Morgunblaðið - 28.09.1949, Blaðsíða 9

Miðvikudagur 28. sept. 1949.
M ORGXJ HBLAÐIB
9
Bjarni Benediktsson:
UfanrÉkismál 9
Öryggi landsins er uppi-
staða sjálfstæðisins
EITT aí því, sem helst var
^ rnA4-! v-£*••'**' -- Tq_
lands í Atlantshafsbandalaginu
var, að slíkt mundi brjóta í
bága við sjálfstæði landsins.
I
Varnarleysi grefur undan
sjálfstæðinu j
Sjaldan hefur meiri f jarstæða
verið sögð. Ein helsta skylda
hvers sjálfstæðs ríkis er einmitt
sú, að halda uppi vörnum í
Iandi sínu. Ef það er ekki gert
á viðhlítandi hátt, er viðbúið,
að slíkt ríki verði ekki viður-
kent sjálfstætt.
Afleiðing þess getur orðið
sú, að önnur ríki telji sjer óhjá
kvæmilegt að hlutast til um
málefni þess og taka yfirstjórn
þess í sínar hendur.
Þetta hefur margoft komið
fram gegn ýmsum ríkjum áður
en ísland varð sjálfstætt. Það
er einnig skiljanlegt, þegar á
það er litið, að varnarlaust land
skapar hættu og öryggisleysi
fyrir nágranna sína. Árásarríki
getur auðveldlega hremmt því
líkt land fyrirhafnarlítið eða
-laust, og notað það síðan sem
anddyri eða stökkpall til á-
rása á friðsamlega nágranna.
Af þessum ástæðum er það
einn helsti þáttur sjálfstæðis-
máls hvers ríkis, þ. á. m. ís-
lands, að sjá því fyrir hæfileg-
um vörnum.
íslendingar verða að
sig með samn-
ingum við aðra
Aðstaða Islands er hinsvegar
óneitanlega sjerstök. Þó að ís-
Iendingar vildu, gætu þeir ekki
sjálfir varið land sitt svo, að
gagni kæmi til nokkrar lengd-
ar. Eina úrræðið er þess vegna
það, að bindast samtökum við
önnur ríki, um, að þau samein-
ist íslendingum um varnir
landsins eða sjái fyrir þeim.
Þetta var gert með hervarn-
arsamningnum 1941, við Banda
ríkin. Hann fjell úr gildi, er
Keflavíkursamningurinn var
gerður í október 1946. Töldu
menn sig þá sæmilega örugga,
af því að hernaðarákvæði sátt-
mála Sameinuðu þjóðanna voru
komin í staðinn. En þau ákvæði
hafa því miður hingað til reynst
vera einbert pappírsgagn. —
Forsenda fyrir starfshæfni
bandalags Sameinuðu þjóðanna
var samkomulag stórveldanna.
Úr því að það samkomulag
brást, var ekki neins skjóls að
leita hjá Sameinuðu þjóðunum,
ef til stórátaka kæmí.
Aðrar þjóðir, sem voru bet-
ur staddar um varnir sínar en
íslendinear, sáu og skildu þess-
ar staðreyndir. Þess vegna
efndu þær til Atlantshafsbanda
lagsins.
Sjerstaða íslands
Þegar íslendingar skyldu
kveða á um þátttöku sína í því
bandalagi, var sú ákvörðun
þeim mun auðveldari sem ís-
Iendingar voru þá þegar í
Sjerstaða íslands trygð
■ Atlantshafsbandalaginu
j öðru varnarbandalagi að vísu
gagnsiau.su sem sje bandalagi
I Sameinuðu þjóðanna, og þar
1 sem hervarnir landsins voru
mál, sem íslendingar á einhvern
veg urðu að sjá fyrir, ef þeir
með rjettu vildu teljast til sjálf-
stæðra þjóða.
Þess var auðvitað að gæta
við meðferð málsins, að í sátt-
málanum væri ekkert, sem
gerði hann óaðgengilegan fyrir
Islendinga. íslendingar hvorki
gátu nje vildu verja sig sjálfir.
Ennþá síður vildu þeir þó vinna
það til, að haf?i fastar herstöðv-
ar hjer á landi á friðartímum,
eða erlendan her að staðaldri í
landinu. Menn óttuðust, að þó
að slíkt e. t. v. kynni að leiða
til aukins varnaröryggis, þá
kynni það á hinn bóginn að
leiða til missis þess sjálfstæðis,
sem menn um fram allt vildu
vernda.
Erfitt úrlausnarefni
I Því ber þess vegna ekki að
neita, að lausn öryggismála Is-
lands og Islendinga, er erfið.
! Venjulega er frumskilyrði
■ lausnar þeirra mála það, að
aðili vilji sjálfur nokkuð af
mörkum leggja. íslendingar
treysta sjer hinsvegar hvorki
til að verja landið sjálfir nje
ljá landið á friðartímum til
undirbúnings þess, að aðrir
verji það.
Smæð þjóðarinnar gerði þetta
skiljanlegt, en auðveldaði að
sjálfsögðu ekki úrlausnarefnið.
En þýðing landsins, ef til ófrið-
ar kemur, er svo mikil og að-
stæður allar slíkar, að þrátt
fyrir þessa öðrugleiká var hægt
að fá viðunandi tryggingu fyr-
ir öryggi landsins.
íslensk sjónarmið
Jeg hefi áður skýrt frá því,
að það var fyrst hinn 5. janúar
s.l., sem sendiherra Bandaríkj-
anna ræddi við mig efnislega
um þátttöku íslendinga í At-
lantshafsbandalaginu. Um það
samtal ritaði jeg þegar að sam-
talinu loknu minnisblað. og seg-
ir þar svo:
,,Miðvikudaginn 5. janúar
1949, kom sendiherra Banda-
ríkjanna, Mr. Butrick á skrif-
stofu mína samkvæmt beiðni
sinni.
Erindi hans var að afhenda
mjer minnisblað með frásögn
um Norður-Atlantshafsbanda-
lagið. Er jeg hafði lesið frásögn-
ina sagði jeg, að afstaða Islend-
inga til máls þessa mundi vera
komin undir nánari vitneskju
varðandi nokkur atriði og dytti
mjer þá fyrst í hug, án þess
að vilja segja nokkuð um mál-
ið á þessu stigi, hvort ætlunin
(væri, að íslendingar hervædd-
ust sjálfir og skuldbindi sig til
iþess og einnig, hvort hjer ætti
!að dvelja her á friðartímum“.
Jeg ljet það þannig þegar
frá upphafi koma ótvírætt fram
að afstaða mín og annara til
bandalagsins, mundi mótast af
þesum atriðum.
Yfirlýsing
Bandaríkjastjórnar
Óþarft er að rekja gang þessa
máls í einstökum atriðum. —
Rjett er að minna á það. að í
lok viðræðna okkar þriggja,
Emils Jónssonar, Eysteins
Jónssonar og mín, við utanrík-
isráðherra Bandaríkjanna og
aðstoðarmenn hans í mars síð-
astliðnum, var þessu lýst yfir
af hálfu Bandaríkjanna:
,,1) Að ef til ófriðar kæmi,
mundu bandalagsbjóðirnar
óska svipaðrar aðstöðu á íslandi
og var í síðasta stríði, og að það
mundi algerlega vera á valdi
Islands sjálfs. hvenær sú að-
staða yrði látin í tje.
2) Að allir aðrir samningsað-
ilar hefðu fullan skilning á sjer
stöðu íslands.
3) Að viðurkent væri að Is-
land hefði engan her og ætl-
aði ekki að stofna her.
4) Að ekki kæmi til mála, að
erlendur her eða herstöðvar
yrðu á Islandi á friðartímum“.
Ótvíræð yfirlýsing
af hálfu íslands
I ræðu minni við undirskrift
Atlantshafssáttmálans 4. apríl
1949, tók jeg hin íslensku sjer-
sjónarmið alveg ótvírætt fram,
er jeg mælti á þessa leið:
,,Þjóðir þær, sem nú eru að
ganga í þetta nýja bræðralag,
eru að mörgu leyti ólíkar hver
annari. Sumar þeirra eru hinar
mestu og voldugustu í heimi.
Aðrar eru smáar og lítilsmeg-
andi. Engin er þó minni nje má
! sín minna en þjóð mín, íslenska
þjóðin.
I Islendingar eru vopnlausir
og hafa verið vopnlausir síðan
á dögum víkinganna, forfeðra
okkar. Við höfum engan her og
getum ekki haft. ísland hefur
aldrei farið með hernað gegn
nokkru landi og sem vopnlaust
i land hvorki getum við nje mun
um segja nokkurri þjóð stríð
á hendur, svo sem við lýstum
yfir, er við gerðumst ein af
Sameinuðu þjóðunum.
j Staðreynd cr, að við getum
alls ekki varið okkur gegn
neinni erlendri vopnaðri árás.
Við vorum þessvegna í vafa um,
hvort við gætum gerst aðilar
þessa varnarbandalags. — En
svo getur staðið á, að ísland
hafi úrslitaþýðningu um ör-
yggi landanna við Norður-At-
lantshaf.
1 í síðasta stríði tók Bretland
að sjer varnir Islands og siðan
gerðym við samning við stjórn
' Bandaríkjanna um hervarnir
Islands á meðan á striðinu
I stóð.
Mfundiir Preslul
jelugs Vestfjurðu
AÐALFUNDUR Prestafjelags |— Endurskoðendur: Sr. Jón-
Vestfjarða hófst laugardaginn mundur Halldórsson, Stað,
10. þ.m. að Bjarkarlundi í Reyk Grunnavík.
hólasveit. Mættir voru 9 starf-
andi prestar af fjelagssvæðinu
og prófessor Ásmundur Guð-
mundsson, formaður Prestafje-
lags íslands. Fundurinn hófst
með því, að sunginn var sálm-
ur og annaðist Jónas Tómasson
tónskáld á ísafirði, undirleik.
Þá las formaður fjelagsins, sr.
Eiríkur J. Eiríksson, Núpi, ritn
ingarorð og flutti bæn. — Þá
mintist hann látins fjelaga, sr.
Páls Sigurðssonar, Bolungavík,
og risu fundarmenn úr sætum,
til þess að votta þessum látna
fjelaga virðingu sína og þakk-
læti. Síðan las formaður brjef,
sem fundinum hafði borist frá
fjarverandi fjelaga, sr. Jón-
mundi Halldórssyni, Stað,
Grunnavík.
Formaður flutti síðan fram-
sögu í aðalmáli fundarins: —
Kirkjan og menningarlíf þjóð-
arinnar.
II. mál fundarins: Bænda-
kirkjur og safnaðarkirkjur. —
Framsögumaður sr. Einar
Sturlaugsson, Patreksfirði.
II. mál: Kirkjudagur. Fram-
sögumaður sr. Jón Kr. ísfeld,
Bíldudal. I því máli var sam-
þykt svohljóðandi ályktun:
„Aðalfundur Prestafjelags
Vestfjarða ályktar að stefna
beri að því, að komið sje á í
söfnuðunum almennum kirkju-
degi, þar sem aflað sje fjár til
fegrunar kirknanna og um-
hverfis þeirra og stuðlað á ann
an hátt að kirkjulgeri menn-
ingu. Jafnframt beinir fundur-
inn þeim tilmælum til biskups
ins, Prestafjelags íslands og
kirkjuráðs, a ðsamið verði sjer-
stakt helgisiðaform fyrir slík-
an kirkjudag. fyrsta sumardag,
sjómannadaginn, 1. maí og 17.
júní“.
IV. mál: Kirkjan og útvarp-
ið. Framsögumaður sr. Þor-
steinn Björnsson, Þingeyri.
V. mál: Gj'áldkeri, sr. Einar
Sturlaugsson. lagði fram end-
ry'skoðaða reikninga, og voru
þeir samþyktir.
VI. mál: Stjórnarkosning. —
Stjórnin var endurkosin, en
hana skipa: Sr. Eiríkur J. Ei-
ríksson, Núpi, formaður. — Sr.
Einar Sturlaugsson, pórafstur,
I Patreksfirði gjaldkeri. — Sr.
Jón Kr. ísfeld, Bíldudal, ritari.
!— Varastjórn: Sr. Jóhannes
Pólmason, Súgandafirði og sr.
. Sigurður Kristjánsson, ísafirði.
Umræður á fundinum voru
miklar og almennar, einkum
um aðalmál fundarins. — Auk
mála, sem fyrir fundinn voru
lögð til umræðu, sagði sr. Sig-
urður Kristjánsson, Isafirði,
frá dvöl sinni í Englandi á s:l:
vetri. Þá kom Guðmundur
Sveinsson, Tálknafirði, á fund-
inn o græddi nokkuð síysamál.
Fundinum lauk síðdegis
þriðjudaginn 13. þ.m. með
söng, er Jónas Tómasson, tón-
skáld, annaðist, en prófessor
Ásmundur Guðmundsson, er
setið hafði fundinn og tekið
virkan þátt í honum, las ikn-
ingargrein og bað bænar.
ísambandi við fundinn fór
fram guðsþjónusta í Reykhóla-
kirkju, sunnudaginn 11. þ. m.,
þar sern prófsasturinn, sr. Einar
Sturlaugsson, settj hinn ný-
kjörna prest að Reykhólum, sr.
Þórarinn Þór, inn í embættið.
Skírn og altarisganga fór fram
í guðsþjónustunni. Sr. Þorsteinn
tók til altaris. Söng í kirkjunni
annaðist nýstofnaður kirkju-
kór Reykhólakirkju, undir
stiórn Jónasar Tómassonar. •—
Eftir guðsþjónustuna buðu for-
stjóri tilraunastöðvarinnar að
Reykhólum, Sigurður Elíasson,
og frú hans, prestunum til
kaffidrykkju á heimili sínu. —
Síðan flutti prófessor Ásmund-
ur Guðmundsson erindi í Reyk-
hólakirkju: 0 Jesús hefur starf
sitt“. Erindinu var forkunnar
vel tekið, enda fróðlegt og á
hrifamikið. — Að því loknu
sátu fundarmenn, fjelagar
kirkjukórsins o. fl. boð sóknar-
nefndar Reykhólasóknar, en því
hófi stjórnaði Magnús Ingi-
mundarson, Bæ. — Um kvöld-
ið skoðuðu prestarnir Reykhóla
stað.
Helsingfors vann
handknatfleiks-
mótið
HANDKNATTLEIKSKEPPN-
INNI milli höfuðborganna á
Norðurlöndum, sem handknatt
leiksflokkur Ármanns, tók þátt
í, lauk í fyrrakvöld, með sigri
Stokkholms. en liðið hlaut átta
stig. Ármenningarnir hlutu tvö
stig.
í síðari umferð mótsins fóru
Aðild okkar að Norður-At- leikar svo, að Kaupmannahöfn
lantshafssamningnum sýnir, að ( vann Ármann með 17 mörkum
bæði sjálfra okkar vegna og geSn 6. — Fyrri hálfleik auk
annara, viljum við svipaða skip
an og þá á vörnum landsins,
ef ný styrjöld brýst út, sem við
vonum og biðjum að ekki
verði“.
Að fengnum og gefnum þess-
úm yfirlýsingum verður ekki
með 6:6. — Osló og Helsingfors
gerðu jafntefli 7:7. Helsing-
fors vann Ármann með 9 mörk
um gegn 4 og þá vann Stokk-
hólmur Kaupmannahöfn með
8 mörkum gegn 5 og Stokk-
hólmur vann Osló móð 8 gegn
um það deilt, að Atlantshafs- 4 mörkum.
sáttmálinn leggur hvorugt á ís- J Stigin verða því* þau, að
lendinga: Skyldu til að hafa Stokkhólmur hlaut 8 stig, —
sjálfir her nje þola herstöðvar Kaupmannahöfn sex stig, Hels-
eða erlendan her hjer á landi á ingfors 3, Ármann tvö stig og
friðartímum.
Osló eitt stig.