Morgunblaðið - 23.12.1948, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 23. des. 1948.
MORGUXBLAÐIÐ
9
Hagur skattgreiðen
rikis, bæja ©p sveita krefst þess,
að ókvæðin um skattfríðindi
samvinnufjelaga verði
endurskoðuð
Misrjetti vegna breyttra
aðstæðna og úreltra
laga
UPPLÝSINGAR þær, rem
Mbl. hefir birt um skattamál
KRON í Reykjavík og skatta-
p.ðstöðu samvinnufjelaganna al
mennt, hafa vakið mikla at-
hygli, og er það að vonum.
Það er mjög eðlilegt, að almenn
ingur hafi ekki áttað sig á því,
hvað gerst hafði í þessum mál-
um.
Þau ákvæði, sem sett voru
árið 1921 um skattamál sam-
vinnufjelaganna, urð i til á tím
um, þegar kaupfjelög og önn-
ur samvinnufjelög í landinu
voru fjárhagslega illa stödd. Þá
var af hálfu Alþingis gert
tvennt til að styrkja fjelögin.
í fyrsta lagi var þeim veitt sjer
staða um skattgreiðslur og í ^
öðru lagi var lögfest, að allir,
fjelagsmenn skyldu bera sam-
eiginlega ábyrgð á skuldum I
f jelags. Síðara ákvæðið var sett
til að auka lánstraust f jelag- j
anna, en var afnumið fyrir
rúmum áratug síðan. því þess
var þá ekki lengur börf.
Síðan árið 1921 hefir skatta-
löggjöfinni verið breytt oft og
mörgum sinnum og alltaf til
hækkunar á almennum skatt-
greiðendum, en gömlu ákvæð-
in um skattskyldu samvinnu-
fjelaga, sem voru sett meðan
fjelögin voru lítilsmegandi,
fengu að halda sjer. Svo langt
gengur þetta, að þegar útsvars-
lög voru sett árið 1921 eða fyr-
ii meira en aldarfjórðungi. var
sett i þau bráðabirgðaák væði
um greiðslur samvinnufjelaga
til bæja og sveita. Þetta bráða-
birgða-ákvæði stendur enn í
dag.
Slík hefir fasthe! 'inin verið
við forrjettindaaðstöðu sam-
vinnufjelaga, að þrátt fyrir
það, þótt hinar gagngerðustu
breytingar og byltingar hafi
orðið í öllum fjárhagsmálum
landsins ,siðan þau voru sett,
hefir aldrei verið við þeim
hróflað.
Breyting á sam-
vinnufjelögunum.
Síðan samvinnulögin voru
sett árið 1921, hafa sjálf sam-
vinnufjelögin tekið stórfelldum
breytingum. Þau hafa með
mörgu móti bætt svo fjárhag
sinn, að sum þeirra eru í tölu
auðugustu fyrirtækja landsins.
Árið 1921 voru samv innfjelög-
in að kalla má eingöngu versl-
unarfjelög, sem önnuðust kaup
á erlendum vörum fyrir fjclaga
sína eða seldu vörur þeirra. Nú
er þetta breytt. Fje!ögin halda
sjer ekki við að gegna störfum
og þjónustu fyrir fjelagsmenn
sína heldur taka að sjer í sí-
felt ríkari mæli alls konar þjón
ustu fyrir aðra. Þau halda sjer
ekki við verslun, heldur hafa
farið út á allt önnur svið, iðn-
að, útgerð, hótelrekstur og
fjölda margt fleira.
Það hefði mátt ætla, að á-
stæða þætti til að endurskoða
þau lagaákvæði, sem sett voru lengur lynda það löghelgaða
meðan fjelög þessi vmru á upp- íanglæti, sem forrjettindi ein-
vaxtar- og erfiðleikastigi, þeg- j stakra fjelaga hafa skapað. Þeir
ar þau nú hafa tekið slíkum krefjast þess, að þessi fjelög
breytingum, sem drepið hefir taki rjettmætan þátt í að bera
verið á hjer að framan. En þær byrðar, sem sameiginkgar
það hefir alls ekki verið gert. eiga að vera.
Aðstaðan er orðin sú, að sam
vinnufielög fara inn. á fleiri og „ . ...
„ . . .Jr . , Arstaða rikissjoðs
flein svið, sem emstaklmgar
hafa annast, og reka nú harð-
vítuga og ójafna samkeppni við
þá, sem greiða venjulega skatta .
, . , linm hlutdeild samvinnufjelaga
og aikoma heildarinnar bv gg- •
£ ' í skattgreiðslum, að fjelögin
búa enn við meira en aldar-
Ástæðan til þess, að margir fjój-ðungsgömul ákvæði um
hafa á seinustu árum orðið skatta. Ástæðurnar eru aR aðr
hugsandi um, hvort rjett væri ar Qg ÖUum kunnar og verða
að ívilna samvinnufjelögum ekki raktar hjer Rikisjóður
svo gífurlega á annara kostnað,' finnur auðvítað mjög greini_
j Það má nærri geta, að það
er ekki vegna þess, að ríkissjóð
ur þurfi ekki á að halda auk
er auðvitað fyrst og fremst það
ástand, sem nú er í skattainál-
um alra landsmanna, en bau
mál eru á því stigi, að ómögu-
legt er að mæla því bót, með
nokkurri sanngirni, að einn að-
ili, og hann meira að segja vel
efnum búinn, hafi stórfelld for-
rjettindi fram yfir aðra í krafti
lagafyrirmæla, sem fyrir löngu
eru orðin orðin úrelt.
Aðstaða bæjarfjelaganna.
Það hefir allvíða farið svo,
að samvinnufjelög hafa dregið
til sín mestalla verslun staðar-
ins og auk þess ýmsa aðra
starfsemi, sem áður var í hoad-
um einstaklinga. Þegar einstakl
ingarnir hættu rekstri sínum,
vegna ójafnrar aðstöðu í sam-
keppni, en fyrirtæki sem njóta
stórfelldra fríðinda um greiðsl-
ur til þess opinbera tóku við.
þyngdust auðvitað bvrðarnar á
hinum almenna borgara. Og
eftir því sem ákvæðin um
skatta samvinnufjelaganna urðu
lega til þess, að þessi gömlu
ákvæði skuli enn standa. Næg-
ir í því sambandi að minna á
ákvæðin um tekjuskatt sam
vinnufjelaga. en honum er þann
ig hagað, að fjelögin greiða að
eins 8% af skattskyldum tekj-
um, en allir aðrir stighækkandi
skatt miðað við krónutölu. Síð
an 1921 hefir sú breyting orð
ið, að krónutala skattskyldra
tekna er nú ekkert sambærileg
við það sem var. Það var ekki
eins tilfinnanlegt fyrir ríkis-
sjóð árið 1921 og næsta tíma-
i bil þar á eftir, að kaupfjelögin
greiddu ekki meira en 8% af
skattskyldum tekjum, því tekj
I ur einstaklinga og fjelaga voru
I alt aðrar og minni þá en nú að
j krónutölu og allur tilkostnað-
i ur þess opinbera miklu minni.
Fríðindi samvinnufjelaganna
voru því ekki nærri eins áber-
*' andi þá og nú í samanburði við
aðra.
í þessu sambandi má taka
úreltari, fyrir breyttar aðstæð- (Ijóst dæmi af KRON í Revkja-
ur, eftir því varð borgurunum vík.
það tilfinnanlegra, að þeir, sem J Það fjelag greiddi í tekju-
hafa í höndum sjer mikla versl- ; skatt fyrir árið 1947 kr.
un og margan annan rekstur,1 16.960.00, en hhitafjelag með
nytu sjerstakra fríðmda. Og
nú er svo komið, að á þessari
braut verður ekki lengra hald-
ið. Það hefir sums staðar far-
ið svo á liðnum árum, að það er
ííkast því, sem ofurvald kaup-
sömu tekjur hefði greitt kr.
154.767.00.
Munurinn er nú orðinn svona
yfirgengilegur vegna aukinnar
peningaveltu í landinu.
Það er svo glöggt, sem verða
fjelaganna hafi lamað tungu og niá, að það eru ekki aðeins hags
huga hins venjulega skattgreið munir hins almenna borgara,
anda á sama hátt og þegar er- | Sem verður að greiða að sínum
lendar einokanir sátu yfir hlut; hluta fyrir samvinnufjelögin,
manna fyrr á tímum. en nú er heldur eru það hagsmunir allra
málið komið á það stig, að skatt j annara fvrirtækja, sem ofboð-
greiðendur láta sjer ekki öllu > Framh. á bls. 12
Göngur og rjettir. Bragi
Sigurjónsson bjó til prent-
unar. Útg. Bókaútgáfan
Norðri.
I
ÍSLENSKUR almenningur hefir
lengst af verið mjög gefinn fyr-
ir alt, sem lýtur að persónusögu,
frásögum um einstaka menn,
ætt þeirra, afrek og afdrif. En
umhverfi söguhetjanna, lífs-
hættir þeirra og hagur, hefir
oftast verið algert aukaariði.
Þeim sem skráðu sögur af
merkismönnum þótti ekki
mikill fróðleikur í að rita um
daglegt líf þeirra og háttu. Það
er ekki fyr en á síðustu árum,
að menn vakna við þann vonda
draum, að alt það smálega og
margvíslega, sem setti svipinn
á lífskjör feðra okkar, er að
hverfa og gleymast. Það sem
þótti sjálfsagt og ekki frásagn-
arvert í gær er í dag orðið að
sjerkennilegum fróðleik, sem
ekki má týnast. Svo alger og
snögg er breytingin á atvinnu-
vegum okkar og lífsskilyrðum
til lands og sjávar, að sú kyn-
slóð, sem nú er að alast upp,
hefir ekki nema takmörkuð skil
yrði til þess að skilja ýms hug-
tök og orð, sem voru daglegt
mál fyrir stuttu síðan. Spá mín
er sú, að það verði ekki langt
þangað til að íslenskar þjóð-
sögur, og ýmsar bókmenntir
síðari tíma, svo sem sögur Jóns
Thoroddsen, verði ekki gefnar
út nema með talsvert ýtarleg-
um orðaskýringum.
En til þess að unnt sje að
hafa á takteinum áreiðanlegar
upplýsingar um fjöldamargt,
sem lýtur að daglegu lífi manna
á liðnum tíma, þarf nú þegar
að hefjast handa um að safna
öllu, sem enn er tiltækilegt um
þjóðhætti hjer á landi. Brátt
rekur að því, að sá dagur líður
varla. að ekki glatist eitthvað
af slíkum fróðleik. Það verður
ekki langt þangað til að hægt
verður að segja með fullum
sanni, að hver gamall maður
og kona, sem í gröf sína fer,
hafi með sjer þekkingu, sem
glatast óbætanlega.
Þessu máli verða engin skil
gerð hjer, en það rifjast upp
við útkomu bókar eins og Göng
ur og rjettir. Þar er gerð til-
raun til að bæta fyrir margar
vanrækslusyndir og loks horfið
af aldagömlum götum persónu-
lýsinganna og lýst atriðum, sem
voru og eru raunar enn mikils-
verður þáttur í sveitabúskap.
I því bindi. sem út er komið,
eru lýsingar á göngum og rjett-
um sunnan og vestanlands, rit-
aðar af kunnugustu mönnum í
hverju byggðarlagi. Af Skaft-
fellingum rita einna mest þeir
Guðm. J. Hoffell og Vigfús
Sæmundsson, auk fleiri, af
Rangæingum þeir Sæmundur
Einarsson í Stóru-Mörk og Sig-
urþór í Kollabæ, af Árnesing-
um Jóhann Kolbeinsson og Ein
ar J. Helgason og um afrjettir
Borgfirðinga og Mýramanna
ritar Kristleifur á Stóra-
Kroppi.
Afrjettunum sjálfum er lýst,
helstu leitarsvæði eru tekin til
meðferðar, sögur sagðar af
göngum og þar á meðal ýmsum
svaðilförum, og er það alt fróð-
legt. Vitaskuld geta ekki aðrir
um það dæmt hversu vel er
gert, heldur en þeir, sem vrl
eru kunnir því, sem lýst er,
Margar myndir fylgja lestrar-
efninu af rjettum og göngum,
sumar þeirra eru prýðilegar,
aðrar eru daufar, því þær erw
teknar í misjöfnu veðri, eins og
gerist að haustlagi.
Bragi Sigurjónsson skýrir
frá því í inngangsorðum að ætl-
unin sje, að II. bindi þessa rits
verði um göngur og rjettir norð
anlands og austan, og verði
| þriðja bindið gefið út, komi þar
það efni, sem til viðbótar kann
að safnast og þykir mjer trú-
legt, að nóg af góðu efni sje
íáanlegt. Að bókarlokum þyrfti
endilega að vera nákvæm skrá
um atriðisorð, því í slíku riti
kemur fyrir fjöldi af orðum og
hugtökum, sem þarf að setja i
skrá til hægðarauka þeim, sem
I nota ritið.
Útkoma þessarar bókar. er
j þeim gleðiefni, sem hafa garo-
I an af íslenskum þjóðfræðum,
og sjerstaklega ber svo mynd-
arlegt rit vott um, að nú sje
fyrir alvöru að hefjast viðleitni
um að forða þjóðháttum frá
gleymsku. Þjóðsögurnar mis-
munandi að gildi, hafa fram að
þessu setið í fyrirrúmi. En það
mega þeir vita, sem hug hafa
á því að halda til haga þjóð-
háttum okkar, að hver stund-
in er dýrmæt.
Bókaútgáfan ,,Norðri“ hefur
hjer riðið myndarlega á vaðið
og ef fleiri slíkar bækur fylgja
nú fljótlega á eftir, er bærilega
fyrir öllu sjeð.
Bókin er ágæt að öllum frá-
gangi.
Einar Ásmundsson.
25 ára afmæli
hjeraSasambands
Noregs
30. NÓVEMBER hófust í Oslo
mikil hátíðahöld í tilefni af ald-
arfjórðungsafmæli hins ki.nna
Hjeraðasambands Noregs (Nor-
ges Herredsforbund), bæði með
fundarhaldi, að viðstöddum
Hákoni konungi, og veisluhöld-
um. Var þar boðið til fulltrú-
um frá öllum sveitarfjelögum í
Noregi og einnig fulltrúum frá
samböndum hinna Norðurland-
anna, þar á meðal sambandi ís-
lenskra sveitarfjelaga á íslandi,
en stjórn þess hafði eigi tök á
að senda fulltrúa að heiman og
fór þess á leit við sendiherra
Gísla Sveinsson að vera þ ,r í
sinn stað og flytja b'-æðrasam-
bandinu heillaóskir. Varð hann
við því og afhenti hjeraðssam-
bandinu að minjagjöf frá ís-
lenska sambandinu eitt eintak
af hinni glæsilegu Ijósprentun
af hinu mikla handritasafni
Flateyjarbók, og lýsti um leið
með nokkrum orðum sögu og
innihaldi safnsins. Vakti gjöf
þessi feikna hrifningu og var
dásömuð af allri samkomunni.
— Aðrir Norðurlandafulltrúan
komu og með góðar gjafir. '
Hraðfleyg Helikopterflugvjel
BERLÍN — Rússneskt vísindarit
hefur nýlega haldið því fram,
að Rússar eigi helikopterflugvjel
ar, sem geti farið allt að því 459
mílur á khskkustund.