Morgunblaðið - 13.05.1949, Blaðsíða 5

Föstudagur 13. maí 1949.
V/ ORGUNBLAÐIÐ
Kruhnaisn Guðmundsson skrifar um
- B Æ K U R -
„ELDVAGNINN“.
Eftir Sigurð B. Gröndal.
Helgafell.
Saga þessi hefst á Hótel
Borg — og byrjunin er mjög
skemmtileg. Brjánn Þorvalds-
son ungþjónn, sem er nýkom-
inn frá æskustöðvum sínum í
Breiðafirði, gerir samlíking á
veitingasalnum og rjettunum
heima: — „Skvaldur fólksins,
sem blandast glamri áhaldanna
og hávaða atvinnublásaranna,
minnir hann á margraddaðan
jarmklið sauðfjenaðarins. Hinn
margliti og misjafni klæðaburð
ur fólksins verður til þess að
vekja svipaðar tilfinningar í
hjarta hans — eins og þegar
hann fann mislitt lamb í hag-
anum. Hinn sífelldi erill gest-
anna minnir á lambær, sem orð
ið hafa viðskila við lömbin, en
leita þeirra um rjettina, Hið
endalausa japl fólksins virðist
honum standa í nánu sambandi
við háttalag sauðfjenaðarins“.
Sigurður hefur fyrstur manna
lýst lífi og viðhorfi veitinga-
þjónsins í íslenskum bókment-
um. Lesendum er í fersku minni
gleymdust.
Gröndal er að
vísu langt frá því, að vera erfið-
ur aflestrar, en í sögum hans
er það „hinn innri veruleiki“,
sem töfrar lesandann, en ekki
ytra borðið.
,,Eldvagninn“ er bók, sem
lætur lítið yfir sjer, en vinn-
ur á við kynningu! Jeg er inni-
lega ósamþykkur ýmsum sál-
fræðilegum niðurstöðum höf-
undar, en dáist að því hvernig
hljóta almenningshylli! 12. er
yndisleg perla, eitt hið tærasta
ljóð, af ,.abstrakt“ tagi, sem
Steinn hefur ort. 13. er og vel
gert, djarft og hálistrænt.
Oft heyrist talað um, að les-
endur skilji ekki ljóð eins og
þessi, — eða „abstrakt“ list yf-
ir hföuð að tala. En jeg fæ
ekki sjeð að það sje ófrávíkj-
anleg nauðsyn? Skilur maður
sólarlag í Reykjavík, litbrygði
hann skapar þær og rökstyður/Esjunnar, — eða fegurðina
yfirleitt? — Og gerist þess brýn
ískaðaba
„TIMINN OG VATNIÐ'*.
Eftir Stein Steinarr
Helgafell.
Þetta er lítil bók og ekki
veigamikill þáttur í skáldskap
Steins, en þó margt vel um
hana. Ljóðin eru þrettán, öll
„abstrakt“, og mjög misjöfn að
gæðum, — sum vitleysa, önnur
glitrandi perlur, og enn önn-
ur, sem eru „svo sem ekki
neitt“.
Skilningur almennings á
„abstrakt“ skáldskap — og
dittó list! — er að vonum harla
lítill og oftast ekki neinn. Og
mikill hundraðshluti af slíkum
í skáldskap er bullandi della! En
i
skáldsaga hans: „Dansað
I>jörtu“, sem kom út 1947. —1 til eru „abstrakt“ Ijóð, og þau
Sú bók hefur nú verið þýtt á ekki allfá, sem eru ógleyman-
norsku. — Þessi nýja saga, |lega fögur, gerð af meistara-
„EIdvagninn“, er einnig mjög. höndum, — ljóð, sem komast
eftirtektarverð, frumleg og | nær hinni silfurtæru uppsprettu
8jerstæð. Gröndal er engum i allrar listar: sjálfum issnblæ.str-
líkur nema sjálfum sjer. Les-
andinn fær þegar áhúga fyrir
aðalpersónunni, Brjáni Þor-
valdssyni, og samúð með hon-
um. Umhverfinu er einnig ágæt
lega lýst, — veitingahúsinu og
lífi þjónanna þar, gestunum,
sem eru misjafnir. að vonum.
Höf. hefur lag á að sýna hið
broslega í fari persóna sinna,
á viðkunnanlegan hátt. —
Brjánn Þorvaldsson er ekki
vel til þess fallinn að vera
jþjónn og það verður heldur
stutt í stöðu hans á Borginni.
Hann á sjer draum um allt ann-
að æfistarf; hann ætlar sjer
nefnilega að verða listmálari.
Og honum tekst að komast
nokkuð áleiðis að því marki, áð
ur en bókin endar. En allt bend-
:ir til að skáldið ætli sjer að
halda lífssögu hans áfram í
öðru bindi, að minnsta kosti,
og er það vel farið. —
Ástarsaga Brjáns og Áslaug-
ar er það besta í bókinni. Lýs-
ingin á vali hins unga lista-
rnanns, á milli listar sinnar og
unnustunnar, er forkunnar góð.
Sigurður B. Gröndal sneiðir
hjá orðskrúði og stílbrellum.
Prósa hans getur, við fyrstu
kynning, sýnst nokkuð grár og
þunglamalegur. En mannlýsing-
ar hans eru góðar, og frásögn-
in hlýtir sínum eigin lögum.
Höf. er bæði frumlegur og sjálf
stæður og vinnubrögð hans
engin vetlingatök. — Sumstað-
ar hefði þó mátt fága betur. —
Þegar jeg les bækur Gröndals,
verður mjer oft hugsað til
norska skáldsins Sigurðar
Christiansen. Þ'úr eru ekki
h'kir, en andlega skyldir. Christi
ansen var þungur í vöfum, en
ínikill sálfræðingur og mann-
þekkjari. Örlagaþunginn í sög-
tim hans hreif lesandann svo,
þörf að leggja einhvern óbreyt-
anlegan skilning í þetta litla
ljóð Steins Steinars:
„í sólhvítu ljósi
Hinna síðhærðu daga
Býr svipur þinn
Eins og tálblátt regn
Sje jeg tár þín falla
Yfir trega minn
Og fjarlægð þín sefur
í faðmni mínum
í fyrsta sinn“.
inum, en nokkur önnur. — Að
vísu þarf mikla bókmenntalega
þjálfun til þess, að geta notið
þeirra til fulls; þau verða seint
almenningseign. En þeim, sem
kunna að meta þau, verða slik
ljóð „a joy for ever“.
Steinn Steinarr hefur skapað
nokkur slík Ijóð, — auk
margra ágætra kvæða annara.
— Fyrir það ber honum óvisn-
anlegur heiður og hátt sæti í
Bragatúni! En hann er auðvit-
að misjafn og fer ekki altaf á
kostum.
Ljóð þau, sem hjer um ræð-
ir, bera heildarheitið: „Tím-
inn og vatnið", en eru síðan
tölusett, hvért um sig. 1. er
mjög fallegt, einkum fyrsta og
þriðja erindi; miðerindið er
linara. 2. er þunnt, nema þriðja
erindið, sem er hreinasta gull:
„Milli blóðþyrstra vara
Hins brennandi efnis
Vex blóm dauðans".
3. og 4. eru mislukkaðar til-
raunir, — og þó skemmtilegt
glit í þriðja erindi þess siðara.
Þá kemur 5 — yndisfagurt, ef
sleppt er miðerindinu. Hin
hljóða svo:
„Frá vitund minni
Til vara þinna
Er veglaust haf.
Og falin sorg mín
Nær fundi þínum
Eins og firðblátt haf“.
6. og 7. ekki ómerk, en ná
naumast tilgangi sínum, sbr.
motto bókarinnar: „A poem
should not mean but be!“ 8. og
9. eru ofan og neðan og utan
við minn skilning. 10. er fallegt
„SOL OG MENN“
Eftir Vilhjálm frá Skáholti.
Bókaversl Kr. Kristjánss
Kvæðavinum eru minnisstæð
ar fyrri ljóðabækur Vilhjálms
frá Skáholti, einkum „Vort
daglega brauð“. Þar voru falleg
kvæði — og að minnsta kosti
tvær hendingar, sem er gjör-
samlega ómögulegt að gleyma.
— Nýja bókin, „Sól og menn“
er naumast jafnaðlaðandi, þótt
ýmislegt sje vel um hana. Þær
fyrri voru æskuljóð efnilegs
ungs skálds, í þessari kennir
baráttu, hretviðra og útigangs
— og þeim róstum er ekki lok-
ið. Rímgáfuna þarf ekki að efa
og margt brýst í huga skálds-
ins, en hann hefur naumast
fundið form sitt enn, og hann
vandar ekki vinnu sína sem
skildi. Kvæðin eru of löng og
mærðarkend yfirleitt. En góð-
ar hendingar og gullvægar
koma hjá honum enn sem fyrr
og margt er skrambi nálægt því
að vera ágætt. Þvi les maður
þessa bók með ánægju og raul-
ar stef úr henni á eftir — en
óskar þess að höf. hefði lagt
sig betur fram. Manni finnst að
hann hafi flýtt sjer um of að
koma þessu á prent, þetta hefði
getað orðið svo miklu betra, ef
hann hefði gert harðari kröfur
til sjálfs sín.
Og svo, þegar maður hefur
nöldrað yfir göllunum, lítur
maður aftur í bókina og sjer, að
hún hefur fjölmarga kosti, sem
Ijett er að láta sjer sjást yfir.
Svo margt er ljett og laglega
kveðið. En best og skemmti-
legast þykir mjer síðasta kvæð-
ið: „Ljóð orkt utangarðs."
„BEL-AMI“
Eftir Guy De Maupasant.
Hersteinn Pálsson þýddi.
Bókfellsútgáfan.
Þetta 'hefur jafnan verið tal-
in besta skáldsaga franska
skáldsins Maupasant. Him hef-
ur verið þýdd á flest menning-
í HÆSTRJETTI heiur verið
kveðinn upp dómur i málinu
Kristján Guðmundsson K: 'kju-
teig 16 í Hafnaríirði, gegn Stein
dóri Einarssyni leigubilaeig-
anda hjer í Reykjavik og gagn-
sök.
Málavextir.
Málavextir eru er hjer skal
nú greina: Kristján Guðmunds-
son kom til Haínarfjarðar úr
ferðalagi 2. júní 1947. Var hann
með tvo hesta, reið öðrum, en
hinn rölti á undan. Við Reykja-
víkurveg stendur hús það sem
Kristján hýsir hesta sina og er
hann kemur á Reykjavíkurveg,
kemur áætlunarbíllinn R 1467,
sem er eign Steindórs Einars-
sonar. Kristján stöðvaði þá hest
sinn er hann sat, þvi hann þurfti
að fara þevrt yfir Reykjavík-
urveg, en hesturinn sem var
laus hjelt áfram yfir veginn og
var því sem næst kominn yfir
hann er áætlunarbíllinn rakst
á hestinn, er skall þegar í göt-
una en bíllinn stöðvaðist, er
hann hafði runnið yfir veginn
og út af honum en þessi leið
er um 17 m. Hesturinn hafði
við áreksturinn fótbroínað og
Ijet Kristján skjóta hann þar.
Gagnáfrýjandi, sem hefur á-
frýjað málinu með steínu 22.
júlí 1948, að fengnu gagn-
áfrýjunarleyfi 15. s. m., krefst
aðallega algerrar sýknu a<
kröfum aðaláfrýjanda, en Lil
vara, að skaðabótakrafan verði
færð niður eftir mati Hæsta-
rjettar. Svo krefst har n þess
og, að málskostnaður i hjeraði
verði látinn falla niður, en
aðaláfrýjanda verði dæmt a'ð
greiða honum málskostnað fyrir
Hæstarjetti eftir rnati dómsins;
Telja verður, að bifreiðar-
stjórinn á R-1467 hafi átt meg-
insök á slysinu með því aíf
hemla ekki bifreið i.na. og
stöðva í tæka tíð, er rann sát
hestinn fram undan, sbr. L
mgr. 27. gr. bifreiðalaga nr. 2T
frá 1941. Hins vegar 'þykir
gagnáfrýjandi ekki hafa fsýn^
næga varkárni, er hann ljot
hestinn fara lausan inn á.mjög
fjölfarinn veg í útjaðri Hafn-»
arfjarðar, sbr. 12. gr. umferð-
arlaga nr. 24 frá 1941. Þykir
hæfilegt að skipta átyrgð á
tjóninu þannig. að gagnáfrýj-
andi beri -Vs hluta þess en aða'L
áfrýjandi Vs hluta.
Eins og í hjeraðsdómi grein-
ir, mátu tveir dómkvaddir
menn tjón aðaláfrýjanda kr.
8000.00. Eftir að hjeraðtdómur
gekk. hafa matsmennirr: - kom
ið fyrir dóm og gert grein fyrir
mati sínu. Kveða þeir hest aðal-
áfrýjanda hafa verið afburða-
góðan og kostamikinn reiðhest.
Annar matsmaðurirm, Bogi
Eggertsson, lýsti því, ,,að við
matsgerðina hafi matsmennirn-
ir talið, að hæfilegt mr.trverð
á söiuverði hestsins miðað við
aðra gæðinga, sem þeir þekktu
til, væri 6—7 þús. krórrur, en
ofan á það hafi þeir svo bívtt'
1—2 þús. krónum sem eins.kon-
ar sárabótum til eigandans fyr-
ir missi hestsi.ns“. Hinn mats-
maðurinn, Magnús Bergsson,
skýrði einnig svo frá. ,,a'o mats-
mennirnir hafi tekið nokkuð til
greina sárabætur til eigandans
fyrir missi hestsins," Ekki
kveða matsmennirnir sig hafa-
heyrt þess getið, að hestar hafi
I undirrjetti.
íundirrjetti var Steindór Eín
arsson dæmdur til að greiða
Kristjáni Guðmundssyni 4000
kr. með 6 % ársvöxtum frá 29.
apríl 1947. í forsendum dóms-
ins segir m. a. að bílstjórinn
á áætlunarbilnum hgíi átt alla
sök á slysi þessu. Þá segír enn-
fremur að með mati tveggja
dómkvaddra manna haíi verð-
mæti hestsins verið talið 8000
kr., en við munniegan flutn-
ing málsins hafi málílytjend-
um komið saman um það, að
hestar hafi gengið kaupum og
sölum, á þeim tima er slysið
var, fyrir um og yfir 3000 kr.
og loks var lagt fram votxorð
frá hrossaræktunarráðunaut,
um að verð 9 vetra reiðhesta,
en það var umræddur hestur,
hafi verið 2000—2500 kr. á
sama tíma.
I Hæstarjetti, j a síðustu árum verið seidir
Hæstirjettur hækkaði skaða- (hærra verði en 6—7 þús. krón-
bætur þær er Steindór Einars- ur
son skal greiða Kristjáni, um! Með skírskotun til ofan,
1200 kr„ en ársvextir verða greindrar umsagnar matsmann-
anna þykir tjón aðaláfrýjanda-
þeir sömu og í undirrjetti var
kveðið á um og frá sama tima.
í máli þessu skiluðu tveir
dómenda sjeratkvæði, beir
Gizur Bergsteinsson og Jónat-
an Hallvarðsson. Þeír töldu að
Steindóri Einarssyni bæri að
ynna af höndum hærri skaða-
bætur.
í forsendum dóms Kæsta-
rjettar segir m. a. á þessa leið:
Aðaláfrýjandi hefur, að
fengnu áfrýjunarleyíi 25. febr.
1948, skotið máli þessu til
Hæstarjettar með stefnu 4. mars
s. á. Krefst hann þess að gagn-
áfrýjanda verði dæmt að greiða
honum kr. 10028.20 eða aðra
lægri fjárhæð eftir mati dóms-
hæfilega ákveðið kr. 6500.00.
Ber gagnáfrýjanda að fcæta
honum % hluta þess, eða kr.
5200.00, ásamt vöxtum, eins og
krafist er.
Samkvæmt þessari niður-
stöðu þykir rjett, að gagnáfrýj-
andi greiði aðaláfrýjanda máls-
kostnað í hjeraði og fyrir Hæsta
rjetti, samtals kr. 1800.00.
Sjeratkvæði
Eins og fyrr segir skiluöu
hæstarjettardómararijir G.izur
Bergsteinsson og Jónátan Hall-
varðsson, sjeratkvæði i m'áli
þessu, svohljóðandi:
—O—
ins ásamt 6% ársvöxtum frá
29. apríl 1947 tii greiðsludags. 1 Sjer-atkvæÖi
Svo krefst hann og rr.áiskostn- Eins og fyrr segir -k
armál og óhemju mikið lesin i aðar úr henc
ryjanda hæstarjetetardómararr-
Ul'tfc
Gizur
og 11. bæði fagurt og stórbrot- Enn heldur hún velli víða um bæði í hjeraði og fyrir Hæsta- Bergsteinsson og Jónatan Hall-
«tð styrt mál og hrjúfur stíll ið,
en ekki liklegt til að!
Frh. á bls. 12 i rjetti eftir mati dómsins.
i
Framhald á bis 12.