Morgunblaðið - 25.05.1952, Blaðsíða 10

10
Sunnudagur 25. maí 1952.
i
MORGUTSBLAÐIÐ
Vísindi og sfjórnmál:
0
I
FFTAGI
í EFTIRFARANDI grein verður
nokkuð drepið á hyer áhrif það
hefir. á sjáifstæðið í hverju landi.
og á alþjóðlegum vettvangi, að
valdið safnast allt á fáar hendur.
Af þessu atriði verðúr svo.féynt
að draga nokkrar ályktanir, nokk
ur lögmál, ef svo má kalja þau,
mjög andstæð í eðli sínu.sem lútp.
einkum að stjórnarframkvæmd
hinna ýmsu landa, styrjöídúm og
hinu opinþera fjármálalífi,
HVER BER ÁBYRGÐ Á
STYRJÖLDUiVÍ.?
Fyrsta lögmálið hljóðar svo:
Ábyrgðartilfinning mannsins
minnkar jaínframt því sem ríkic-
valdjð er faíið færri mönnum. Og
hér við bætist sú setning, að eftir
því sem kpnaið er hærfa í met-
orðastiga þjóðfélagsins, því tor-
veldara reynist að finna hæfa
starfsmennv
í hverjum her stórþjóðar má
íinna þúsundir liðsforingja, sem
rækja skyidur sínar af samvizku-
semi, en snjall herforingi er eins-
dæmi á hverjum mannsaldri. —
Jafnréttisreglan getur þannig
orðið lífshættuleg hverju ríki, ef
eftir henni er stranglega farið
meðal leiðtoga þjóðfélagsins á
skáimöldum og skeggöldum. En
ef við spyr jum nú að því hver það
sé raunverulega, sem ber ábyrgð-,
ina á, að styrjöld brýzt út eða
hverjir reki hana, hvað verður
þá svarið? Er rétt að láta snjalla
herforingja eða ástríðufulla föð-
urlandsvini sæta ábyrgð og refs-
ingu fyrir að hafa framkvæmt
fyrirhkipanir, og til hvaða já-
kvæðrar niðurstöðu leiðir það, að
■þeim, sem fyrirskipanirnar gáfu
sé refsað?
í nánu sambandi við þetta
síendur næsta sefningin um and-
stæðurnar í bjóðfélagsmálum,
sem hér verður getið: Efíir því,
sem sök manns er meiri (á opin-
berum vettvangi), í>á verður
refsing hans aila jafnan léttari.
Sá maður, sem ber ábyrgð á
dauða eins manns, hlýtur sömu
refsingu, oft dauðarefsingu, og
sá, sem lætur myrða milljónir
manna. Það er því nokkuð sama
fyrir. þann, sem ræður hvort
hann gengur lengra eða skemur
á slíkri braut, — þyngd refsing-
arinnar er svo mjög takmörkuð.
Jafnvel sá stjórnmálamaður, sem
hrindir heimsstyrjöld af stað gða
upprætir heila þjóð, getur engu
öðru fyrir það týnt en lífinu. —
Þannig er það í rauninni aðeins
íyrsta morðið, sem er hegnt fyr-
ir, öll hin verða óhjákvæmilega
refsilaus með öllu.
FRELSI OG ANDVARALEYSI
Þriðja setningin hljóðar svo:
Eftir því, sem maðurinn nýtur
fleiri réttinda, því verr gætir
hann þeirra,
Betlarárnir í Suður Ítalíp
verja betlistaði sína af alefli og
ákefð, — þýzki verkamaðurinn
lét mótstöðulaust ræna sig þátt-
töku í landsstjórninni á Iiitlers-
tímanum, og’, stor, hluti hiána
bandarísku kjósenda hirðir ekkí
um að neyía atkvæðisréttar síns
við forsetakjör.
Fjórða setnipgin stendur í
r.ár.u sambandi við hinar þriár:
Eftir bví, sera ríkisbákpið eykst,
verðar erfiðara að hafa eftirlit
með atjórnsýslunni og leysa hana
vel af hendi.
Hve örfáir hljpta þeir ekki að
vera, sern hafa skýra yfirsýn.yfir
fimm ára áætJunjna rússnesku.
eða bandarísku fjárlögin? Það
væri há tala, ef við segðum, að
einn af hverri miRjón gæti haft
eftirlit með framkvæmd slíkra
risaáætlana á þeim árum, þegar
énginn hefur. lengur, tíma til
neins og langfjesta vantar einnig
feynslu og áhuga á málefnunum
til þess> að geta fylgst með slíku.
Jafnvel það aðhald, sem þing-
ræðið veitir er jafnskjótt á enda,
þegar ríkið er tekið að reka mest
EFTIRFARANDI grein er rituð af einum snjall-
asta stjórnmálapenna Vesturlanda, hagfræðingn-
umum Felix Somary. Hann hefur. fengizt imjög við
fræðistörf og ritstörf og hefur nýlega látið af
prófessorsembætti í hagfræði við háskólann í Vín.
Greinin, sejn hcr fer á eftir er útdráttur úr loka-
kafla bókar eftiþ Somary, sein fjallar mn vandamál
bau, þjóðfélaguleg og stjórnmálaleg, sem uppi eru
í nútíma þjóðfélagi, Brepijð er einkuin ,á hæítur
þær sem lýðræðissíjórnarfarinu ógna og framtið
þess í heiminum.
allan þjóðgrbúskapinp upp á eig-
in spýtur — og eigin ábyrgð.
Fimmta setningin er slík: Þvi
valdameira, serp ríkið cr, bví
hrifalausari verður þjóðin á
stjórn sinna eigiji mála.
Borgararnir í svissnesku kant-
ónunni Nidwalden geta haft bein
áhrif á úrlausn hínna ýmsu vanda
mála, þar sem þjóðaratkvæði
þarf um endalvkt allra mála, en
hýer eru áhrif borgarans, á ríkis-
rekstur Rússlands?
KARL II. HÁLSHÖGGVINN
I Sjötta setningin hljóðar svo:
| Því sterkara, sem vald dkisstjórn
arinnar er, því winai yerðpr mýt-
stöðukraftur fjöldans gegn áleiíni
og unfiirok^ii,
Englendingar æptu hvorki né
skrærpfu. a .s'tjörnararum Hihriks
8., en gerðu uppreisn gegn hin-
um gæflynda Karli 2. Frakkar
1 létu sér vel lyndp stríðsíiþján.
I Loðvíks. 14., ep háishuggu Lóð-
' vík 16., rneinleysismann hinn
mesta.
Geysileg skerðing. iífskjarjannp,
átti sér (stað í Rússíándi úpp úr
byltingunni 1917 án. nokkurrax
andspyrnu, en hver minnsía rtil-
raun í 'slíka átt í Bandarikjun-
I um ve-kur mcgnp óár.ægju og
j hörð mótinæli og er fýrirfram
dauðatíæmd. Stórkostieg breyt-
! ing á lífskjorum álmenmngs ‘af
| hendi valdhafanna er oft skilin
sem óhjákvæmiieg örlög af þegn-
um landsins og álitið þá jafn-
framt, að þýðingarlaust sé að
berjasí gegn henni.
Lífsregla stjórnmálamannsins
gæti verið slik: Ef skerða þarf
kjör almennings þá er hagkvæm-
ast að skerða þau í rílium mæli
og þegar í stað. Þar sem þær
! gjörðir heyra allar til hinnar
1 stjórnniálalegu þróupar, tekur
fólkið þeim sem sjálfsögðum hiut
að nokkrum tíma liðnum.
Réttarríki getur aldrei leyft sér
að kasta lögunum fyrir fcorð,
engu fremur en einræðisríki get-
ur ieyft nokkra iinkind, í síjórp-
arframkvæmdinni, þótt efni.
stæðu til þess. Astæðan er sú, að
siík breytni myndi vera yagn-
stæð því, sem gilt hefði áður og
alla jafnan og myndi þegar í
stað verða túlltuð sem ósam-
kvæpmi og veikleikamerki af
andsjæðingum þess.
i ;
RÉTTLAUSIR DÓMAR
j I réttarríkjum vekur hver og
ciqn einasti dómur, kveðinn upp
á pólitískum grundyelli einum
, saman, skarpa gagnrýnj. Hve hátt
! reis ekki mótmælaaldán í Banda-
ríkj.unum eftir uppkvaðningu
dómanna yfir Sacco og Vanzetti?
F.inn af þejm 19 dauðadómum
íyrjr stjórnmálaafbrot, sem upp
voru ifveðnír á sextíu ára keis-
aratíma Franz Josefs, orsakaði
mótmæii og uppnám um ailan
hinn menntaða heim og í byrjun
aldarinnar vakti dauðadómur yf-
ir mar.ni, sem framið hafði morð
af pólitískum ástæðum einum
saman, mótmælaskriðu frá borg-
arastétt alíra landa. En ef við
lítum aftur á móti til þeirra
landa, sem búa við skipulag ein-
ræðisins í dag, þá sjáum við
hvernig hægt er að lífláta millj.
manna fyrir þann glæp einan að
vera á annarri.stjórnmálaskoðun
en vaidhafar iandsins, og dómar,
spm þeir þykja.í löndúrp þessum
sjálfsagðjr, daúðadómar .yfir „ó-
vinum fóiksins“, vekja ekki hin
minnstu mótmæli. Ef þeir heyra
áðeins þjóðfélagsskipupippi til,
og eru framkværndir í nógu stór-
úm stíl,, þá gefur enginn, þeim
minqsta gaum, og þæx ríkisstjórn
lr, sem þar eiga hlut að máli
þurfa ails . ekki. að óttast slíírar
gjörðir sínar eða réttlæta þær á
nokjcurp hátt fyrir öllum almenn-
ingi.
Það er eftirtektarvert, en jafn-
framt sorgleg staðreynd, að
aídrei.hefir einræðisstjórpum, t.
d, í Þýzkalancii fyrir stríðið og
Rússlandi nútímans, leyfzt að
myrða jafn mikinn fjölda manna
með köldu blóði, sem einmitt nú
á þessari gróskuöld mannrétt-
indaþugmynda. og Jrelsistjáning-
ar. Þyílík er andstaðan á þessu
feviði.
Sjöunda'setningin segir, að því
aumari, sem kjör almennings ;;éu,
byí 'minni verði ;;tjórnmálaþátt-
taka hans.
Talsmaður einræðishyggjunn-
ar í ritum Thomas More hefir
þanr.ig á réttu að standa, þegar
hann iýsir því yfir, í algjörri mót-
setningu við kenningar byltinga-
foringja nútímans, að það séu
ekki hinir hungruðu og þjáðu,
sem hrindi byltingum af stað, —
þeir.hugsi fyrst og.fremst um
það eitt að uppfyila sínar frum-
stæðu óskir, verða við líkamleg-
um þörfum sínum, og séu sneídd-
ir öllum . stjórnpiálaáhuga. Því
hafa kommúnistar á aigjörlega
röngu að standa, þegar þéir. bú-
ast við því, að sigur kommún-
ismans fylgi í kjölfar almenns
neyðarástapds, og reyndar má
segja það sama um Bandarikja-
menn, sem reyna nú samkvæmt
sömu rökleiðslu að koma í veg
fyrir, að slíkt ástand skapist, með
Marshall-hjáip og annarri að-
stoð. Hinar stortækú stjórnmála-
byltingar áttu sér ekki stað í Ind-
landi, heldur í Engiandi, Frakk-
iandi og Ameríku. Rússneska
byltingin var afleiðing heims-
styrjaidarinnar fyrri, en var
aldrei nein. hungurbylting.
Jafnvel kínverska byltingin or-
sakaðist af undirróðri évrópskra
hugsjóna- og menntamanna, en
átti ekki rætur ,sínar að rekja til
hinna syé^tgqdi^nimjppa, ér lapd-
ið byggja. Það má líka bepda á
það í þessu ssmbandi, að þræía-
uppreisnir .fornaidarinpar í ‘Helli
as og Rómaveld;, áttu ser einkum
stað meðal þeirra þræía, sem við
bpzt lífskjÖr bjuggu.
sem ég bezt sé, — enga, sem er
fullnægjandi og tæmandi.
Elíefta setningin hljóðar svo:
Eftjr því, sem fréttaþjónusía öll
verður fullkomnari, því erfiðara
reynist að útbreiða fréttir, ;;em
stjórnarvöídunum eru íil óþurft-
ar og ama.
Póstþjónustan, síminn, útvarp-
ið og sjónvarpið eru í flestum
löpdum skipulögð og rekin aí
ríkinu, jafnt á friðar sem stríðs-
tfbnum og útbreiðslutæki þessi
eru alla jafnan á svo fárra
manna höndum, að einkar euð-
velt er að hafa strangt eftirlit
með^þeim. Á hinum fyrstu árum
fréttaþjónustunnar bárusl freg.n-
ir um píslarvætti og pólitíska
glæpi út til endimarka veraldar-
innar, ef svo mætti segja, — á
okkar tímum nær varja hin
minnsta kvalastuna frá þræla-
fangabúðum Rússlands eyrum
umheimsins. Því fleiri blöð, sem
út eru gefin og því fjölbreyti-
legri fréttir, sem þau íæra les-
endum.sínum, því erfið.ara á al-
menningur með að mynda sér
skynsamleg.g skoðun á mönnum
og máíefnum, lesendurnir verða
ringlaðir í kollipuni aí . íréttp-
flóði dagsj.ps. og geta vart, gréipt
stórfréttirnar eða mikilvæg.i
þeirra innan um alian flauminn'
Eftir. því, sem kostnaðurinp ,við
alhliða fréttaþjónustu og írétta-
öflun vex, verðpr það æ meiri.
^ freisting fyrir blöðin að birtá
| fréttir,, sem greitt er fyrir og ó-
I beinar auglýsíngar á síðum síp-
um. Þetta hafa marga.r rík|s-
stjórnir og stofnanir, notfært ser,
— og það ekki eingöngu í ein-
ræðislondum. — Þá skapast su
hætta, að blöðin missi sjonú ,á
hinum upphaflega takmarki, sínu
og óumdéilanlpga' híutvcrki, að
mýnda og móta almenningsáiitið
I hlutdrægnislaust, og það ætti að
; vera starfsdraumur hvers góðs
blaðamanns.
MEÐÁUMKUNARTILFINNING
MANNSINS MINNKAR, EFTIR
ÞVÍ SEM ÞJÁNINGAE
MEBERÆÐRA HANS AUKAST
Við verðum flestir gripnir
i ríkri meðaumkunartilfinningú í
garð þess , mapns, sem , þrautir
þjá, cn fjölgi þeim r.ð mun, snú-
Um við oft frá með hryllingi.
Engin lýsing getur ofbo.ðið okk
ur sem málverk Albrechts Dúr-
ei Iljnir tíu þúsund píslarvættir.
Dkkert er, viðbjóðslegra en blóð-
völlurinn, þar sem vaiurinn ligg-
ur í kösúm og blóðið streymir
og lágar sársaukablandnar stun-
ur rjúfa kyrrðina. Tölur um
fjolda dau.ðra og særðra á víg-
vellinum ýta ekki við samvizku
oklcar og meðaumlcunartilfinn-
inguni, en neyðaróp frá manni í
J hættu, snertir innstu strengi sál-
I ar okkar, Tilkynningar um dauða
| þúsunda hræra geð okkar vart,
! jafnvel þótt ,við höfum lcannas.t
J'við suma hinna látnu, en .margir
tárast yfir. dauða kattar síns ,eðá
hunds.
HAÞROUjft MENNING
OFSAKÁR Æ MINNA
FRELSI ÉINSTAKLINGSINS
Hirðinginn er frjálsari en borg-
arinn, Indíánipn í Norður-Ame-
rku naut meíra frjálsræðis en
Evrópumennirnir er Jandið
numu. Hinir fjolmörgu gagnrýn-
endpr mppnjpgpr jppar hafa gáíið
marggr og ólíkar skýringar á
þessari staoreynú, en — eftir því,
Leikrit Shakespeares, Hinrik
j VI., nær hápunkti sínpm í harm-
, tölqm, föðursins_ yfir synipurp og
harmakveini sonarins yfir. föður
'smum.
J Kfauðgup kven^a orsakaði al-
i mennt upppám í Rómaríki til
I forna og hratt meira að segja
tvisvar af stað byltingum í rík-
inu. Nú á dögum hlpsta menn á
fréttjr um fjöldanauðganir án
þess að depla augunum, eða svo
var það .að mippsta kosti á stríðs,-
árunurp, Það er einmitt þetta
órtarfræna hugarfar, sem óbein-
línis orsakar stríð og. styrjaldir,
því að ef meðaumkunartilíinping
okkar ykist, eftir. því sem fórn-
ardýr og þjáendur yrðu íleiri,
þá myndu styrjaldir verða ó-
hugsandi, þar sem menn myndu
rísa upp gegp þeirp og hörmupg7
urp þeirq, ‘ sqm þær hafa jafnan
í fbr með sér.
ÞEGAR EIPjlRÆÐISHERRUM
FJÖLGAR MINNKAR
ANDSTADAN GEGN ÞEIM
Einn einræðisherra orsakar
andspyrnu og mótstöðuhreyf-
ingu, en ef þeirn fjölgar, veldur
það tilþneigingu hjá æ, fleirura
til þess að feta í sönnu ptt.
Því verri, sem málstaðurinn er,
því ötullegar er honurn haldið á
lofti og hann öflugar varinn og
túlkaður.
Það . eru. engir ofs.tækismenn
meðal stærðfræðinga og stjörnu-
fræðingaýen.fjölda.marga þéirra
má finna í stjórnmálum óg guð-
fræ^j. „Maðurinn lætur fremur
líf sitt.fyrir skoðun sína en sann-
leikanq", sagði Renan.
Því minni vernd, sem rílcið
veitir borgurum sínum, því
meira krefst það fyrir, að vernda
þá. Þegar Stóra-Bretland réði
yfir heimshöfunum sjÖ og
minnsta ógnun við einn af borg-
urum þess hafði styrjöld í för
mtð sér, voru þégnarnir svo til
skattfrjálsir. Almenningur í því
ríki, sem er sligað af skattqbyrð-
um krefst aftur á.móti þess, að
ríkíð íeysi öll þjóðfélagsvanda-
máí á viðunandi hátt. Þetta leiðir
aftur til eftiríarandi niðurstöðu:
Því meiri, sem seðlaútgáfan er,
þyí minna verður verðgildi pen-
inganna.
Það kemur hvað gleggst í Ijós
á dýrtíðartímum, þegar gjaldmið-
illinn féllur sífellt í verði. — Af
þessu leiðir að lokum eftirfar-
andi:
Því fremur, sem efnahagslífið
þarfnast vaxtahækkunar, því
meir lækka stjórnmálamennirnir
þá.,Og að lokum:
Því óstyrkari, sem fjármála-
stjórnin er, því hserri verða út-
gjöldin.
Aldrei stendur cmbættis-
mannastéttin og skrifstofubáknið
í meiri blóma en einmitt ré’tt fvr-
ír gjaldþrotið, og aldrei er bitl-
ingafarganið jafn slæmt og á
slíkum tímum. Svo lcemur að því,
að allt þetta sligar ríkið og þjóð-
argjaldþrot. verður óhjálcvæmi-
legt.
SJÁLFSFORRÆBI
ÞJÖDÁNNA ÖG IÍÆTTAN
4 ALHEIMSÉINRÆÐI
Sá, sem, þekkir nokkuð til
þeirra mót?agna ,í þjóðfélagsmál-
um. sem.hér þafá að nokkru yer-
ið gerðar að umtalsefni, þarf
ekki að undrast svo mjög hinn
öra framgang, sem margvíslegar
einræðisstefnur hafa haft j heim-
inum á síðustu áratugúm. Aldrei
áður háfa forráðaménri ’þjóða og
einstaklinga tefit á svo mikla tví-
sýnu, aldréi fyrr hefur valda-
kapphlaupið í heiminum verið
jafn almerint og víðíækt ög jafn
þe^rri baráttu.
I annað skipti á Sama manns-
aldrinum lifum við nú að sjá
sama sorgarléikinn endurtekinn.
Einn einasti maður heíur vald
til þess að dæma fleiri milljónir
til dauða cð vild sinni, eða búa
þeim örlög í fangabúðum á norð-
urhjara heims,. sem verri eru en
dauðinn. Ognarvald hans nær yf-
ir sjötta hlutann af jarðlcringl-
unni. og aðrar þjóðir heimsins
verða að sameinast til þess að
verða hinni austr.ænu einræðis-
stefnu ekki að .skjótri. bráð, né
falla fyrirvaralaust í böðulshönd
Stalir.s.
Forræði þjóðanna er viður-
jcennt í ocði.kveðnp, og eftir því
að dæma, þá ætti sá stóri hluti
heimsjns, sem býr við einr.æðis-
og kúguparstjórn að vera al-
frjáls, fangarnir í þrælabúðpm
komprúnista í Sovétrikjunum
éettu samkvæmt því að vera ó-
háðir og sjáifstæ^ir. og kúgarar
þeirr;a þe.im undífgefnir.
. Það ætti að vera hlutverk lög-
fræðinnar að benda á þennan
geysimikla mun á orðum og
sfaðreyr.dpm og taka forystuna
Framh. á bls. H.