Morgunblaðið - 24.08.1948, Qupperneq 5

[ Þriðjudagur 24. ágúst 1948
MORGIJTSBLAÐIÐ
versvegno þarf að fækka stjórnmálaflokkum?
JEG HEFI nokkrum sinnum
rætt það hjer í blaðinu, hvílík
nauðsyn væri á þv'i, að stjórn-
inálaflókkarnir hjer á landi
Vfpru helst ekki nema tveir. Jeg
hefi fært rök að því, að Fram-
Sóknarflokkurinn er stefnulaus
flokkur og á engan málefnis-
legan tilverurjett og ætti að
falla úr sögunni.
Mjer hefur verið borið það á
fcrýn, að þetta væru pólitískar
öfgar, það væri sprottið af óvild
tií þess flokks og þeirra manna,
sem um er að ræða.
Þessi er ekki orsökin, heldur
er hún sú, að jeg tel það hið
allra þýðingarmesta þjóðmál,
sem til er, að flokkunum fækki.
Það tala margir um pólitíska og
fjármál&lega spillingu. Er þar
að vísu oft meira gert úr en
rjett er. En þó er þetta til og
allra he’sta orsökin er sú, að
stjörnmáiaflokkarnir eru of
margir. Þar er undirrót flestra
þein’a meinsemda, sem mest er
um talað.
Við Élendingar skipum fá-
mennasta ríki veraldar og það
er heimskulegra en flest annað,
að svo fámenn þjóð skipti sjer í
fjóra andstæða stjórnmála-
flokka. Það gerir ekkert annað
en ógagn og tjón. Með miklum
rjetti má segja, að hið sama
gildi um fjölmennari þjóðir, þó
ekki sje það eins átakanlegt.
Reynsian hefur og sýnt, að und-
irrót óstjcmar og vandræða í
öllum löndum eru of margir
flokkar. Þar er að finna eitur
og banamcinsemd lýöræðis og
mannfrelsis um heim allan. Fyr
eða síöar fev svo í flestum lönd-
um, að margir flokkar leiða til
ofbeldis og einræðis í einni og
annari myncl.
Þingræðisfyrirkomulag nútím
ans bvggist á því, að aðeins tveir
flokkar sjeu 'i hverju landi ,og
sá þeirra ráði, sem meiri hluta
kjósendanna fylgir við almenn-
ar alþingiskosningar. Með þeim
hætti er það eitt fjelag, einn
flokkur, sem ábyrgðina ber og
yerður að ráða úr þeim vanda-
málum, sem að höndum ber á
hverjum tíma. Ef vel og vitur-
lega tekst, þá nýtur flokkurinn
traustsins áfram, ef ekki, þá
fær hinn flokkurinn meiri hluta
og valdið fer í hans hendur. Á
þennan hátt er best fyrir því
sjeð, ao ráðandi menn sýni fulla
ábyrgðartilfinningu í starfi
sínu. Þegar margir flokkar bera
ábyrgð á ríkisstjórn, þá er miklu
sneiri hætta á því, að samábyrgð
spillingarinnar verði um of hið
ráðandi vald. Þess eru mörg
dæmin víðsvegar um lönd og
fyrir það er ekki hægt að synja
fcjer á landi.
Af hverju eru þingin löng?
Eitt af því sem fundið er að
sneðal alþjóðar er það hve þing-
3n sjeu löng. Menn furðar á stutt
um þingfundum daglega, litlum
Ufköstum og löngum þingtíma.
Allt er þetta nokkuð eðlilegt.
En undra fáir gera sjer grein
fyrir aðal orsökinni. Sumir fár-
ast yfir málæði þingmanna, það
- er of löngum umræðum. Þegar
fceim er bent á, að það sjeu
hreinar undantekningar, ef um-
Eftir Jón Pálmason alþingismann
Yfirleiít er það svo, að flestar’
meinsemdir, sem rætt er um í
sambandi við Alþingi, eru
sprottnar af því hvernig þjóðin
skilar þinginu, kosningu eftir
kosningu. Höfuðatriðið er það,
ao flokkarnir eru of margir, en
ekki hitt, að þeir menn sem á
þinginu eru sjeu ekki sæmilega
starfhæfir menn upp til hópa.
í öllum flokkum okkar Alþingis,
eins og það er nú, eru til mjög
vel menntaðir og gáfaöir menn.
En þingið nýtur sin ekki sem
skyldi af því, að þar er enginn
samstæður meiri hluta flokkur
til. Svo hefur og verið alla götu
síðan 1927, að undanteknum ár-
unum 1931—33 þegar Fram-
sóknarflokkurinn hafði hreinan
meiri hluta. Þá riðlaðist hann
að vísu eins og kunnugt er, en
orsökin var stefnuleysi og brask
ara tilhneiging sú hin sama, sem
allt af hefur einkennt þann
flokk.
Samstjórn tveggja eða þriggja
flokka eins og lengi hefur verið
hjer er meingallað fyrirkomu-
lag. Með þeim hætti fer mest af
tíma Alþingis í samninga milli
floklra um afgreiðslu., kröfur á
víxl, afslætti, borgun sitt á hvað
o. s. frv. Oftast verður svo end-
irinn sá, að flestir eða allir verða
óánægðir og alltítt er það, að
hagsmunamál flokkanna éru að
lokum hærra sett í stigum, en
hitt hvað er hinn raunverulegi
alþjóðar hagur.
Margir hafa án efa veitt því
athygli, að eitt af því sem flokk-
arnir og málsveinar þeirra deila
mest um er það hvað af því
sem illa hefur gefist sje þessum
að kenna og hvað hinum. Það
er oftar rætt og ritað meira um
það hvað hver stjórn og hvert
þing hafi gert illa en vel og
milli flokka genga fflöguxnálin
á víxl.
Á sama hátt sem þetta gengur
á Alþingi svo gengur það líka
oft í samsteypustjórn. Það mun
fara nokkuð mikið af tíma
hverrar samsteypustjórnar í
samninga milli flokka.
Orsök nefndafjöldans.
Eitt af því sem all mikið er
um talað nú á tímum er allur sá
fjöldi nefnda og ráða, sem sett
hefur verið á fót á síðari árum.
Allt þetta kostar ógnar fje og
veldur allra handa örðugleikum
og vafningum í allri opinberri
starfsrækslu. En menn gera sjer
ekki almennt grein fyrir því af
hverju allar þessar nefndir hafa
verið settar á með lögum og án
laga. Orsökin er aðallega ein.
Sú hin sama, sem allsstaðar er
til meins, þ.e. flokkafjöldinn. —
Samstjórn þriggja flokka þarf
allt af að hafa menn úr öllum
flokkunum í hverri nefnd og
hverju ráði. Það var á tímabili
í nokkuð mörgum lögum sú
fasta klausa*„að þessa stjórn
skyldu skipa þrír menn sinn úr
hvorum stœrstu flokka Alþing-
is“. Þetta hefur nú breyst s'iðan
Sósíalistaflokkurinn varð stærri
: 'æður tefja þingið svo að það en Alþýðuflokkurinn. En spilið
margra flokka stjórnar. Minnsti
flokkurinn í þinginu, mun hafa
alla starfshæfa menn, sem hon-
um fylgja að málum, í nefndum
og ekki svo fáa í mörgum nefnd
um. Þar með er ekki sagt að
hann hafi hlutfallslega færri
starfshæfum mönnum á að
skipa en aðrir ílokkar.
Væri í landinu stjórn eins
flokks, sem hefði öruggan meiri
hluta, þá mundu allar þessar
nefndir afnumdar. Þær fram-
kvæmdir er þær annast mundu
ráðuneytin taka að sjer, og að
svo miklu leyti, sem þau skorti
tíma eða hæfni til þess, þá væru
hvert verkefni fengið í hendur
einum manni.'sem hefði mennt-
un eða hæfileika þar íil.
Þannig yrði framkvæmdin
öll miklu einfaldari, ódýrari og
í alla staði betri fyrir almenn-
ing. Þar er sú eina rjetta leið.
Allt þetta viðurkenna flestir
stjórnmálamenn þegar málið er
rætt við þá persónulega og eins
og gefur að skilja eru Fram-
sóknarmenn þar engin undan-
tekning. Er meðal annars óhætt
að vitna til þess, sem tveir
þeirra menn hafa nýlega um
þetta sagt. Sá maðurinn í þeirra
liði, sem lengst allra hefur stýrt
samsteypustjórn, Hermann Jón-
asson, þingmaður Stranda-
manna, fordæmir alveg það fyr-
irkomulag í sinni frægu ára-
mótagrein s.l. vetur. Hann sting
ur upp á minnihlutastjórn eins
flokks, jafnvel þó minnsti
ílokkurinn sje, ef hann hefur
unnið mest á í næstu kosningum
áður.
Annar meiri háttar maður
hins sama f jelags, Hannes Páls-
son frá Undirfelli, hefur og ný-
lega skrifað í Tímann og sýnt
fram á hve ógæfulegt fyrir-
komulag sje, að hafa samsteypu
stjórnir. Með þessu viðurkenna
báðir alveg rjettilega, þá bölv-
un, sem af því stafar, að þjóðin
er sklþt í marga flokka. Þar er
undirrót þess neyðar úrræðis,
að allt af fer mestur tími allra
stjórnmálamanna í það, að
klúðra saman samsteypustjórn
og semja innan hennar og á Al-
þingi á milli flokka. Á meðan
það ástand helst hygg jeg að
allt af verði mikið af nefndum
og ráðum, mikið af eyðslu og
óreiðu.
fije nokkuð verulega lengur en
ella, þá undrast menn og trúa
,varla, þó rjett sje frá sagt.
hefur haldið áfram og mun
halda áfram meðan við búum
við vandræða fyrirkomulag
Hvað er helst í veginum?
Jeg hefi margsinnis sýnt
fram á það og enginn getað með
rökum hrakið, að hjer á landi
eru ekki til nema tvær stjórn-
málastefnur: Stefna Sjálfstæðis
flokksins, eignarrjettastefnan og
,,Sósíalisminn“, þjóðnýtingar-
stefnan. Fleiri stefnur eru ekki
til og ekki líklegt að verði til.
Hitt vita allir, að menn og stjett
ir greinir á. um það hvernig eigi
að framkvæma hverja steínu um
sig, og með hvaða hætti best
sje að afgreiða þetta mál eða
hitt. Það getur enginn flokkur,
ekkert f jelag orðið svo lítið, að
um það geti ekki risið ágrein-
ingur.
Þess háttar ágreining má allt
af blása út meira en vit er í
í stað þess að sætta iiann með
sanngirni. En á því að blása
hann út eru allir milliflokkar
og allar klíkur búið til. Þess
vegna á ekkert af þvi tilveru-
rjett sem stjórnmálaflokkur og
þyrfti helst að útiloka þann
hátt í stjórnarskrá landsins. Er
það þó ýmsum annmörkum háð,
sem hjer verða ekki ræddir.
Að hjer skuli vera tveir þjóð-
nýtingarflokkar er mál sem hjer
verður ekki tekið til umræðu,
enda þó pólitísk óvild sje hvergi
magnaðri, en á þeirra landa-
merkjum. Þó verður því ekki
með rökum neitað, að þeir
menn, sem vilja láta ríkið og
bæjarfjelögin reka alla fram-
leiðslu í landinu, þeir eiga að
vera í einum flokki, en ekki
tveimur.
Hitt virðist þó enn augljós-
ara, að þeir menn allir, sem eru
andstæðir þvílíkri stefnu, þeir
eiga að vera í einum stjórn-
málaflokki.
Að það hefur ekki verið er
höfuðorsök þess hve þjóðnýt-
ingarstefnan er búin að leiða
þjóð vora út á miklar villigöt-
ur. Og þegar um stóra mein-
semd er að ræða, eins og þetta
er frá sjónarmiði heiðarlegra
eignarjettarmanna, þá hefur
auðvitað mesta þýðingu að af-
má orsökina. Þess vegna er það
höfuð meinsemd í íslenskum
stjórnmálum, að flokkur eins og
Framsóknarflokkurinn, skuli
ekki hafa verið lagður niður að
fullu og öllu. Og það er eðlilegt
að menn spyrji: Hvaö er í veg-
inum ?
Hvað er 'i veginum fýrir því,
að Sjálfstæðisflokkurinn og
Framsóknarflokkurinn geti ver-
ið einn og sami flokkur? Þar er
ekki í veginum stjórnmálastefna
Framsóknarflokksins, því hún
er engin til. Þar er ekki í veg-
inum hagur almennings í land-
inu. Þvert á móti krefst hann
þess, að flokkum fækki, eins og
rökstutt hefur verið hjer að
framan og það verður ekki gert
á annan eðiilegri, skaðminni og
sjálfsagðari hátt en þann, að
Framsóknarflokkurinn hverfi.
En það sem er í veginum og
gera mundi alla örðugleika, er
persónuleg metnaðargirni þeirra
Framsóknarmanna, sem mest
völd og fríðindi hafa af tilveru
síns flokks.
Þetta er ekkert undarlegt og
ekki sagt mönnunum til lasts.
Það er þvert á móti mjög eðli-
legt, að þetta standi í veginum.
Mennirnir hafa sumir lífsstarf
og framfærslutekjur af póli-
tískri starfsemi. Þeir sömu og
margir aðrir hafa um margra
ára skeið lagt í það allan sinn
metnað og vinnu, að halda
tvístringsliði hins stefnulausa
flokks saman og fjölga þvi. Sú
viðleitni hefur borið árangur
vegna pólitískrar íáfræði þess
fólks, sem einu sinni hefur villst
inn á götuna og ekki haft mann
dóm eða þroska til að hverfa á
rjetta leið.
Það er skiljanlegt, að sá hóp-
ur manna, sem mest á undir því,
að flokkurinn lifi berjist gegn
því að leggja hann niður. Þetta
eru margir hverjir starfhæfir og
menníaðir menn og ýmsir þeirra
hinir allra mætustu menn per-
sónulega. Pólitískur þroski og
persónulegir kostir er margoft
sitt hvað.
Þó er nú niðurlagning Fram-
sóknarflokksins eigi f jær en það,
að þetta kom mjög til orða inn-
an flokksins sjálfs s.I. vetur. Að
vísu ekki með þeim hætti, sem
rjett er og jeg ætlast til. Heldur
á þann hátt, að stofna í staðinn
nýjan flokk, er líka skyldi vir.na
gegn Sjálfstæðisílokknum og
átti að heita ,,lýðræðisflokkur“,
,,umbótafIokkur“ eða eitthvað'
slíkt. Stóðu vonir til, að þá
mætti ná tilteknu broti af'Al-
þýðuflokknum og einhverjum
hluta af Sósíalistaflokknum. At'
þessu varð ekki og mun rr.argt
hafa verið í veginum og ekki
síst metnaður og misjafnar
skoðanir.
En þetta sýnir samt að marg-
ir Framsóknarmenn skilja vel
hve ástandið er ómögulegt og
játa það innbyrðis sín á milli.
Setjum nú svo að Framsókn-
arflokkurinn sameinaðist Sjálf-
stæðisflokknum og þeir menn
úr Timadeildinni, sem eru þjóð--
nýtingarmenn færu til Sósíalista
þá er alls ekki víst, að pað 'pýríti
að lækka metnað eða valdaað-
stöðu allra þeirra sem hlut eiga
að máli. Til þess væri engin.
ástæða. Það gengi eitthvað á
víxl innan beggja flokka. Tökum
til dæmis einhverja af þing-
mönnunum. Jeg get til tíærniH
hugsað mjer að Skagfirðingar
og Eyfirðingar væru ekkert sið-
ur ánægðir og sjálfsagt ánægð-
ari, að kjósa Steingríms Stein-
þórsson og Bernharð Stefánsson
þó þeir væru komnir i Sjálf-
stæðisflokkinn, ef Framsóknar-
flokkurinn væri úr sögunni. —
Þar.nig gæti víðar verið. Hitt er
vitað, að öll stjórnmála starf-
semi breyttist gersamlega, ef
einn meirihluta flokkur stjórn-
aði landinu. Þá mætti leggja r ið’
ur tugi af nefndum og ráðum,
þá mætti stytta Alþingi mjög,
þá væri hægt að spara launalið'
og kostnað. Takist ekki að
fækka flokkunum verður allt
þetta örðugt. Reynslan hefiu*
sýnt horfurnar í því efni.
Að sjálfsögðu eru eignarrjett-
armenn í miklum meiri hluta í
landinu nú, því ekki er nóg roeð
það, að allir Sjálfstæðsmenn og
flestir Framsóknarmenn sjeu
fylgjandi þeirri stefnu 'i hjarta
sínu, heldur líka mjög margir
þeirra kjósenda, sem kosið hafa
með Alþýðuflokknum Og Sósíal-
istaflokknum í undar.gengnum
kosningum. Sjettar ástæður og
fleira hefur tvístrað nokkuð. —
Það er því víst að sameinaður
eignarrjettaflokkur hefði mik-
inn meiri hluta á Alþingi í
fyrsta kasti. Hvernig síðar íæri
mundi fara eftir því hve sá
valdaflokkur stjórnaði frjálslega
og viturlega og einnig eftir því
hvernig verður með framtíð sós-
íalismans yfirleitt í heiminum.
Eins og stendur er það sem
margt annað nokkuð óráðið mál.
En hvernig sem straumarnir
liggja í framtíðinni um bau
efni þá er það víst, að tvegnja
flokka skipulag í stjórnmálu.m
landsins er besti kostur cg ör-
uggasta leiðin til varnar þvi a5
Framh. á bls 12