Morgunblaðið - 06.05.1952, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 6. maí 1352.
MORGUISBLAÐIB
9
handsaí
I>annig rákum við gæsirnar í ratgirðingarnar, handsömuðum þær
og merktum með málmhring á fótinn.
IWÁNUDAGINN 28. apríl flutti dr. Finnur Guðmundsson, forstjóri
Náttúrugripasafnsins, erindi um heiðagæsina á fundi í Náttúru-
fræðifélagi íslands. í tilefni af þessu erindi dr. Finns átti tíðinda-
xnaður frá Morgunblaðinu tal af honum um heiðagæsina og rann-
sókriir á útbreiðslu hennar og lifnaðarháttum, sem fram fóru á
s. 1. sumri.
ÚTBBEIBSLA GÆSMINNAR '
Heiðagæsin verpir ekki néma á
Jjremur stöðum í heiminum, Norð
austur Grænlandi, Spitzbergen og
Fiér á hálendi íslands og er mest
xnergð hennar hér á landi. Á
vetrum flýgur hún suður á bóg-
inn og heldur sig i Englandi og
Skotlandi vetrarmánuðina.
Það var ekki fyrr en árið 1920,
að menn vissu íyrst . um varp
heiðagæsarinnar hér á landi og
stafaði það eðlilega af því, hve
fuglalíf á hálendi landsins hafði
verið lítt rannsakað fram til þess
tíma. Tveir Englendingar, er hér
dvöldust í náttúruskoðunarerind-
um árið 1929 urðu gaesarinnar
fyrst varir í svonefndu Krossár-
gili, sem er ein af þverám Skjálf-
andaíijóts ofan við byggð. j
Á árunum upp úr 1930 rann-
sakaöi Vlagnús heitínn ,‘ljörns-
son, fuglafræðingur, nokkuð út-
breiðslu gæsarinnar, en vsr jafn-
an svo seint á ferð eð varptími
hennar var þá að mestu liðinn.
Árið 1945 fór dr. Finnur Jeið-
angur upp með Skjálfandafljóíi
til þess að kynna sér varpstöðvar
gæsarinnar, en hafði þá frétt um
ennþá stærri varnst'óövar upp
xneð Þjórsá, en leiðangur á bær
slóöir komst ekki í "ramkvœmd
sökum þess, sð farareyrí skorti.
Hér á landi verpir gæsin cð-
eins uppi á hálendinu og alls stað-
ar fyrir ofan manriabyggðir, cn
það er aftur á móti grágæsin, ssm
verpir í bvgeð. Einu þekktu varp
stöðvar heiðagæsarinrar hér á
landi eru upp með Þjórsá og
þverám hennar, upp :neð Skiálf-
andafljóti og við Jökulsá á Fjöll-
um.
"TII.DRÖG LEIÐANGUKSINS
Sonur heimskauiafarans kunna
IRobert Seotts, Peter Scoít, list-
xnálari, er ,einn af aðalmönnunum
x brezku íuglarannsóknafélagi og
f.uglaveri,. sem staðsett er við
ána Sevem á Englandi og nefnist
„Severn Wildfowl Trust“. Þar or
stærsta safn lifandi anda og gæsa
x heiminum, og finnast þar sam-
tals 920 fuglar af 130 tegundum.
Scott hafði v'eturinn 1949—1950
byrjað á því að merkja heiðagæs-
ír þær, sem leita til Breílandseyja
á vetrum og hafði það aldrei ver-
íð gert fyrr. Merkti hann 650 gæs 1
ir og hugðist fylgjast þannig með
ferðum þeirra og útbreiðslu.
Veiddi hann gæsirnar, sem vitan
lega eru íleygar yfir vetrarmán-
uðina 'og mjög styggar, í eins-
konar rakettunet, er hann skaut
yfir hópana og var það gert með
ærnum tilkostnaði.
Árið 1950 hittust þeir dr. Finn-
ur og Peter Scott á "uglafræð-
ingaþingi í Uppsölum í Svíþjóð
os? stakk dr. Finnur þá upp á pví,
að þeir færu samtiginlegan leið-
angur inn á hálcndi íslands til
þess að kynna sér varp gæsar-
inr.ar.
FIMM VIKNA DVÖL
VÍÐ GÆSAVEIBAB
Þann 22. iúni í'sumar lögðu
þeir dr. Finnur cg Peíer Scott
síðan af stað frá Reykjavík ásamt
tveimur öðrurn Englendingum,
austur aö Ásólfsstcðum í Þjórs-
árdal. Ferðin þaðan upp í Þjórs‘
árver undir Hofsjökli iók ríðan
fjóra daga og s’.óu þeir upp tjöld-
MERKINGARNAR
— Hvernig gekk ykkur að ná
gæsurium og merkja þær?
Iieiðagæsin er ófleyg : rá
15. júlí til 1. ágúst og sést á þeim
tíma engin gæs á flugi og c: því
heppiiegast að ná þeim á þeini
tíma. Ungarnir eru þá einnig enn
öfleygir, en þeir skríða ekki úr
eggjunum fyrr en síðast í júní.
Við byrjuðum á því að elta °ícs-
irnar á hestbaki, en það er mjög
seinleg og frumstæð aðferð. Þó'.t
þær séu ófleygar hlaupa þær þó
geysihart og gátum við aldrei náð
nema um 50 gæsum á dag með
þeirri aðferð.
GÆSARÉTTIRNAR
Uppi á hæðum þarna í verun-
um eða sandöldum, fundum við
merki um gamlar gæsaréttir, er
r.otaðar hafa verið til að velða
gæsirnar fyrr á öldum. Eru það
kvír hlaðnar úr grjóti, sem nu
eru að vísu fallnar að mestu.
Vitað var um 9 slikar réttir,
áður en við komum á þessar slóð-
ir, en við fundum 10 í viðbót á
þessu svæði. Hvergi hafði ég séð
þessara rétta getið í heimildum,
fyrr cn mér var nýlega bent á frá
sögn Gísla Oddssonar, Skálholts-
biskups, en hann getur þeifra í
bók sinni Undur íslands, er rituð
var árið 1638.
Við höfðum með okkur net.
200 metra löng, og bjuggum til
slíkar réttir úr þeim til þess að
veiða gæsirnar í. Við höfðum tek-
ið eítir að þegar styggð kom að
gæsúnum hlupu þær ávallt upp
á hæðir, enda voru .hinar fornu
réttir allar byggðar á hæðabung-
um.
Sáum við fljótlega hverju þetta
sætti, því gæsirnar geta harðast
hlaupið upp í móti, því ef þær
hlaupa undan brekkunni koll-
steypast þær gjarnan. Einnig eiga
þær miklu auðveldara með að
hlaupa á sléttum sandöldum. held
Ein af hinum hiöffnu gecsaréttiím frá landnámsöld, sem hinir fornu
Þjórsdæiingar veiddu gæsirnar í sér til matar.
Yiðtal við dr. Fínn Guðrtiundsson
um á vesturbakka Þjórsár við
Sóleyjarhöf ðavað.
Þar dvöldust þeir síðan í fimm
vikur samfleytt við rannsóknar-
störf sín og komu aftur hingað til
bæjarins 5. ágúst. Hafði þá leið-
angurinn gengið að óskum, fram-
ar öllum vonum og betur en þeir
höfðu vænzt áður en upp í hann
var lagt, og mátti það ; íikið
þakka því hve veður var gott all-
an tímann og hve vel fylgdar-
mennirnir reyndust.
Fyrstu tvær vikurnar voru leið
angursmennirnir einir síns liðs
uppi í verunum, en síðan fylgdist
með þeim einn maður með 7 reið-
skjóta, það sem eftir var rann
sóknartímans.
ur en í gróðurlendi og þýfi, og
loks eru þær mjög líkar sandin-
um á litinn og leynast því betur
á slíkum stöðum.
Komum . við réttunum fyrir
uppi á öldutoppunum og rákum
gæsirnar á hestunum inn í girð-
ingarnar og gaf það mjög góða
raun og þessi veiðimáti olli í raun
inni mestu um það hve vel leið-
angurinn tókst.
25. júlí náðum við í oinum
rekstri 267 gæsum og þegar við
jfórum af öræfunum 1. ágúst höfð-
jum við merkt 1151 gæs :neð
málrrihringum um annan íótinn.
ÁRANGUR MERKINGANNA
Af gæsunum sem merktar voru
haía 118 náðst aftur. 103 voru
iskotnar í Enelandi og Skotlandi
jí veíur, 9 r.áðust þar í rakeítunet
og ein var skotin í Nöregi.
Stærsti varpstaður heiðagæs-
arinnar í heiminum mun vera í
Þiórsárverum og áætluðum við,
að u.m 2 þús. gæsahjón, hefðu ver-
;ið á þessu svæði, og reiknast þá
jfjöldinn með unguriuiri 12 þús.
i gæsir.
| Athuganir baía farið fram á
;því hvað hoiðagæsastofninn sé
stór í heiminum og telst okkur
til, að í Þiórsárverum verpi þriðj-
ungurinn af öllum heiðagæsum
veraidar. Enn er ekki Xútað hvort
gæsunum fer íækkandi eða :"jölg-
andi en það er eitt aSaltakmarkið
með merkingum okkar að kom-
ast að því, hvernig því er varið.
Hér og í Bretlandi hafa nú veriU
merkt ca.'5% af heildarstofnin*
um.
FJÖLSKRÚDUGT
NÁTTÚRULÍF
I Þjórsárverum fundum við
þrjátíu tegundir fugla og áttu
tuttugu og tvær sér varpstöðvar
þar. Gróður er þarna mikill og
fjölbreytilegur, en er hætta búin
af fjárbeit, og væri mjög vel til
fallið að gera verin að algjoru
friðlandi. Þau eru án efa ein
mesta gróðurej>jan á hálendinu
og dýralíf er þar mikið. Ætti að
vera auðvelt að koma friðuninrii
í framkvæmd nú þegar allt fé
hefur verið skorið niður í Árnes-
sýslu .og nýr óhagavanur stoíri
kemur í staðinn.
NÝR LEIÐANGUR
Við félagar höfum í hvggju að
halcla enn á ný á sömu slóðh’
næsta sumar, 1953, til enn :>ek-
ari rannsókna og merkinga. Víð
teljum að við getum með þeirri
rejmslu og æfingu, sem við höf-
um nú cðlast við það verk, merkt
um 5 þús. gæsir á hálfum mánuði.
Ætti þá að fást enn nánari
vitneskja um lifnaðarhætti heiða
gæsarinnar, sem við höfum svo
lítt þekkt til þessa, og með aukn-
um merkingum er hægt að afla
mjög fullkominnar vitneskju un
ferðalög hennar og stofnsveiflur.
G. G. S.
tir Joseph Toirseity
: Einar Páissors
LEIKFÉLAG Hafnarfjarðar hef-
ur á þessu leikári starfað af mikl-
um áhuga og dugnaði. í haust
sýndi það gainanleikinn „Aum-
ingja Hanna“ og síðar „Drauga-
Iestina“, við góða aðsókn. — Nú
hefur það tekið til sýningar
þriðja leikritið, „Allra :álna
messu“, eítir ungan, . írskan rit-
jhöfund, Joseph Torna.Ity. Var það
jfrumsýnt á fcstudagskvöídið cr.
jvar. — írsk leikritaskáld haía
flest sótt efniviðinn í leikrit sín
í írskt’þjóð’Iíf og þjóðsagnir. Því
'er j’fir leikritum. þeirra oft ann-
aríegur og dulrænn fclæi’, bar
sem þjóðrút og raunsæi er sam-
an síungið á heillandi og áhrifa-
ríkan hátt. Þannig er því og farið
í leikriti því, sem hér ræðir um.
Höfundurinn lýsir krcppum iífs-
kjörum aiþýðunnar, iaglegum
önnurh hennar cg viðíangsefnum
og hver persóna er þar fast mót-
>ð að svip og skapgerð, en þjóð-
trúin, síerk og tíulúðug, býr á
bak við hvert orð og hverja at-
höfn þessa einmana og frurn-
stæða fólks. — Leikritið’ or all-
bungt í vöfum og dimmir örlaga-
sku.ggar læðast þar um hvern
crók og kima. En það er athyglis-
vert skáldverk, er krefst þrosk-
aðs leiks og sterkrar innlifunar.
Þessar miklu krofur uppf.ylla leik
,og fer með hlutverk Jóns, föður
jMikaels. Gerfi hans er gott, en
hann kunni ekki vel textann og
jþ.ví skorti leik hans mjög öryggi
‘ og festu. Friðleifur Guðmunds*
son leikur Thurston, bankast'óra.
Fer Friðleifur vel með þetta hlut
verk, er látlaus og eðlilegur. —
Mikill viðvaningsbragður er á
leik Kristins Ó. Karissonar í hlut-
verki Tom Byers, og ekki fcætti
: það úr skák, að harm „missti
;þráðinn“. í textanum hvað eftir
‘annað. Finnbcgi F. Arndai 'eikur
'svip Stefáns, bróður Mikaels, lít-
jið hlutverk, er gefur ekki tæki-
færi til tnikils ieiks.
Einar Páisson hefur rett 'eik-
inn á svið og annazt leikstjórn-
ina. Sviðsetning Einars er góð,
en honum hefur ekki tekizt í
þetta sinn að knýja einstaka leik-
j endur til verulegra afreka né
jheldur að skapa góðan samleik.
jÞví er heildarsvipur sýningar-
innar :neð daprara nóti
Lothar Grund hefur náiað ieik
tjöldin og leyst það verk af hendi
;með miklum ágætum.
Árelíus Níelsson nefur býtt ’eik
■ ritið. Ég hef ekki borið býðing-
una saman við frumtextann, en
hún virðist vel gerð, máiið lipurt
og þjált.
SigurSur Grímsson.
endurnir ekki og vantaði bví nik
ð á, tð leikurirm n.yti sin sem I
kyldi. Að vísu fóru þau Sigurður
Kristins, sem lcikur Mikael og
\uður Guðmundsdóltir er íeikur
'■lolly unnustu hans, cinkar lag-
'ega með hlutverk sín, enda bæði
í mikilli frainf.ör, en Hulda
Aimólfsdótísr, er fer með hlut-
verk Katriaar, rnóíSur Mikales,
’áði ekki tökurn á þessu veiga-
mikla og vandasáma hlutverki.
°ersónan var ekki nógu fcieil-
steypt, minnti stunclum mikið á
Úlrikku í Kinnarhvolssystrum og
cinnig örlaði sturidúm í leik hénn
or á Bourne piparjómfrúr.ni í
Draugalestinni. Þorgrímur Ein-
arsson leikur að þessu sinni sem
gestur Leikfélags Hafnarfiarðar
Eisenhower kveður
RÓM, 5. maí —- L'wight D. Eisen-
hower, sem nú lætur innan mán-.
aðar af yfirherstjórn herja Atl-
antshafsbandalagsins, er nú á
yfirreið milli ýmsra borga þeirra
landa, er í fcandalagir.u eiu. í
morgun flaug hershöfðinginn frá
aðsetri sínu skammt frá París til
Ítalíu og var þar viðstaddur hcr-
sýning-u 10 þús. ítalskra her-
mar.na. Síðar . í dag mun hann
halda til Rómar og til lokavið-
ræðna við ítalska herfoi ingjaráð-
ið og ítölsku stjórnina. Kor.a Eiseri
howcrs er í för með honum.
—-Reutcr.