Morgunblaðið - 21.11.1952, Qupperneq 7

Föstudagur 21. nóv. 1952
MORCUISBLAÐIÐ
7 1
hi rrj£imQsiBam:
iiftir
ússon
Vegir skiptast. — Allt fer
ýmsar leiðir
inn á fyrirheitsins lönd.
Einum lífið arma bréiðir,
öði’um dauðinn réttir hönd.
ÞESSI orð Einars Benediktsson-
ar flugu mér í hug, er ég frétti
lát vinar míns, Guðlaugs
Magnússonar, og aldrei hafði
þýðing þeirra verið mér svo aug-
ljós sem nú, er dauðinn hafði
rétt honum hönd sína og hrifið
hann til sín, aðeins nokkrum
stundum eftir að ég skildi við
hann, glaðan og reifan, við vinnu
sína. Að vísu vissi ég að hann
gekk ekki heill til skógar, en að
hann bæri svo alvarlegan veik-
leika í brjósti sér, kom mér
varla til hugar. En lífið er okk-
ur, vesölum mönnum, torskilin
gáta, og við eigum oft erfitt með
að sætta okkur við ýmsar rað-
stafanir þess, og því verðum við,
nú sem oftar, og hvort setn það
er okkur ljúft eða leitt, að sætta
okkur við að hann Guðlaugur sé
horfinn okkur jarðneskum
mönnum.
Hugur minn reikar, að von-
um víða, er ég ætla að fara að
rita eftirmæli þessa vinar míns,
því margs er að minnast eft-
ir 20 ára góða viðkynningu og
nána vináttu. Ljúfar minningar
frá ótal samverustundum, á
heinxili hans þar sem hann var
hrókur alls fagnaðar og örlæti
hans fékk að njóta sín, í veiði-
ferðum þar sem hann var hinn
sannj sportmaður, í Lúðrasveit
Reykjavíkur, þar sem allir litu
upp til.hans vegna félagsþroska
og drenglyndis, á ferðalögum
þar sem hann var síkátur og 6-
þreytandi, hvarfla að mér og
hræra hug minn, því allar bera
þær vott um góðan dreng og vin-
fastan. Ég átti því láni að fagrta,
að þekkja Guðlaug, bæði fátæk-
an og ríkan af þessa heims gæð-
um, og ég varð aldrei var við að
hann breyttist nokkuð þótt á-
stæður hans bötnuðu, nema ef
vera skyldi að hann varð örlát-
ari við samtiðarmenn sína og
höfðingsskapur meiri, eftir því
sem geta hans leyfði meira.
Guðlaugur var, um marga
hluti, vel gerður maður. Hann
var höfðingi í lund, bókhneigður
og víðlesinn, og mundi vel allt
sem hann hafði lesið, hann
Var listhneigður og hafði
yndi af góðri hljómlist, enda tók
hann virkan þátt í hljómlistar-
lífi bæjarins, hann var sérstak-
lega skapgóður og hafði góð á-
hrif á umhverfi sitt, og þótt eitt-
hvað bjátaði á kaus hann venju-
legast að bera mótlæti sitt ein-
samall.
Guðlaugur var nú, er hann
lézt, orðinn kunnur maður, utan
lands sem innan, enda hafði hann
reist sér veglegan bautastein,
með framleiðslu sinni á hinum
vandaða silfurborðbúnaði, sem
nú prýðir borð þúsunda íslend-
inga sem erlendra. Hann vann
sig úr fátækt og smáiðju í
fóð efni og stóriðju, Og talar
verksmiðja háns, eins og hún er
nú, skýrustu máli um snilld
þessa géngna drengs og fram-
takssemi.
★
Guðlaugur heitinn var fæddur
að Svínaskógi á Fellsströnd í
Dalasýslu, þann 16. desember
1902 og vár hann því aðeins tæp-
lega fimmtugur er hann lézt.
Foreldrar hans voi'u Magnús
Hannesson bóndi, síðar í Skáley
og síðast í Purkey á Breiðafirði,
sem lézt fyrir nokkrum árum, og
Kristín Jónsdóttir, sem enn lifir
í hárri elli og býr hjá dóttur sinni
á ísafirði. Iíann lærði gull- og
silfursmíði, hjá Einari Oddssyni
gullsmið á ísafirði, í kringum
1920. Á árunum 1922—23 láerði
hann að leika á, trompet. hjá
Karli Ó. Runólfssyni á ísafixði,
en þar starfaði þá Lúðrasvéit
Isafjarðar og lék Guðlaugur
iullsm.
iý ofsoknarherferð gegn
eigendum í Beykjneík
Á!Iir rélfsýnir menn snúasf gegn éheyrilegym réffar-
skerðingum nýja húsaíeigukgifrutnvarpssns
fyrst í þeirx-i hljómsveit. Árið
1926 fór hann utan til Danmerk-
ur til framhaldsnáms í trompet-
leik, og var Lauritz Sörensen,
þekktur trompetleikari í Dan-
mörku, kennari hans.
1 Guðlaugur fluttist alkominn
I hingað suður árið J924 og setti
1 á fót gullsmíðavinnustofu í Ilafn-
arfirði. Nokkrum árum síðar
fluttist hann til Reykjavíkur og
rak verkstæði sitt við Bergstaða-
stræti, siðar í Þingholtsstræti 3,
þar næst að Laugavegi 11, en þar
hófst stóriðja hans. Nökkrum
árum síðar, eða nánar tiltekið
1947, stofnaði hann hlutafélagið
Gull- og silfursmiðjan Erna og
' var hann framkvæmdastjóri þess
fyrirtaekis til dauðadags, en
það fyrirtæki annast fram-
leiðslu fyrir verzlun þá er hann
rak undir eigin nafni. Ekki leið
á löngu þar til hann hafði
sprengt þau húsakynni af sér, og
flutti hann þá verksmiðju sína
í hús Kassagerðar Reýkjavíkur.
Um það leyti flutti hann til
landsins stærstu pressu, sem not-
uð hefir verið hér á landi, til
mótunar á borðbúnaði, og jókst
nú vélakosturinn óðum. Ekki
leið heldur á löngu þar til hús-
næði þetta var honum algjörlega
ónógt, og keypti hann þá hús-
eignina við Laugaveg 22A hér í
bæ og byggði þar húsnæði yfir
I verksmiðju sína, þar sem hún er
til húsa nú.
Guðlaugur var virkur félags-
maður um liðlega 20 ára skeið
í Lúðrasveit Reykjavikur, þar
sem hann lék oftast fyi-sta
trompet eða flúgelhorn, auk þess
sem hann gegndi þar ýmsum
trúnaðarstörfum. Einmitt þar
hófst hin nána vinátta okkar,
þegar hann tók mig að sér, er
mér gekk illa að læra gildi nótn-
1 anna, og fleytti mér yfir þann
| hjallann. En það var einmitt yndi
I hans að hjálpa þeim, sem van-
máttar vor.u.
I Guðlaugur giftist 1929 Maríu
Hermannsdóttur og eignuðust
þau 4 börn og eru þau: Reynir,
gullsmiður, Óttar Hermann,
. verzlunarmaður, Jónína Erna,
gift Ágústi Kristmanns verzlun-
armanni og Magnús Haukur,
tæplega 9 ára að aldri, og dvélj-
ast þau öll með móður sinni, á
Fjölnisvegi 10.
Utför hans fer fram í dag og
er hans nú sárt saknað af öllum
ástvinum hans og skyldmenn-
um, vinum, samstarfsmönnum og
félögum og fylgja honum hlýjar
óskir þeirra um velferð á þeim
I brautum, sem hann nú hefir lagt
j út á. Og ég veit að við getum
‘ öll tekið undir með Einari Bene-
j diktssyni, Sem segir:
Frá öllum heimsins hörmum
svo hægt í friðar örmum
þú hvílist hels við lín. —
Nú ertu af þeim borinn
hin allra síðstu sporin,
sem með þér unnu og minnast
| þín.
I Vertu sæll, kæri vinur, og ég
þakka þér allar samvei-ustund-
irnar.
Viggó Jónsson.
ÞÁÐ fi'éfir"'vbirtð'tórðú; eklíí að-
eins húseigenda heldur og margra
annarra, að í frumvarpi því um
húsaleigu, serrt félagsmálaráð-
herra hefir látið leggja fyrir Al-
þingi, er gert ráð fyrir að lögleiða
að nýju öll hin verstu ékvæði
húsaleigulaga þeirra, sem Alþingi
fyrir tveimur árum síðan taldi
ekki með nokkru móti hægt að
halda lengur í vegna þeirra rétt-
arskerðinga og í-anglætis, sem
leitt hafði af þeim illræmdu lög-
um.
Þegar frumvarp þetta var lagt
fyrir síðasta þing, gerði Fasteigna
eigendafélagið opinberlega grein
fyrir afstöðu sinni til málsins og
benti á verstu fjarstæðurnar í
frumvarpinu. Félagið hefir nú
ítrekað mótmæli sín gegn frum-
varpinu í ályktunum til Alþingis.
Hins vegar hefir félagið ekki af
sinni hálfu bii’t neinar greinar 1
blöðum um málið, þar eð félags-
stjórnin hefir sannast sagt talið
útilokað, að Alþingi myndi lög-
festa hinar fjarstæðu réttarskerð-
ingar frumvarpyns.
Þar sem birzt hafa nú fyrir
nokkrum dögum greinar eftir
Hannes Pálsson frá Undirfelli í
dagblaðinu Tíminn, sem telja
sjálfsagt að innleiða þessi kúg-
unarákvæði og finna þeim það
helzt til foráttu, að þau gangi
ekki nógu langt, þá telur stjórn
Fasteignaeigendafélagsins rétt að
vekja athygli á því, hvað felst í
frumvarpi þessu. Hins vegar verð
ur ekki hirt um að hrekja fjar-
stæður og gífuryrði Hannesar frá
Undirfelli í einstökum atriðum,
því að þar er ekki reynt að ræða
málið af neinum rökum eða sann-
girni, helaur eru ummæli hans
mótuð af rótgrónum íjandskap
hans til allra þeii’ra, sem byggt
hafa upp þenna bæ og gert m. a.
honurn kleift að háfast hér við.
HÚSEIGENDUR SVIPTIR
UMRÁDARÉTTI TFIR
IIÚSUM SÍNUM
I frumvarpi því, sem Hannes
Pálsson hefir einn gerzt opin-
berlega talsmaður fyrir, er í X.
og XI. kafla þess þvingunar-
ákvæði, sem sum ganga enn
lengra en nokkurt þeirra ákvæða
sem gilti á stríðsárunum. Helztu
atriðin eru þéssi:
1. Bannað er að segja npp af-
notum alls íbúðarhúsnæðis, ef
það er ekki á sömu hæð og eig-
andinn býr. Undanþágur ei’u að-
eins um uppsagnir veg’na náinna
skyldmenna.
2. Allir fimabundnir leigusamn-
ingar eru ógildir, og eru leigjend-
ur ekki skvldugir til að standa
við samningsloforð um að rýma
húsnæði á tilíeknum tíma.
3. Bannað er að rífa íbúðarhús
cða breyta íbúðarhúsnæði í at-
vinnuhúsnæði.
4. Hámarkshúsaleiga skal vera
11 krónur fyrir hvern flatarmet-
er á mánuði.
5. Húsaleigunefnd skal leigjt
allar íbúðir í húsum, sem eígand-
inn býr ekki sjálfur í, og er eig-
andi algerlega sviptur umráða-
rétti yfir þeirn húsum.
ADEINS HÆGT Á ALGERUM
NEYÐARTÍMUM
Allir heilvita menn sjá, að hér
er um slíkar réttarskerðingar að
ræða, að þær verða ekki rétt-
lættar í lýðræðisþjóðfélagi nema
á algerum neyðartímum, og þó
aðeins skamma stund.
Jafnvel á stríðsárunum var þó
ekki gengið það langt að svipta
húseigendur alveg umráðai’étti
húsa sinna, þánnig að þeir fengju
ekki einu sinni að ráða útleigu
þeirra, svo sem nú er gert ráð
fyrir. Nú er beinlínis til þess ætl-
azt, að svokölluð húsaleieumið-
stöð taki í sínar hendur öll íbxið-
arhús, sem eigandinn ekki býr
sjálfur í og leigi þau eftir geð-
þótta, og er húsaleigunefndin
ekki einu sinni bundin við að fara
eftir tillögum húseigendarts um
það. hver fá sk-uli húsnæðið leigt.
Hér er um slíkt geiTæði að
x i 1.
ræða, að enginn réttsýnn maður
getur Ijáð þvi fylgi. Gegn svo
herfilegri tröðkun á eignarréttin-
um hljóta ekki aðeins allir hús-
eigendur heldur allir lýðræðis-
sinnaðir þjóðfél-agsborgarar að
rísa.
ÞVINGUNARÁKVÆÐIN AUKA
AÐEINS HÚSNÆÐIS-
'V ANDRÆDIN
Allir hljóta að vera sammála
um það, að því aðeins sé hægt að
svifta menn umráðarétti eigna
sinna, að með því eigi að leysa
alvarleg vandræði í þjóðfélaginu,
sem eigi verði leyst á annan hátt.
Kemur þá ^fyrst til athugunar
hvort húsnæðisvandræði hafi
aukizt síðan Álþingi tók ákvörð-
un um það að láta húsaleigulög
stríðsáranna falla úr gildi í áföng
um. Því fer fjarri. Enn er að vísu
tilfinnanlegur skortur á íbúðum,
en enginn vafi er á því að hús-
næðisvandræðin hafa þó minnk-
að frá því að húsaleigulögin tóku
að falla úr gildi. Nóg framboð er
á atvinnuhúsnæði og erfitt er orð
ið að leigja út einbýlisherbergi í
úthverfum bæjarins. Tilboðum
við húsnæðisauglýsingum hefir
einnig fækkað, og bendir það til
þess, að eftirspurn sé minnkandi.
Um 100 íbúðir i bænum munu
vera auðar vegna þess, að eig-
endurnir vilja fremur selja þær
en leigja. Þá eru í smíðum eða
undirbúningi á annað þúsund
smáíbúðir, og þegar allt það hús-
næði hefir verið tekið í notkun
er nokkurn veginn víst, að ekki
verður of mikil eftirspurn eftir
leiguhúsnæði hér í Reykjavík.
Og einmitt í sama mund og
frumvarp þetta er lagt fyrir
Alþingi er ríkisstjórnin að
gera ráðstafanir til þess að
afla 16 millj. króna láns til
bygginga nýrra íbúða. Þessar
ráðstafanir ríkisstjórnarinnar
eru skynsamlegar, en því fjar-
stæðar er það að hugsa sér að
innleiða þvingunarákvæði,
sem aðeins valda illindum og
vandræðum, og torvelda lausn
á vanda, sem verið er að leysa
á annan heilbrigðari hátt.
Og þá komum við að síðari
spurningunni, hvort þvingunar-
ákvæði hins nýja húsaleigufrum-
varps geti leyst vandræði þess
fólks, sem enn kann að vera hús-
næðislaust.
Því fer einnig fjarri. Frumvarp
ið festir aðeins það fólk í sessi,
sem þegar er í íbúðum, og tor-
veldar stofnun nýrra heimila.
Bannið við að rífa ibúðarhúsnæði
er ástæðulaust, því að menn rífa
naumast hús sín nema til að
bj'ggja aftur, og eftirspurn eftir
atvinnuhúsnæði er éngin, svo að
ekki er líklegt, að menn breyti
íbúðarhúsnæði í atvinnuhúsnæði.
En þvingunarákvæðin geta
hins vegar mjög auðveldlega auk-
ið húsnæðisvandræðin. Margt
fólk myndi gjarnan leigja frá
sér, ef samningar væru frjáls-
ir, en það er enginn vafi á því, að
mai-gir rttunu hætta við þau
áforrn, ef þeir geta búizt við að
verða um óákveðinn tíma að sitja
uppi með leigjendurrta, hvort sem
þeim líkar betur eða verr. Marg-
ir húseigendur og raunar einnig
leigjendur munu með skelfingu
hugsa til þess fjandskapar, sem
víða leiddi af þess kyns nauðung-
arsambýli á stríðsárunum.
Það er vitað, að það hefir þeg-
ar leitt til aukinna vandræða í
húsnæðismálunum, að þessi þving
unarákvæði skuli vera til með-
ferðar þing eftir þing. Margir
blátt áfram hafa ekki viljað leigja
út íbúðir fyrr en sýnt yrði, hvoi’t
þeir yrðu af löggjafanum neyddir
til að afsala sér umráðaréttinum
yfir því húsnæði, sem þeir leigðu.
ER GLÆPUR AÐ LEIGJA
ÚT HÚSNÆÐI?
Sú spurning fer óneitanlega a5
vakna í huga húseigenda, hvort
það sé talinn glæpur að byggja
það stórt hús, að hægt sé að leigja
út af því. Á stríðsárunum vori»
húseigendur sá eini hópur marina,
sem ekki aðeins f ór á mis við all-
an svokallaðan stríðsgróða held-
ur urðu meira að segja að gefa
með húsum sínum, ef þau áttii
ekki að grotna niður við notkun.
fólks, sem í þeim bjó svo að segja
leigulaust.
Þegar svo nú aílar ráðstafanir
beinast í þá átt að losa um höft
og bönn stríðsáranna, þá láta
sumir sér til hugar koma að
leggja á húseigendur ennþá sterk
ari bönd og meiri réttarskerðing-
ar en jafnvel á stríðsárunum.
Það gegnir mikilli furðu, ef
leigjendur, sem ekki hafa sjálf-
ir aðstöðu til að byggja yfir sig,
telja það gei’t fyrir sína hags-
muni að reyna á allan hátt a5
koma í veg fyrir það, að nokkur
maður vilji leigja út húsnæði.
Miklu fremur ætti það að vera
hagur þessa fóiks að hvetja menn
sem til þess hafa getu, að byggja
leiguhús. Allar aðgerðir hafa til
þessa stefnt í öfuga átt. Því er *
það, að leiguhúsnæði minnkar
stcðugt, og jafnvel þótt sagt sé,
að betra sé að eiga fasteignir en.
peninga, hefir þó framboð á hús-
um aukizt.
4
LEIGA OG PYRIRFRAM-
GREIDSLUR
Ýmsir tala um að hægt sé aö
réttlæta ný þvingunarlög með
því að hxxseip'endur taki almennt
„okurleigu“ fyrir húsnæði.
Auðvitað eru í hópi húseig-
enda til ósanngjarnir menn eins
og annars staðar, en að kalla þá
upp til hópa „okrara“ eins og
Hannes Pálsson heiðrar þá með,
er fjarstæða. sem raunar er ekki
svaraverð. Hitt er svo staðreynd
að þeim hefir aldrei verið heim-
ilað að taka réttmæta leigu riú á
annan áratua, og hámarksleiga
sú, sem nú gildir, er of lág.
Þetta vita allir, sem undanfar-
in ár hafa fengizt við húsbygg-
ingar. Miðað við byggingarkostn-
að nú, má hxisaleiga ekki vera
'minni en 15 krónur á hvern flatar
meter til þess að leiga standi
uudir byggingai’kostnaðinum og
eðlilegri fyrningu og viðhaldi.
Þegar þessa er gætt er Ijóst, að
okurkenningarnar hafa lítið til
sýns máls.
Fvri’-franvreiðslurnar eru
mjög óheppilegar fýrir margra
leigutaka, en þær eiga oftast ræt-
nr pö rekia til hinna miklu erfið-
leika á öflun lánsfjár til bygg-
Ínga'
-ÍTNA SKYNSAMLEGA
LAUSNIN
Eina rsunhæfa lausn húsnæðis
vardræða er að bvggja fleiri
ibúðir. Stefna ríkisstjórnarinnar í
þvi efni er skvnsamleg í sam-
bandi við smáíbúðirnar. Það er
hin heilbrigða og eðlilega leið til
lausnar vandanúm en ekki ný
'kúgunarákvæði og rétt=>rSkerðing
ar í garð húseieenda. Hú^eigend-
ur beiðast ekki for’éttinda. en
þeir krefjast þess réttlætis sér til
banda að þeim verði ekki refsað
fýrir það að hafa varið yiármun-
um sínurrt til sð auka hin þjóð-
félagslegu verðmæti.
Meiri hluti húseigenda ev ekki
Framhald á bls. 12