Morgunblaðið - 30.09.1949, Blaðsíða 9

Föstudagur 30. sept. 1949.
MORGUISBLAÐIB
Bfarni Benediktsson: Uianríkismál 11
ÞÁTTTAKA ÍSLAMDS Í EFIMAHAG
SAMVIIMIMUIMIMI VAR SJÁLFSðGÐ
HausimóHð
I>EGAR styrjöldinni lauk árið
1945 voru mörg lönd Evrópu
stóriega skemmd. Mannvirki
voru eyðilögð og borgir í rúst-
um. Framleiðslugetan varð
því mjög lömuð frá því, sem
áður hafði verið, enda skorti
almenning fæðu til að geta
notið sín fullkomlega til starfa
og tæki vantaði til að afköst
vinnunnar yrði viðunandi.
Öngþveitið eftir ófriðinn
Jafnframt þessu hafði fjár-
málakerfi þjóðanna komist úr
lagi. Fje skorti til nauðsynlegra
umbóta og fj árfestingar; stund
um jafnvel til lífsviðurværis.
Alþjóðlegan gjaldmiðil skorti,
og jafnvel þó að menn hefðu
milli handa ærna peninga síns
heimalands, var ómögulegt að
skipta þeim í peninga þeirra
ríkja, sem helst gátu látið í
tje þær vörur, er allir sóttust
eftir.
Af öllum þessum ástæðum
horfði til auðnar, öngþveitis og
upplausnar. Viðsýnir menn
höfðu að vísu fyrir löngu sjeð
þau einföldu sannindi, að til
varanlegrar velmegunar þjóð-
anna þarf þeim öllum að vegna
vel. Örbirgð og öngþveiti eru
ekki aðeins skaðsamleg fyrir
þá, sem þannig eru þjakaðir
sjálfir, heldur grafa einnig und-
an öryggi hinna, sem í bili eru
betur staddir.
Ræða Marshalls og
upphaf samtakanna
Marshall, utanríkismálaráð-
herra Bandaríkjanna. hefir
tryggt sjer sæti í mannkyns-
sögunni, með því að verða fyrst
ur til að beita sjer fyrir, að
eftir þessum sannindum vrði
farið svo um munaði í sam-
skiptum þjóðanna.
í ræðu sinni 5. júní 1947 í
Harvard-háskóla, gat Mars-
hall þess, að ef Evrópuþjóðirn-
ar efndu til samtaka sín á
milli um gagnkvæma samvinnu
til viðreisnar álfunni, mundu
Bandaríkin eftir föngum styðja
þá viðleitni.
Utanríkisráðherrar Bretlands
og Frakklands boðuðu þegar í
stað til fundar á milli sín og
utanríkisráðherra Rússlands
um þessi efni í París. Á þeim
fundi varð samkomulag milli
Bretlands og Frakklands. En
utanríkisráðherra Rússlands
vildi ekki semja við hina um
þvílíka samhjálp, heldur sagði
þeim, að lönd þeirra skyldu
hafa verra af, ef til slíks sam-
starfs væri stofnað, samkvæmt
því sem Bevin hefir skýrt frá.
Utanríkisráðherrar Bretlands
og Frakklands ljetu þetta þó
ekki á sig fá, heldur buðu ríkj
um Evrópu til sameiginlegs
fundar á miðju sumri 1947 til
að fjalla um þessi efni. Rúss-
land og leppríki þeirra neit-
uðu þátttöku. Vitað var þó, að
ríkin austan járntjalds, önnur
en Rússland, vildu gjarnan
taka boðinu. Tjekkóslóvakía
Sferákvæði trygðu hagsmuni íslands
tilkynnti meira að segja þátt- hafa haft margar aldir til að
töku sína, en var síðar neydd gera það, sem gert hefir verið
til að afturkalla samþykki sitt.
íslandi boðin þátttaka
Til Islands barst boð um
þátttöku 4. júlí 1947. Ríkis-
á einum eða tveimur manns-
öldrum hjer. Þrátt fyrir évði-
leggingar stríðsins eru þær
þessvegna miklu auðugri þjóð-
ir, ekki aðeins að landgæðum
stjórnin og utanríkismálanefnd heldur einnig að ÖHum mann'
voru þegar í stað samþykk að virkium, heldur en Islendingar.
taka þessu boði. Fulltrúi kom
múnista hreyfði þó að sjálf-
Aðrar þjóðir, sem auðgast
höfðu á stríðinu. eins og t.d.
sögðu þegar í stað andmælum Sviar °§ Irar- hikuðu heldur
og vildi láta bíða þess að sjá ekkl við að taka Þátt 1 sam'
hvað hin Norðurlöndin gerðu. starfmu um endurreisn Evrópu
Aðrir töldu þvílíka bið með og njóta góðs af Þeim hlunn'
öllu ástæðulausa, enda höfðu indum’ sem Þeirri Þáttfuku eru
Norðurlöndin þrjú, Danmörk,
Noregur og Svíþjóð, þá efnt til
fundar sín á milli um þessi mál,
án þess að boða ísland til sam-
samfara.
íslendingar hefðu því sýnt
meira en lítinn vanþroska, ef
þeir hefðu hikað við að taka
ráðs, en hagsmunir íslands af að fullu og öllu þátt 1 þessu
, , ,,,, . samstarfi. En auðvitað vildu
þatttoku í þviliku vioreisnar-
starfi voru svo auðsæir, að ekki menn ekki binda sig 1 neinu
mikillar umhugsunar ^ en steð væri’ hvertar skuld
(bindingar væru þátttökunni
samfara.
þurfti
við.
Afkoma íslands er að veru-
legu leyti háð afkomu nágranna
landa þess. Ef þeim vegnar illa
getur efnahagur Islands ekki
verið góður til langframa. ís-
land hlaut því þegar af þeim
ástæðum að stuðla að samstarfi
til að bæta efnahag þessara
stríðshrjáðu landa. Betri skip-
an gjaldeyrismálanna og hafta
minni verslun eru ennþá þýð-
ingarmeiri fyrir ísland en flest
ar þjóðir aðrar, því að íslend-
ingar eiga öllum þjóðum öðr-
, um meira undir utanríkisversl-
un. —
Þessi höfuð sannindi voru
mönnum ljós strax í upphafi og
þau hlutu að ráða því, að ís-
(land yrði þátttakandi þessa
samstarfs.
I Eftir því 'sem undirbúningi
samstarfsins og samstarfinu
, sjálfu miðaði áfram, varð og
ljóst, að ísland átti alveg
beinna hagsmuna að gæta.
i
Þarfir Islands síst minni
, en annara þátttökuríkja
ísland varð að vísu fyrir
tiltölulega litlu beinu stríðs-
tjóni miðað við flestar þjóðir
Evrópu aðrar, og mega menn
þó ekki gleyma þeim manns-
lífum og fjárverðmætum, er ís-
Skilyrði fyrir þátttöku
Samningunum milli þátttöku
ríkjanna í Evrópu lauk í apríl
1948. Eftir það var tekið til ó-
spilltra mála um samninga
hvers einstaks ríkis við Banda
ríkjastjórn.
Þar sem Bandaríkjaþjóðin
átti að borga brúsann og inna
af hendi stórkostlegar fjár-
greiðslur til aðstoðar öðrum
þátttökuríkjum, var eðlilegt,
að Bandaríkjamenn settu nokk
ur skilyrði fyrir stuðningi sín-
um. Aðallega áttu þau skilyrði
að tryggja, að hjálpin yrði að
því gagni, sem til stóð, en einn-
ig vildu Bandaríkjamenn búa
svo um, að ekki yrði gengið á
rjett þegna þeirra í efnahags-
málum í einstökum þátttöku-
ríkjum, á meðan á samnings-
tímanum stæði. Um alt þetta
voru ákvæði í lögum, er Banda
ríkjaþing og forseti settu, og
var Bandarikjastjórn auðvitað
að verulegu lejúi bundin af
þeim lagaboðum í samningum
sínum við einstök þátttpkuríki.
Hagsmunum íslands
borgið
Sum af þessum ákvæðum
lendingar misstu af ófriðarvöld þóttu vera slik, að þau gæti
um. En um eign atvinnutækja verið varhugaverð fyrir ísland.
og fiamkvæmdir mátti að öðiu Áður en íslendingar gerðust
leyti um margt jafna íslandi aðilar samningsins. þurftu þeir
við ástandið hjá þeim þjóðum, þvj ag viðurkenda nokkra
sem nokkurt afhroð höfðu gold fyrirvara um sjerstöðu sina, og
ið i ófriðnum en þó ekki orðið hafði ríkisstjórnin um þau
allra verst úti. | efni náið samband við utanríkis
Danmörk og Noregur biðu málanefnd.
t. d. mun meira tjón í stríðinu Kommúnistar vildu auðvitað
heldur en Island, en uppbygg' spilla þátttöku íslands í þessu
ing þessara landa og eign at- samstarfj og reyndu þessvegna
vinnutækja var þó að ófriðnum á sinn venjulega hátt að skjóta
loknum miklu meiri en íslands inn fleygum til að torvelda
Allar tæknilegar framfarir og lausn málsins. Að öðru leyti
framkvæmdir hjer á landi hafa virtist utanríkismálanefnd vera
gerst á örfáum áratugum. Aðr- ríkisstjórninni sammála um. að
ar þjóðir Evrópu, þ. á m. þess- sjálfsagt væri að semja við
ar frænd- og vinaþjóðir okkarBandaríkjastjórn, svo fremi a3
nauðsýnlegir fyrirvarar fengj-
ust.
Samningar um þá tókust
vonum framar og hefði því
mátt ætla, að enginn, sem sam
starfinu var á annað borð
hlynntur, mundi hafa neitt við
samningsgerðina að athuga.
Töldu menn þessvegna örugt,
að unt yrði að undirrita samn-
inginn fyrir tilskilinn tíma. En
3. júlí hafði verið settur sem
síðasti dagur til ákvörðunar
um, hvort menn vildu gerast
samningsaðilar og njóta frá
upphafi þeirra hlunninda, sem
í boði voru.
Brjef Hermanns
Jónassonar
Á allra síðustu stundu eftir
að búið var að fá öllu því fram-
gengt, sem vonir gátu staðið til,
barst ríkisstjórninni hinsvegar
brjef frá Hermanni Jónassyni,
formanni Framsóknarflokksins.
í brjefinu, sem er dagsett 2.
júlí 1948, er mjög loðið sagt frá
afstöðu miðstjórnar Framsókn-
arflokksins til samningsgerðar-
innar. Til viðbótar bætir Her-
mann Jónasson síðan við nokkr
um athugasemdum frá sjer sem
þingmanni, en ekki í umboði
flokksins. Telur hann þar upp
nokkur atriði, en segir siðast:
„En það, sem er alvarlegast
í mínum augum er jafnrjettis-
ákvæðið með veikum og loðn-
um fyrirvara.
Jeg lít svo á, að eftir
að samningurinn er svona
úr garði gerður, eigi að reyna
að fá bráðabirgðalán í Banda-
ríkjunum í alþjóða gjaldeyris-
sjóðnum, eða annarsstaðar.
Jafnframt eigi að gera stjórn
Bandaríkjanna ljóst, að til þess
að gera samninga, þar sem ýms
atriði eru vafasöm, verður að
kalla saman þing og hafa sam-
ráð um öll atriði við það.
Þetta er það, sem jeg álít að
eigi að gera nú þegar, því leið-
rjetting á jafnrjettisákvæðinu,
eða fyrirvari. sem gerir það að
engu fæst að mínu áliti ekki
í bráð. En án þess að gera jafn-
rjettisákvæðið að engu, álít jeg
að ekki eigi að gera neinn samn-
ing“.
Samningurinn
undirritaði:r
Af brjefi þessu var. ljóst, að
þegar á átti að herða vildi
formaður Framsóknarflokksins
hvorki binda flokk sinn nje
sjálfan sig við fylgi við þann
samning sem í boði var. Sjálfur
lýsti hann meira að segja
beinni andstöðu við samnings-
gerðina.
Stuttur tími var til stefnu og
sumir ráðherranna utan bæj-
arins, þ. á m. Eysteinn Jóns-
|son. sem staddur var á Aust-
fjörðum, enda hafði verið litið
svo á, að málið væri í rauninni
útkljáð. Áður en gengið væri
NÚ er búið að tefla sjö umferð-
ir á Haustmóti TaflfjelagS
Reykjavíkur.
Eftir þessa umferð, er Árni
Stefánsson enn hæstur að vinn-
ingsfjölda, 5%, í öðru sæti og
þriðja eru Sveinn Kristinsson
og Þórir Ólafsson, báðir með
4 V2 vinning.
í sjöundu umferð fóru leik-
ar svo að Jón Ágústsson vann
Þórð Jörundsson, Þórir Ólafs-
son vann Hjálmar Theódórsson,
Árni Stefánsson vann Friðrik
Ólafsson og Óli Valdimars vann
Steingrím Guðmundsson. —•
Jafntefli gerðu þeir Sveinn
Kristinsson bg Guðjón M. Sig-
urðsson.
— Kvöldfagnaður
CFramh. af bls. 21
því ákveðið að efna sameigin-
lega til kvöldfagnaðar með dans
leik á laugardagskvöldið í Sjálf
stæðishúsinu.
Kvöldfagnaðurinn verður með
því sniði að húsið verður opn-
að kl. 7 og geta þá þeir, sem
þess óska, neytt kvöldverðar, en
á meðan eru ljettir hljómleikar.
Klukkan 9 verður eitthvert
gott skemmtiatriði, en að því
loknu hefst dansinn. Húsinu
verður lokað kl. 10 — og dans-
að til kl. 2.
Aðgöngumiðar fyrir meðlimi
Sjálfstæðisfjelaganna og gesti
þeirra verða seldir á skrifstofu
flokksins í Sjálfstæðishúsinu í
dag og á morgun.
Það mun áreiðanlega spyrjast
vel hjá Sjálfstæðisfólki að fje-
lögin hafa tekið upp slíkan hátt
á sameiginlegum dansleik og er
því miklu vissara að tryggja
sjer í tíma aðgöngumiða.
— MafreiÖslumenn
Framhald af bls. 2
prófi frá Matsveina- og veit-
ingaþjónaskólanum voru þess-
ir:
Matsveinar: Sven Símonar-
son, Óskar Líndal, Henry
Kjernested, Ásgeir Guðbjarts-
son, Guðmundur Finnbogason,
Ari Jónsson, Axel Björnsson,
Kári Halldórsson, Guðmundur
Björnsson, Guðjón Þorsteins-
son, Sigurgeir Jónsson. Veit-
ingaþjónar: Kristján Sigurðs-
son, Ragnar Gröndal, Konráð
Guðmuncfsson, Halldór Krist-
insson, Jón Maríusson, Elías
Júlíusson, Guðjón Guðmunds-
son, Bjarni Guðjónsson og
Magnús Antonsson.
frá samningsgerðinni var hins
vegar nauðsynlegt að vita með
vissu um afstöðu Framsóknar •
flokksins í þessu þýðingarmikla
máli. og voru því gerðar sjer-
stakar ráðstafanir til að ná
rikisstjórninni á fund. — Það
tókst og urðu þar allir sam-
mála, einnig ráðherrar Fram-
sóknarflokksins, um, að sjer-
ákvæðin um afstöðu Islands
væri fullnægjandi og mótbár-
ur formanns Framsóknarflokks
^ ins að engu hafandi. Er ekki
i kunnugt, að Hermann Jónasson
hafi síðan fundið að þeirri af-
greiðslu eða haldið brjefi sínu
á lofti.
Rikisstjórnin ákvað því að ut-
anríkisráðherra skyldi undir-
rita samninginn, sem hann og
gerði, hinn 3. júlí 1949.