Morgunblaðið - 27.01.1949, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 27. janúar 1949.
MORGU1SRLAÐ10
7
Forsetakosningar verða
í Portúgai 13. febrúar n.k.
Eftir LUIS TEFVES,
frjettaritara Reuters í Lissabon
FORSETAKOSNINGAR eiga
að fara fram í Portugal 13.
febrúar n. k. og munu nú tvö
forsetaefni í framboði, í fyrsta
Binn í 22 ár. Kosningabarátt-
an er að komast í algleyming
•— og dregur hvorugur fram-
bjóðenda af sjer.
Antonio de Oliveira Salazar,
forsætisráðherra, Iýsti því yfir
7. janúar s. 1. „að í þessum
kosningum væri ekki einasta
verið að velja milli tveggja
frambjóðenda, heldur á milli
tvennskonar stjórnarfars“.
A dagblöðunum er hægt að
sjá, hvað ráðherrann átti við
með þessum orðum sínum. Þau
hvetja ýmist til þess, að „horfið
verði að nýju til hins fullkomna
lýðræðis“, ellegar þau eru ein-
dregið fylgjandi því, að haldið
verði fast við núverandi stjórn-
arfar.
Tveir bjóða sig fram
í fyrsta sinn í 22 ár
varð að skerða nokkuð frelsið
í landinu, svo sem prentfrelsi,
frelsi til þess að stofna nýja
stjórnmálaflokka og halda
frjálsar kosningar.
Núverandi stjórn hefir hald-
ið því fram, að það hafi einmitt
verið ofannefnt frelsi, sem skap
aði allan glundroðann í Portú-
gal áður en Carmona komst til
valda. Þess vegna hefir hún
neitað því, að veita landsmönn-
um frelsi þetta á nýjan leik.
Þá ber einnig að geta þess, að
á síðari árum hefir stjórnin
verið miklum mun frjálslynd-
ari en fyrstu árin er hún sat að
völdum, og hún hefir veitt and-
stæðingum sínum meira at-
hafnafrelsi.
ritskoðun dagblaða, hann vill
aði jlandsmönnum Verði veitt
frjálsræði til þess að stofna
nýja stjórnmálaflokka, hann
vill efla alþýðutryggingarnar í
landinu og skapa borgurunum
meira öryggi og hann vill halda
áfram hinni gömlu samvinnu
Bretlands og Portúgal.
Hann lýsti yfir því, að hlyti
hann kosningu myndi hann
skipa nýja stjórn til þess að
framkvæma þessa stefnuskrá
og efna til frjálsra kosninga til
þjóðþingsins, sem siðan myndi
semja nýja stjórnarskrá. ,,Jeg
býð mig fram til þess að geta
náð þessu markmiði á lögleg-
an og friðsamlegan hátt“, sagði
da Matos.
Forsetaefnin.
Frambjóðendur í þessum
mikilvægu kosningum eru
Antonio Oscar Carmona, 79 ára
að aldri, fyrir stjómarflokkinn,
en Carmona hefir verið forseti
portúgalska lýðveldisins síðan
árið 1926. Frambjóðandi fyrir
stjórnarandstöðuna er Luis Nor
ton de Matos, 81 árs gamall.
Samkvæmt stjórnarskrá Port
úgal eiga að fara fram forseta-
kosningar í landinu sjöunda
hvert ár. Forsetinn hefir vald
til þess að skipa ráðherra og
sendiherra í embætti — og reka
þá, ef honum ekki líkar við
þá. Hann hefir einnig vald til
þess að leysa upp þjóðþingið,
ef slíkt er í þágu þjóðarheild-
ar.
Núverandi stjórnarfar komst
á 1926, er hernaðaruppreísn var
gerð í landinu undir forystu
Gomes da Costa. Carmona, sem
þá var hershöfðingi, varð utan-
líkisráðherra í stjórn de Costa
3. júní 1926. 9. júlí 1936 tók
hann við af Gomes da Costa
og varð forsætis- og hermála-
ráðherra. Loks, þann 26. nóv.
1926 varð hann forseti Portúgal
En það var þó ekki fyrr en 25.
mars 1928 að hann var kjör-
inn forseti í fyrsta sinn. Hann
var endurkosinn 1935 og 1942.
I öllum þessum þremur kosn
ingum bauð enginn sig fram
gegn honum.
Dr. Salazar hefír verið for-
sætisráðherra í stjórnartíð
Carmona síðan 1928 og for-
sætisráðherra síðan 1932.
Framfarir.
Þessi ár, sem Carmona hefir
setið að völdum, hefir verið
um ótvíræðar framfarir að
ræða í landinu og þar hefir
verið meiri regla á öllum svið-
um en nokkru sinni áður. En
16 árin fyrir valdatöku Carm-
ona hafði ekki gengið á öðru í
Portúgal en sífelldum bylting-
um og uppreisnum og hið mesta
öngþveiti var ríkjandi í fjár-
málum þjóðarinnar, sem og á
öðrum sviðum.
Til þess að koma á þessari
reglu og þessum stöðugleika
Afstaða stjórnarandstöðunnar.
Mergurinn málsins nú er sá,
að stjórnarandstaðan krefst
þess, að henni sje veitt full-
komið lýðræðislegt frelsi til
þess áð heyja sína kosninga-
baráttu og kosningarnar verði
látnar fara fram eins og í
hverju öðru lýðfrjálsu landi.
Stjórnin hefir á hinn bóginn
ákveðið, að veita aðeins „nægi-
legt“ frjálsræði við kosningam-
ar, „þannig að innanlandsfriðn-
um og velferð þjóðarinnar, sem
stjórninni er skylt að vernda,
verði ekki stofnað í hættu“,
eins og dr. Salazar sagði í svari
sínu við kröfum stjórnarand-
stæðinganna.
Starfsferill de Matos.
De Matos, hershöfðingi, varð
velþekktur fj7rir störf sín sem
landsstjóri í Angola frá 1912 til
1915. Hann var hermálaráð-
herra frá 1915—1917 og það
var hann er skipulagði portú-
gölsku hersveitirnar, sem börð-
ust við hlið bandamanna í
heimsstyrjöldinni fyrri.
Hann átti sæti í sendinefnd
Portúgala á friðarráðstefnunni
1919, var æðsti fulltrúi portú-
gölsku stjórnarinnar í Angola
frá 1921 til 1923 og sendiherra
Portúgal í London frá 1923—
1926.
I ræðu sem hann hjelt, er
framboð hans við forsetakosn-
ingarnar hafði verið ákveðið
í júlí s. 1„ sagði hann m. a.:
„Jeg býð mig fram sem forseta
efni Portúgal til þess að berj-
ast gegn núverandi stjórnar-
fari og til þess að koma á lýð-
ræði í landinu. Jeg er ekki
bundinn neinum stjórnmála-
flokki, nje trúarflokki. Jeg er
hvorki íhaldsmaður, jafnaðar-
maður, kommúnisti nje kon-
ungssinni. Jeg er frjálslyndur,
eins og þeir sem eru í flokki
frjálslyndra í Bretlandi. Þess
vegna trúi jeg á lýðræði, í þess
orðs sönnu merkingu“.
Stefnuskráin.
Aðalatriðin á stefnuskrá hans
eru eftirfarandi:
Hann vill afnema núgildandi
Kosningarnar verði
„algjörlega frjálsar“.
Þann 3. janúar, þegar kosn-
ingabaráttan hófst, tilkynnti
de Matos, að fengist ekki trygg-
ing fyrir því, að kosningarn-
ar yrðu „algjörlega frjálsar“
myndi hann draga sig í hlje
sem frambjóðandi. Með því að
tala um „algjörlega frjálsar“
kosningar kvaðst hann eiga við,
að ritskoðun yrði afnumin, að
stjórnarandstöðunni yrði veitt
leyfi til þess að athuga kjör-
skrána, áður en kosningar færu
fram og sömuleiðis leyfi til þess
að fylgjast með þyí, að kosn-
ingarnar færu löglega fram.
Svar stjórnarinnar.
Sem svar við þessum kröf-
um, sagði innanríkisráðherr-
ann Cancela de Abreu í viðtali
við blaðið „O Seculo“: „Rit-
skoðun á dagblöðum er aðeins
formsatriði. En stjórnin lítur
svo á, að hún sje nauðsynleg og
hún skerðir ekki á neinn hátt
frelsi það, sem nauðsynlegt er
til þess að heyja kosningabar-
áttu. Fyrirskipanir hafa verið
gefnar um það, að blöðin hafi
fullkomið frjálsræði til þess að
mæla með eða gegn frambjóð-
endum. Þau geta einnig gagn-
rýnt gjörðir stjórnarinnar eftir
vild, ef sú gagnrýni fer ekki út
fyrir takmörk almenns vel-
sæmis“.
Kvöldblaðið „Republica“ er
helsta málgagn Norton de
Matos en „Diario de Manha“
er helsta blað Carmona. — Flest
hinna blaðanna birta sjónarmið
beggja, en þeim hættir þó til
þess að hallast fremur á sveif
með öðrum hvorum frambjóð-
enda. — Blað kaþólskra „Novi-
dades“ og blað konungssinna
„A Voz“ eru bæði greinilega á
bandi stjórnarinnar.
„Þjóðin þekkir^mig".
Carmona forseti hefir enn
ekki haldið neinn fund með
blaðamönnum og er ekki búist
við, að hann geri það fyrir kosn
ingarnar. Hann lítur svo á, að
ekki sje nauðsynlegt fyrir hann,
Framh. á bls. 8.
Nútíma-híjómleikar
í Menníaskólanum
«
ÞANN 23. jan. fóru fram nýstár
legir tónleikar í hátíðasal Menta
skólans. Nýstárlegir vegna þess,
að hjer var aðeins flutt nútima-
tónlist, en það er sjaldgæft fyr-
irbæri hjer hjá oss. Þessir tón-
leikar voru fluttir að tilhlutun
Islandsdeildar „Alþjóðafjelags
nútímatónlistar“, en Kammer-
músikklúbburinn sá að öðru
leyti um þá.
Þarna voru flutt verk eftir
Stravinsky, Honegger, Hinde-
mith og Jón Nordal. Hinir 3
fyrstnefndu hafa þegar fyrir
löngu hlotið heimsfrægð sem
tónskáld og hafa verið allmjög
umdeildir, átt sjer ofstækisfulla
mótstöðumenn, en þó einnig
sterka formælendur. Sá elsti
þeirra, Stravinsky, er um það
bil að komast í helgra manna
tölu, þ. e. a. s. hann að verða
klassiskur. Þessa verður víst
heldur ekki langt að bíða, hvað
Hindemith snertir.
Nú skyldi maður halda, að
tónlistardeild höfuðstaðarins
fjölmennti, þegar slíkar nýjung
ar eru á boðstólum (annars
staðar mundi þetta nú að vísu
ekki þykja nýung). En svo var
þó ekki. Hún mun hafa fengið
sjer beauty sleep eftir matinn
þennan sunnudag, því aðeins
30—40 manns sátu í hinum forn
fræga sal Mentaskólans og hlust
uðu á það, sem fram fór.
Þarna var þó gaman að vera,
stemningin notaleg; það var
rjett eins og maður væri heima
hjá sjer — vantaði bara kaffi-
sopann. Þeir, sem listþjónust-
uria höfðu með höndum lögðu
sig alla fram og leystu verk-
efni sín prýðiega af hendi. Sum
ir halda, að á sviði tónskáld-
skaparins sje heimsendi þegar
um garð genginn, eða sje um
það bil að verða. Þessir van-
trúarmenn álíta alt markleysu
eina og hjegóma, sem skapað
hefur verið, jafnvel eftir Bra-
hms. Og þeir tala um ,moderne‘
músik með sömu fyrirlitningu
og Storm Pedersen um ómeti:
Köttur er víst bragðbetri, en
hundur kvað þó vera hollari.
Og svo setjast þeir að sínum
uppáhalds krásum og háma í
sig klassikarana. Og engin
skyldi lá þeim það. En vissu-
lega eru merkileg tónskáld uppi
meðal vor, einnig nú. Og meðal
þeirra mestu eru þau, sem hjer
voru á dagskrá.
Bjarni Guðmundsson var
kynnir. En sem betur fór, gerði
hann enga tilraun til að út-
skýra sjálf verkin nánar, enda
væri enginn öfundsverðum af
þeim starfa, svona í stuttu máli.
En hann sagði okkur margt
fræðandi um tónskáldin sjálf,
og var það vel þegið.
Wilhelm Lanzky-Otto ljek
fyrst píanósónötu eftir Strav-
insky. Verkið er í þrem þátt-
um. Þetta er athyglisvert verk
fyrir margra hluta sakir. Jeg
vil líkja höfundinum hjer við
flugmann, sem leikur sjer um
loftin, en sleppir þó aldrei af
radartækjunum. Hann hefur
hjer samband við tvær-öflugar
stöðvar: Beethoven og Bach. í
fyrsta þættinum skýtur Beet-
hoven upp höfðinu, en í öðrum
oð þriðja þætti er það Bach.
Sjerstaklega minnir annar þátt-
urinn á Sarabande a la Bach,
og þó öllu heldur á Bach a la
Stravinsky. Stravinsky er ekk4
svo mjög eldglæringameistar-
inn í þessu verki, heldur • sá
íhuguli, blóðdökki Rússi, sem
er frelsaður í Bach. Lanzky-
Otto Ijek sónötuna af miklum
skilningi, og gerði henni hirv
bestu skil.
Egill Jónsson (klarinett) og
Robert Abraham (píanó) ljeku
þvínæst Sónatínu eftir Honeg-
ger. Sónatían er, eins og nafn-
ið gefur til kynna, stutt. En
stutt (ekki þó ævinlega saman-
þjöppuð) form, eru sameigin-
leg flestum nútímatónskáldum,
og eru þau oft til bóta. Verk-
kunnátta þeirra er og mjög
mikil og minnir stundum á list-
iðnað, handverk, og ber ekki að
lasta slíkt. Nokkuð minnir þessi
Sónatína mig á þetta, einkum
í 1. þætti. í öðrum þætti var
meiri dýpt, og þó var síðasti
þátturinn áhrifamestur me'ð
sínu jazzkenda hljóðfalli. Són-
atían naut sín mjög vel í með-
ferð þeirra Egils og Roberts.
Og svo kom Páll Hindemith
með þrjú sönglög. Það getur
ekki talist ókostur, að þessi lög
eru æði torskilin við fyrstu
heyrn — heldur miklu fremur
kostur.
Þótt mjer fyndist Stravinsky
skemmtilegastur (ef nota má
það orð), þá játa jeg það, aö
Hindemith verkar yfirleitt.
sterkast á mig hinna yngri
manna, sem jeg hef átt kost
á að kynnast til nokkurrar
hlítar. Og það er ekki bara „die
deutsche Grundlichkeit“, sem
náttúrlega er snar þáttur i
allri sköpun hans, sem þessu
veldur, heldur sá tónaheimur,
sem hann lifir og hrærist i,
og er, þrátt fyrir upprunalegan
skyldleika við Brahms og Reg-
er, hans eigin heimur. List haris
er laus við ytra prjál, eða skart,
en hugur hans stefnir meir inn
á við. Lykillinn að verkum hans
er ekki fjarri, ef menn aðeins
leita hans. — Frú Svanhvít Eg-
ilsdóttir söng þessi lög og gerði
þeim prýðileg skil, eins
vandasöm og þau eru. Og Ro-
bert Abraham var hinn besti
leiðsögumaður — og hafnsögu-
maður — við píanóið.
Jeg held, að varla hefði ver-
ið hægt að finna íslenskt verk,
sem betur hefði átt við á þess-
um tónleikum og í þessum sel-
skap, en Tríó Jóns Nordals fyr-
ir obo, klarinett og horn, sem
hjer var flutt, nema þá t. d.
klarinett-sónötu Jóns Þórarins
sonar, sem jeg saknaði þarna,
eða eitthvert annað verk eftir
hann. I þessu stutta tríói kemur
í ljós mikil hugkvæmni og gáf-
ur. Einkum finst mjer Scherz-
óið vel heppnað. En þetta er að
eins áfangi á leið hans upp
gradus ad Parnassum. Leiðin
þangað mun honum vís. And-
rjes Kolbeinsson, Egill Jónsson
og Lanzky-Otto ljeku tríóið
ágætlega og urðu að endurtaka
Scherzóið.
Þessir tónleikar verða vón-
Framh. á bls. 8.