Morgunblaðið - 15.08.1952, Blaðsíða 2

t2
!--
MORGUftBLAÐIÐ
Föstudagur 15. ágúst 1952
sfórmerkar nytjapiönlur íré Alaska
cfafna ve! hér á iaodi
Rynni meS siórum berjum, íúpínur, sem bæla
jaröveginn og áiifieg melgrastegund
ÞEGAR Hákon skógræktarstjóri fór vestur til Alaska haust-
ið 1945, til að kynnast þar skógum og öðrum nytjagróðri,
og safna fræi af þeim tegundum, sem horum leizt bezt á til
nytja og'ræktunar hér á lantli, hafði hann heim með sér
nokkrar teguntlir nytjaplantna til gróðursetningar og reynslu
hér heima, eins og áður hefur verið skýrt frá hér í blaðinu.
Nýlegá hafði hann orð á því við ritstj. blaðsirs, hvað liði
þessum nýgræðingi, sem hann hafði haft með sér að vcstan,
hvernig honum reiddi af í hinu íslenzka gróðurríki. Hefur
hann ritað eftirfarandi grein um þrjár þessara nýju teg-
unda, er hann telur mur.i geta orðið til mikilla nytja hér-
lendis, en þao er melgras sem vex í samíelldu kyrrstæðu
gróðurlendi, lúpínutegund, sem tíafnar hér ágætlega og
berjarunni, sem ber stærri ber, en nokkur önnur berplanta
er vex liér.
Er menn lesa eftirfarandi stutta greinargerð Kákonar, um
þessar nýju ícgundir, er það sérstaklega eftirtektarvert,
hvcrsil loftslag er kalt í heimkynnum þeirra, og þar af
leiðandi-öruggt að sumarhitinn er hér nægjanlegur, til þess
að gróður þessi geti örugglega dafnað hér og tekið eðlilegum
þroska, Enda eru berin sem vaxa austur í iVlúiakoti og ekki
hafa enn fengið íslenzkt rafn, orðin fuliþroskuð á þessu
sumri.
Hér er grein Hákonar:
*
iRITSTJORI Morgunblaðsins hef-<
•ur beðið mig að"skýra ofurlítið
írá vexti og þroska nokkurra
piantna, sem ég flutti með mér
Júngað heim frá Alaska haustið
1945, er ég hafði dváiið. við íræ-
jsöfnun þar um tíma.
Ástæðan til þess, að ég tók
Jæssar jurtir með, var fyrst og
íremst sú, að mér leist vel á þær
■og fannst þær mundu ef tii vill
í;ota orðið að nctum hér heima.
Ennfremur gæti það haft nokkra
þýðingu fyrir vöxt Alaskatrjáa
liér á landi, er fram líða stundir,
-að lággróðurinn úr heimkynnum
þeirra fylgdi þeim eftir.
Tíf) SAMNEFNUM ÍSAFJÖRÐ
Plönturnar voru allar teknar
i Collegefirði, en hann gengur
jiorður af Prinee Williamsflóa á
miðri suðurströnd Alaska. Col-
legefjörður er á stærð við Hval-
íjörðinn og svipar til hans á ýms-
ac hátt. Fjöllin umhverfis College
fjörð eru samt miklu hserri en
l>au, sem eru við Hvalfjörðinn,
•og 6 allmiklir skriðjöklar ganga
aiveg ofan í sjó í Collegefirði.
Með hverj'u útfalli streyma ís-
lirannir út fjörðinn, og kælir það
loftslagið eigi alllítið. Enda voru
næturfrost þriðju hverja nótt, er
cg dvaldi á þessum slóðum fyrri
Muta september.
Collegefjörður liggur frá norðri
•til suðurs og 61. breiddarbaugúr-
ánn gengur þvert yfir mynni
lians. Fjörðurinn er alls um 36
Itm á lengd en um 4 km á breidd.
jÞess má geta að norðurtakmörk
í'itkagrenisins liggja um botn
íjarðarins. Víðast er sæbratt við
ijörðinn, og svo var á þeim slóð-
tm, er ég sáfnaði fræi, en það
var um 7 km'lhnan við mynnið
á vesturströnd fjarðarins.
SKÓGURINN NÆR í 500 M
HÆÐ TFIR SJÁVARMÁU
Þegar 1 land er komið, tckur
vio mjó fjara og nokkur stallur
•ofan við hana, en síðan snarbratt-
-ar brekkur, sem vaxnar eru þétt-
xim skógi, og nær skógurinn 1 400
.—500 inetra hæð.
Þar fyrir ofan' er elrikjarr, en
•upp af því er nærri gróðurlaust.
-Skógurinn er geisi stórvaxinn
neðst í hlíðum, en lækkar er ofar
dregur. Hér vex éinkum sitka-
greni, en innan um er mikið áf
fjallaþöll, og eftir því, sem ofar
•dregur, kveður meira að henni,
,-unz hún verður nærri einráð við
efstu skógamörk.
Ennfremur eru þarna fáeinar
xnárþallir á stangli, en sýnilegt
erj að sú trjátegund hefur komið
á ieftir hinum og er ao vinna
unöir sig landið að einhverju
Jeytl." _ , ______
TVO GROBURBFXTI
MIUUI FJÖRU OG SKÓGAR
í fjörunni mætir manni ein-
kennileg sjón. Næst sjó er mjótt
ljósgrænt belti, en upp af því
annað nokkuð breiðara og blátt
að lit.
Upp af bláa beltinu reisir skóg-
urinn sig, hár og dokkur.
Ljósgræna beltið er melgresþ
Elymus mollis, er svipar mjög til
venjulegs íslenzks melgresis. En
sýniiegt er, að það vex við ólík
skilyrði, því að þarna er t. d.
alls ekkert sandfok, og melurinn
myndar því ekki hóla og þúfur,
eins og íslenzki melurinn er van-
ur.
Bláa beltið er úr lúpínum, Lu-
pinus nootkatensis, og er um 3
—4 metrar á breidd, en skógur-
inn hleypir lúpínunni ekki lengra
inn á landið. Lúpínur vinna
köfnunarefni úr loftinu, og eru
því allsstaðar taldar ágsetur
nytjagróður sakir þess, hve mjög
þær bæta allan jarðveg. Þar sem
þessi lúpínutegund óx við jafn
erfið veðurskilyrði og þarna eru,
datt mér í hug, að sjálfsagt væri
ao reyna að hafa hana .með til
íslánds. Tók ég því bæði fræ og
jarðstöngla af lúpínunni og mel-
gresinu og flutti með heim.
BERJARUNNINN VÆNI
Inn í skóginum voru margs-
konar tegundir runna, blómjurta
og grasa, sem ég tók einnig með,
en ég tel ekki ástæðu til að tala
að sinni um nema eina þeirra,
en það er runni af sömu ætt og
hrútaberin okkar.
Sá runni heitir á ensku Sal-
mon berries, en nefnist Rubus
specíabilis á máli grasaíræðinn-
ar. Hefir honum ekki verið gefið
neitt nafn á íslenzku, en ýmist
hefur hann verið nefndur laxa-
ber eða Alaskaber, og er hvorugt
gott, Þetta er ágætur berjarunni
og ber alistór fagurrauð blóm.
Nú höfum við haft þessar
plöntur undir liöndum í 3 ár, og
þær vaxa allar og þrífast vel,
bæði austur í Fljótshlíð og á
ýmsum öðrum stöðum, m. a. í
Reykjavík.
Á s.l. ári var sett upp girð-
ing á Þveráraurum á landamerkj
um Múlakots og Eyvindarmúla. I
þá girðingu hefur verið fluttur
ýmiskonar gróður frá Alaska, þar
á meðal bæði lúpínan og melgres-
ið. Hvorugt lætur mikið yfir sér
enn sem komið er, og engu skal
spáð um framtíð tegundanna. En
það er góðs viti, að lúpínan sáði
sér út strax á fyrsta ári, og
nú má finna nokkuð af fræplönt-
um umhverfis hnausana, er settir
voru niður í fyrra. Melgresið neí-
ur iíka tekið vel við sér, en þcss
er ekki að vænta, að það beri fræ
fyrr cn að ári.
BERIN í ÞVERMÁL
Á VI» „TÚKARL“
Berjarunninn, Rubus specta-
bilis, hefur náð ágætum þroska
í Múlakoti, ög nú er ég var fyrir
austan í vikunni sem leið, var
Hákon Bjarnason
mikið af fullþroska berjum á
honum. Berin eru stór, rauð og
gómsæt, en nokkuð vatnsborin.
Hin stærstu eru á stærð við
tveggja krónu pening. Runnarnir
bera ckki ávöxt fyrr en þeir eru
um 4—5 ára, en piantan sjálf vex
mjög ört og breiðist út með rót-
irskoíum líkt og hintíber. Mun
liún því hæglega geta orðið ill-
gresi í görðum þar sem hún
er ekki hirt vel.
LÚPÍNURNAR OG MEUGRESIÐ
Af þessum þremur tegundum
bintl ég mestar vonir við lúpín-
una, því að hingað til hefur okk-
ur sárlega skort plöntur, sem
vinna köfnunarefni úr loftinu.
Og takist ræktun hennar vei á
Þveráraurum, má efalaust hafa
stórkostleg not af henni víða
annarsstaðar, er fram líða stund-
ir.
Framtíðin verður að skera úr
því, hvort Alaskamelgresið hafi
nokkra yfirburði fram yfir ís-
lenzka melgresið. En berjarunn-
inn verður skemmtileg viðbót
við hina ávaxtafátæku íslenzku
fióru. Honum er eðiilegt að vaxa
innan um sitkagreniskóga, og ber
hann ávöxt hvar sem hann fær
nóg ljós og skjól.
Auk þessa eigum við 5 aðrar
tegundir af Alaskaplöntum frá
þessu árí, en því miður tókst mér
ekki að halda lífi í tveim gras-
tegundunum, sem ég var með.
Þegar Einar Sæmundsen kom írá
Alaska, hafði hann einnig með
sér nokkrar tegundir plantna,
sem mér hafði ekki auðnast að
ná í, en þær tegundir eru enn
skammt á veg komnar.
Hákon Bjarnason.
TVEIR enskir þjóðfclagsfræðing-
ar, B. Seebohm og G. R. Lavers,
hafa tekizt á hendur skemmtilega
ranr.sókn á því, hvernig Englend-
ingar r.ota frístundir sínar. í
þessu skyni höfðu þeir 975 einka-
samtöl við ýmist fólk, en þótt
varla sé hægt e.ð segja, að sú að-
ferð gefi okkur niðui stcður, scm
algerlcga sé byggjandi á, þá má
margt af beim iæra um ýmislegt
í Englandi nútímar.s.
T.NGUENDINGAR
VE3MÁLAÞJÓB
Ýmiss konar veðmái eru aðal-
skemmtun Englcndinga, eins og
kunnugt er. Það hefur komíð í
Ijós, að þeir eyddu 735 milljón
pundum á þennan hátt árið 1949,
en tíu árum áður eyddu þcir að-
eir.s 361 íniílj. Langmest veðja
þeir á hesta eða al!s 450 miilj.
punda! Hins yegar veðjuðu þeir
200 milij. punda á hunda, en áhug
inn á hundahlaupi fer nú hrað-
mirmkandi í Englandi. Og það
mun vekja mikla furðu, að Eng-
lendingar vcðjuðu aðsins 67 millj.
punda á knaUspyrnuleiki.
MÍNNKANDI TilÚARÁHUGi
Trúaráhuginn fer minnkandi,
staðhæfa þjóðíélagsfræðingarnir,
en bað hafa skýrslur einnig sýnt,
en í þeim sagir, að kirkjusókn sé
j mjög lítil. Menn tala með virð-
j ingu um siðfræði kristindómsins,
, en eru frábitnir öllum kreddum
í þeim efnum. Oft líta menn van-
trúaraugurn til prestanna. Þeir
eru álitnir hreinraektaðir verald-
arhyggjumenn, sem valið hafa
ævistarf sitt vegna gróðravonar
og svo þess, hversu róiegt starfið
sé, en ekki vegna eldheits trúar-
óhuga. Stundum stafar þetta al-
menningsálit af því, að í l.iós hef-
ur komið, að þeir, sem kirkju-
málunum stjórna, „eru ekkert
betri en fólk er flest“, og veldur
þetta minni virðingu fólks fyrir
trúnni. Meðal verkalýðsins kem-
ur fáfræðin um kristindóminn
einnig til greina, og verður að
taka hana með í reikninginn.
MIKIL ÁFENGISNEYZLA
Hvað áfengisneyzlunni við
kemur þá er það ekki fjöidi
þeirra afbrota, sem menn fremja
í ölæði, er vekja aðallega eftir-
tekt þessara tveggja þjóðfélags-
fræðinga. Enda er það fremur
sjaldgæft í Englandi, að menn
séu út úr drukknir. Hins vegar
eru hófdrykkjumenn geysifjöl-
mennir.
Englendingar eyða meira
en fimm sinnum meiri pening-
um í áfengi en t. d. í bækur og
blöð. Og meira en tuttugu sinnurn
mejra.en þeir leggja.fyrir í bönk-
úm lándsins. 340.000 manns eru
sínkt og heiiagt önnum kafnir vi5
að frarnreiða cg selja áfengi, og
er það 50% fleira fólk en vinnup
við gas-, vatns- og rafmagnsþjón-
ustur.a. Þessir tveir menn áiíta,
að þessi mikla áfengisneyzla stafi
að miklu leyti af hinni gífuriegu
auglýsingastarfsemi, sem rekiri
er í sambandi við áfengið. Margs
konar drykkjaf-öng eru sögð bæði
holl og nærandi. Og þeir áliía.
að það vanti tilfinnanlega and-
róður gegn áfengisneyziuuni.
Einnig þarfnast Englendingar
nýrra veitingahúsa, þar sem leik-
in er góð hljómlist og völ er á
cðrum góðum skeramtunum.
Enska kráin er nefnilega nokk-
urs konar fur.dahús, og er þaS
ekki sem ákjósaniegast frá sjón-
arrniði bir.dindisstarfseminnar.
Hvað heiðarleik almcnnings vi5
kemur þá eru þjóðíéiagsfræöing-
arnir sannfærðir um það, að hann
er á háu stigi, einkum í sambandi
við yerzlun og viðskipti. En þ6
er ýmiss konar smáhnupl mjög
algengt þar. Og þó að maður
verði að gæta þess að ýkja þessa
smálesti ekki, spá þeir ekki góðu
um framtíðina, því að það er aðaí
lega ungt fólk, sem gerir sig sekt
um þessi smáhnupl og gripdeildir.
Njósnaraskelkur
í Prag
Framh. af bls. 1
HJÚKRUNARKONA
1 FERÐAMANNAHÓPI
Þegar þetta gerðist var komið
nær miðnætti. Svo heppilega
vildi til að ferðafólk í langferða-
bíl bar að. Þórarinn stöðvaði bíl-
inn og bað um aðstoð. — Meðal
farþeganna í bílnum var hjúkr-
unarkona frá elliheimilinu Grund
í Reykjavík, Dagný Welding, sem
er þýzk. Hún gaf sig þegar í staS
fram. Hlynnti hún að konunni og
barninu, en Þórarinn skólastjóri
ók bílnum hægt heim að Egils-
stöðum.
SKILDI Á MILLI í BÍLNUM
Ari Jónsson, héraðslæknir á
Egilsstöðum tók á móti frú Sig-
rúnu og þar sem bíllinn stóð á
hlaðinu skildi hann á milli. Því
næst voru móðir og barn, sem
var 14 marka stúlka, 53 sentim.,
lögð inn í sjúkraskýlið að Egils-
stöðum.
Ari Jónsson,. læknir, sagði Mbl.
í símtali, að konunni hefði liðið
furðu vel er hún kom í sjúkra-
skýlið. — Frú Sigrún er komia
heim og er nú komin á fætLir og
dóttirin litla, sem er fimmta barn
þeirra hjóna, dafnar vel.
rlúverandi og fllvonandi forsefi!
LUNDÚNUM. — Blað tékknesku
kommúnistastjórnarinnar, Rude,
Pravo, hefir varað embættismenn
og fiokksmenn almennt við að
vera of opinskáir, þar sem hætt
sé við, að „óvinir fólksins“ geti
heyrt orð þeirra. Öllum upplýs-
ingum megi beita til mikils tjóns
fyrir rikið.
Blaðíð sagði enn fremur, að
tugir njósnara hefðu verið gerðir
óskaðlegir að undanförnu, en enn
væru margir hættulegir.
Þrír leiðtogar tékknesku æsku-
lýðsfylkingarinnar hafa nýlega
verið reknir að sögn blaðsins. i Það var íyrst °s £remst verk Harry S. Trumans að Adlai Steven-
Þar í hópi er foringi samtakanna, son, rík-tsstjori, vaið fyrir valinu sem frambjóðandi demókrata^
sem gefinn var að sök ,,fjand- ffokksins við íorsetakosningarnar í Bandaríkjunum í haust. Héí
skapur við æskulýðsfylkinguna“. sest Truman óska Stevenson til hamingju með útnefninguna. j