangs.
Vil jeg eindregið hvetja menn til
að kaupa það og lesa; með því
afla menn sjer góðrar og hollr-
ar þekkingar og stuðla að útgáfu
rits, sem jeg tel efla haldgóða
og sanna menningu í landi voru.
Þorsteinn Jónsson.