Morgunblaðið - 16.10.1952, Side 7

Fimmtudagur 16. okt. 1952
MORGVNBLAÐ ! Ð
7 ’
Iasi2tes iíro SewéIÍ'Ssbi?', arki&-i*!ktt3
ÞAD cr ckki aí> ástæðulausu a3
íbúS í húsin cru valin hér s-sm
umrceouetni, Bæði cr það, að
langmestur hluti þess fjármagns
sem fcr iil by.ggingarfram-
kvamda, fcr i ibúðarhús, og svo
hitt að af öllum byggingum oru
íbúðarhúsin okkur nátangdust,
enda cru þau óþrjótandi umhugs-j
unarefni arkitektanna. i
Ég var í rauninni beðinn að
hafa smáhúsabyggjendurna sér-
staklega í huga í þessu erindi.
Um það vil ég 'Segja, að smá-
íbúoin svonefnda á sér engin sér-
stök grundvallarsjónarmið, sem
aðgreina hana frá öðrum íbúð-
um. Hinsvegar veit ég, • að til cru
menn ssm líta öðru vísi á mál-
in, og afgreiða smáíbúðirnar í j
samræmi við það, en mér finnst |
það vægast sagt lýsa ábyrgðar-
leysi þeirra sömu manna, og
skilningsleysi á hýbýiavandamál
inu almcnnt.
VIÐHOKFI0 TIL
HÚSSINS
Ég mun því í þessum sundtír-1
lausu hugleiðingum mínum reyna
að skýra fyrir okkur íbúðarhús-
m

AVOXTI’r. IIUGANS
Iiúsin cru einn af mörgum
ávöxtum hugans, og eitt mikil-
vægasia tæki mannsins í barátt
unni fyrir Ulverunni. x upphaíá
hefir hús mannsins veiið á svip-
uðu stigi og skýii þau r?m ýms
dýr • notfæra sér til r.kjólð :'yrir
stormunv, og regni, En, svo. hfcfui
leioir skilið og maou.inn farið
að byggja.
Við setluðum að glöggva okk-
ur á því hvers vegna við byggj-
um hús. Við höfum hú :;vara£
fyrsta þætti þeinrar spurningar.
— Til þfcss að veita okkur skjól
fyrir. stormum, regni og kulda,
á þeim stað sem við vildum vora.
Hinsvegar er þetta aðeins cinn
þáttur spurningarinnar, og sá
frumstæðasti. Það eru lika aldir
Síðan að þsssi krafa vár upp-
fyllt. En hugarstarfsemi okkar
gerir aðrar og meiri kröfur. í
Nýbvggt íbúðarhús í Moskva. I húsinu eru 772 íbúðir. Hér sjáum
víð í almaetti sínu þá stefnu, sem í alitof ríkum niaeii heíur náð
að festa raetur hér í tæ á undanförnum árum, algéra undirokun
í’oúðarii .iar undir formtHdur og minnisvarðaarkitsbtur. £e;n bet-
ur fer á þetá síeína orðið fáa foiíræ'eiuSur mcð'J íneimiagnrbjóða.
io almennt, ef vera mætti að húsunum viljum við geta starf-
þaö vekti einhvern eða einhverja að að hinum fjölmörgu hugðar-
til umhugsunar um viðhorfið til efnúm ccm menriingin heíár fært
liúcsins. Enginn skilji orö mín okkur, — ekki við lágmarks-
svc, ao ég haldi þvi frarn að skilyroi, heldur við hin ákjósan-
þið, Rcykvíkingar góðir, hafið legustu.
okki áhuga íyrir húsum, þvert
á móti. Maigur mun sa maðun*
inn og konan, sem röltrr um nvjn
liverfin i bænum og skoðar hús-
in. Ef til vill hafa þau þegar.
byggt cír hús, ef til vill ckki
ennþá,.en áhugi þeirra fyrir hús-
um er iifandi. Spu,rningin er bara
sú í hvaða ljósi eru húsin skoðuð,
því að sjálfsögðu fer dómurinn
cftir forsendum gagnrýninnar.
IIVEHSVEGNA EEU
IIÚSIN BYGG3
Við skulum nú reyna að
gíöggva okkur • svolítið á spurn-
ingunni; Hvers vegna byggjum
við hús? Fyrst vcrður þá fyrir
okkur cú rtaðreynd, sem er
grundvöllurinn undir frckari
ályktunum, að maðurinn er ein
nf íjölmörgam lífverum jarðór-
innar, og cir.s og þacr þannig
t'ejroar fis tiá*t.ú«»nnc*’ b 'vcíi ■ ð
hann þarf viss grundvallarskil-
yrði til þsss að geta lifað. Hann
þari’ vissar tegundir ætis, and-
rúmsloft m:ð ákveðinni eína-
f.a*-v-i.- --r Viit-cji"- '
asta umhverfi hans þarf að vera
innan ákveðinna takmarká. r.f
þessar törsendur vantar þrifst
ckki mannhf. Þaö s:m við t:ljum
MENN ;MEGA EXKI
G-LEYMA UMHVEKEINU
Því ei' nú svo varið, að
rneo flest þa<J cr við sysium j
hýbýlum okkar, erum við háð
mjög þröngum: veðurfarsskilyrð-
um. Munir okkar eru fíngorðir,
og þola illa raka og kulda. Við-
lciínin hefir því alltaf gengið í
þá átt, að bvggja upp í húsunum
tilveru sam óháðasta náttúrunni,
tilvcru þar sem vdð sjalf ráðum
ein öllu. Með nýjustu tækni má
lika segja að vio getum þetta.
Vandi fylgir vegsemd hvcrri og
svo er hér. Monnirnir hafa verið
svo önnum kafnir við að skapa
þecsa óháðu tilveru ; nnan v íggja
hússins, að þeir hafa að rncstu
gleymt náttúrunni, og er það
illa farið. En þass eru rnörg dæni
in að í ákafa bardagans nissa
menn vfirsýnina og glayma hvors
vegna þeir fóru. að berjast, og
til þess að standa ekki uppi alveg
án takmarks, g:ra þeir sér bara
bardagann sjáifan að markmiði.
En markmið hússins er að gera
manninum fært ao 1 ifa mcnning-
arlífi í náttúrunni og i tengslum
við hana. Þessu markmiði meg-
um við aldrei glcvma, og' það er
sá mælikvarði sem við eigum að
nota, þogar við metum íbúðar-
húsin, hvort heldur er um að
ræ'ða eitt einstakt hús cða húsa-
þyrpingu — baejarmyndun: Því
miður virðist svo s:m bæjar-
myndanir haíi oítast i för með
sér útrýmingu náttúrunnar, og
eftir því meiri scm fólksfjöldinn
vex. Reykjavik er sorglcga glöggt-
d.æmi um petta.
HÚSIN OG SÓLAR-
GANGURINN
Eitt er það öðru frcmur <:em
öllu- stjórnar í þ&ssum heimþ en
það er sólargangurinn. Þær orku-
sveiflur scm hann ■myndar hafa
grundVaUaráhfif. á allt 1í£ ckkar
og . starf. Með sólavupprásr . og
mgð hæklcandi :;ól yök.r>&ps'vo;,hogj,
náttúran öll til.starfs þ.gúúð®'/ £%
þegar roiin er sczt, sogir hvíld-
arþörfin ' tiL sin, og‘ blömiií ioká
krónum sinuni. -.v ....
Ef líf okkar á áð -yerða. .frapi-
ingjuramt, veröum ýið að lifa í
samræmi við lögmál 'sólarinnar.
Bæina verður að skipuleggja
þannig að þetta vorði okkur eðli-
legt og sjálfsrgt, og húsiu á að
hygff.ia út frá því sjónanniði, r.ð'
samlíf okkar við' séiiria verði
aáið. *
Einhver góður maður sagði
einu sinni að maðurinn væri.
ávöxtur sólarorku, óg held við
ættum að lsggja okkur það vel
á minni, Gott íbúðarhús verður
því liffræðileg stofnun, með heim
tilgangi r.ð vernda og viðlialðs
lííi okkar, — eða rneð öðrunt
orðuin, har ciga bárn okkai
að fæðast og alast upp, taka
við menningu okkar og' s'.ula
henni aukinni og endurbættvi iil
aí'komenda sinna. Þar á að
vernda heilsn okkar og líkams-
þroska, og' síðast en ekki sizt
þar á persónuleiki einstaklings-
ins að þróast og vaxa. Öil þessi
skilyrði þarf húsið að ui>pfylla.
Húsin eiga þannig að vera gróðr-
arstaðvar iil mannræktar.
HÚSUM MISÞYRMT
Því miður er það oft svo að
þessi einföldu grundvallarsjón-
armið eru ekki í hávegum höfð
við húsagerðina, og hafa víðast
hvar í heiminum verið næsta
.lítilsráðandi fram yfir síðustu
aldamót. Húsunum var misþyrmt
með allskyns minnisvarðakenndu
formtildri á kostnað hinna raun-
verulcgu gæða.
Samhliða því að niaðurinn losn
aði úr tengslum við náttúruna
fór hann að byggja upp citt eigið
tilbúna formkerfi. Þessi form
hafa fyrst og frcmst verið mót-
uð af tæknilegri getu hans hvcrju
sinni, samfara barnslegu stæri-
læti yfir því scm hann magnaði,
og urðu því ærið prjálkennd .og
uppstillt.
„S YMMETEIAN “
Þessi formhsimur hofir cinnig
orðið fyrir miklum áhrifum af
leit mannsins að ró og jalnvægi
sem hcfir lcitt af sér iúð ílatar-
málslega jafnvægi — symmetri.
Öldum saman hafa mcnn vor-
ið að sýna hvorjir öðrum að þpir
gcstu bj'ggt í röð og raglu, en
ekki tilviljanakannt, cins og þeim
fannst náttúran vcra, og alltaf
varð symmetrian að sitja í
fyrirrúmi, og fyrir hana var öllu
‘fóyjaSL ■ . '
Menn tóku fúsir á sig' alls-
strengingsleg í byrjun, og eins
og oft vill verða um nýjar hug-
sjónir, voru mörg axarsköft gerð
: hennar nafni, enda oft á hana
dcilt af hinum marglærðu form-
vitringum fyrri stíltegunda. En
eigi að síður hafa sjónarmið
funktionalismans haldið velli og
þróast áfram til aukinnar víð-
sýni og frjálsræðis í formi, íbú-
| um húsanna til gagns og þroska.
IIÁRKOLLUR ERU KOMNAR
ÚR TÍZKl'
Það er nú einhvernveginn svo,
að mannfólkið vill alltaf binda
hvað á sinn bás — þar af öll
isma hugtökin, og verð ég því
[ víst einnig að nota isma í sam-
i bandi við hina líffræðilegu bygg-
ingarlist, þó mér sé það þvert
|um geð, en yfirleitt nota :nenn
. nú orðið „modernismi" um þassa
jtegund byggingarlistar, og segja
má að hún haíi nú haslað sér
! þann völl í flestum londum, að
j hún verði ekki kveðin í kútinn
þó nokkuð eimi enn eftir af arf-
j gengum sjónarmiðum og for-
dildar-lífsviðhorfum, þá eru
menn víðasthvar í heiminum að
j gei'a sér Ijóst að þeir eru hætt-
ir að ganga með parruk, og :-nissa
þá sem vonlagt er áhugann. fyrir
að iáta gera sér hárkolluhús.
I Hér í bæ var fynr síðu.stu
[ hfcimsstyrjöld greinileg þióun í
rétta átt, við eigum mörg hús
‘ frá þeim ííma sem bái u þess
[ mei'ki að fordildin var á undan-
haldi. Að þetta var ekki vegna
þess að menn hofðu ekki efni á
að byggja „fín“ hús, sjáum við
,á því a'ð það voru yfirleitt held-
ur vel stæðir menn sem byggðu
þessi hús og gerðust, þar :ncð
: brautryðjendur bæ-ttrar htbýjá-
menningar.
íbúðarhús í Reykjavík.
j márískan grímubúning.
Hér er íbiiðin færð í kinvcrskan
oklíur úl gildis umfrain ?,3rar
lífvcrur, cr vitsmunahf olckar,
hin margbrotna hugcrstarfscmi,
þvi að mcð hennar hjáip, en ckki
iheð líkamsburðum, hefir mann-
inum tekist að halda veiii og
færa út kviarnar, þó að ýmsar
aðrar tcgundir hafi liðið undir Ibúðarhús í Reykjavík. Einnig hér situr minnisvarðatilhneigingin,
'lok 1 ,,monumentalisminn“ í fyrirrúmi.
kyns óþægindi til þess að húsir
yrðu „falleg“ og symmetrisk, þv
virð.ing og tign skyldi hvila yfi
handaverkum mannsins. I þús
undatali standa þessi hús mef
sinar virðulegu hliðar, þar sem
allt miðaðist við lóðrétta mið-
línu, og hvert srnáatriði vinstra
megin línunnar, varð aö cndur-
taka hecgra mcgin, í söniu fjar-
lægö :'rá iínunni.
' ROFAR TIL UM ALHAMÓTIN
j Fólkið vaxð svo að bjargast
; eftir bestu getu með sitt auma
! líf, á bak vlð steir.tjald virðu-
. leikars. Scgja má cð allt fram
á r/ðustu tima só saga bygging-
! anna saga tækninnar, misnotaðr-
ar r.f mcnnum scm byggðu á
líöhk’xm forsendum og gerðu því
ýmist tæknina. eða oinhvcrn
!• form-isma að aðalatriðinu.
j Er. rokkn; upp úr siðastxi alda
| mótura fár að roía tii og rneun
koma fi’arn sem kref jást þess aS
byggingarnar séu Iagsðar eftir
þörfum mannsina, cn ckki maö-
j uiir>n cftir byggingunum. Stcfnu
þessaii var strax geíiö nafn og
hún nefnd funktionalisxni.
Húr. <rar ef til vill nokkuð cin-
PRJAL OG TILDUR NYJÍJ
HÚSANNA
Nú er eins og þessu si snú:ð
við. Með pcningaflóði styrjaid-
ai'áranna og í þeirri miklu bygg-
ingaöldu sem af þvi leiddi, fór
að bera á ýmiskonar prjáli og
formtildri í útliti - íbúðarhúsanna
samfara því ao viðhafnarsjónar-
miðin fóru að ráða íniklu um
iilnra fyrirkomulag husanna.
Helst virðist núna sundurgerð-
arinnar gæta í húsum þeirra sem
betux' mega sín fjárhagslega, þó
hinir reyni svo eftir magni c.8
toila ’ tízkunni.
í planlausn hússir.s segir
modernisminn sérstakíega til sín.
Á meðan menn áður fyr lögðu
megin áhersluna á tvær'iil þrjár
samliggjandi stcfur til gestamót-
töku og létu sér svo nægja citt
cða tvö svefnhertcrgi þar s:m
fjölskyldan gat hrúgast saman
á nóttunni, þá er nú leitast við
að láta holst hvern fjöiskyldu-
meðlim hafa til umráða sína eig-
in vistarveru cf hann vill hafa
það svo og camhliða bví cina
cameinginlega vistarvcru þar
sem félagslíf fjölskyldunnar get-
Framhald a bls. 10