Morgunblaðið - 04.12.1952, Qupperneq 9

Fimmtudagur 4. des. 1952
MORGUNBLAÐIÐ
ð
Oslo, 28. nóv.
ÞKÍR fyrstu dagar þessarar viku
mega teljast merkilegir í sögu
noiska Stórþingsíns. Þá var kjör-
dæmamálið til umræöu, mál sem
í fjöldamörg undctnfarin ár hefir
verið á dagskrá þmgsins án þess
að fá afgreiðslu. Og það var
spennandi á borð við bezta reyf-
ara að hlusta á umræðurnar þessa
þrjá daga, því engijrn vissi fyrir-
fram hver söguiokin. yrðu. Og
eiginlega komu þau flcstum á
óvænt, alveg eins og þegar sögu-
hetja giítist allt annari persónu
en sagan benti til að hún mundi
íá.
Það var frumvarp ríkísstjórn-
arinnar sem náði fram. að ganga,
með ofurlítilli breytingu sem
miðaði í réttlætisáttina. En þunga
miðja þessa frumvarps vatr, að af-
numið skyldi ákvæði stjórnar-
skrárinnar, sem giit hefir alla tíð
síðan hún var sett áEíðsveUí 1814
um að sveitakjördæmi skuli jafn
an hafa % kjörinna þingmanna
en bæirnir Þetta ákvæði er
j.afnan nefnt „bondeparagrafen“
— bændagreinin, — e» sú laga-
grein á engan rétt á s-ér framar
yegna breyttra atvinnuhátta og
hins mikla aðstrevmis Jólks til
kaupstaðanna. Vegna bændagrein
arinnar varð að haga kjbrdæma-
skipuninni þannig, að sveitirnar
í hverju fylki kusu þingmenn sér
en bæir sama fylkis voru í sam—
einingu kjördæmi út af fyrir sig,
auk þess sem Osló og Bergen voru
sjáif stæð kjördæmL Eftir afnám
bændagreinarinnar verður hvert
fvlki ásamt bæjum innan sama
fylkis eitt kjördæmi. og Osió og
Bergen vitanlega sjálfstæð kjör-
dæmi eins og áður. Fylkín eru 18
og því verða kjördsemio tuttusu
eftir nýja fyrirkomulaginu. En
hingað til hafa þau verið 29. nfl.
18 sveitakjördæmi fylkjanna, 9
kaupstaðakjördæmi fylkjanna og
Osló og Bergen.
ÞINGAIANNAFJÖEDINN
Samkvæmt nýju kosningalög-
unum, sem væntanlega verða af-
greidd frá Stórþinginu. í vor og
koma til framkvæmda við kosn-
inf'arnar á komandi hausíi verður
þingmannafjöldi hvers kjördæmis
sem hér segir <í svigum er nú-
verandi þingmannafjöldi):
Oslo ................. 13 ( 7)
Bergen ................ 5 ( 5)
Austfold .............. 8 (10)
Akurshús .............. 7 ( 7)
Heiðmörk ............. 8 ( 8)
Upplönd ............... 7 ( 8)
Buskerud............... 7 ( 8)
Vestfold ............- 7(8)
Þelamörk........-..... 6 ( 8)
Aust-Agðir ........... 4(6)
Vest-Agðir ............ 5 ( 5)
Bogaland.............. 10 (11)
Horðaland ............ 10 ( 8)
Sogn og Fir.ðir ...... 5(5)
Mæri og Raumsdalur . . 10 (10)
Suður-Þrændatög....... 10 (11)
Norður-Þrændalög .... 6 ( 5)
Norðiand.............. 12 ( 9)
Troms .............-— 6 ( 7)
Finnmörk ............ 4 ( 4)
Þingmannatalan. helst þannig
óbreytt frá því sem. áður var: 150.
En breytingar þær, sem gerðar
hafa verið á fuHtrúafjölda kjör-
tíæmanna, miða að þvi að foæta
úr rhesta misréttiru, sem einstök
kjördæmi hsfa átt við að búa, og
þá fyrst og fremst Osló. Höfuð-
borgin hefir tii þessa haft 7 stór-
þingsfulitrúa en á sanikvæmt nú-
verandi íbúafjölda sinum kröfu
á 19, þó að hún fái ekki ncma 6
til viðbótar. Horða'ar.d fær 2 þing
menn til viðbótar, N-Þraendalög 1
og Norðland 3. Þessir 12 iúOtrúar
eru teknir frá 9 af hinum nýiu
kjördæmum ,en 7 kj'ördEemi hafa
óbrevtta þiyrmarmatölu f:á því
sem áður var.
SPOK, í SÉTTA ÁTT
Eftir rcmju kosni ng.a'.ögur.um
var jafnrétti kjósenda svo mjög
misboðið, að í fámennasta kjör-
dæminu (Finnmörku) hzfði kjós
isefii
miðor
ekki
í rétta átt
^orefsbrél frá Skúla Skúlasyni
andinn tvöfalt meiri rétt en í
Vestfold. Og hvað kaupstaðina
snerti hafði kjósandinn í Vardö
eða Hammeríest atkvæðisrétt á
við 7 kjósendur í Osló. Nú fær
Osló að vísu allmikla leiðiétting
mála sinna, en mikið skorti á að
full't réttlæti sé fengið með þeim
breytingum, sem nú eru ráðnar.
Til tíæmis má benda á, að einmitt
Vestfold, sem hingað til hefir haít
fæsta íulltrúa aiira sveitakjör-
dæma, miðað við kjósendafjöida,
fær nú — eftir að bæirnir þar eru
gengnir inn í kjördæmið — ein-
um þingmanni færra en áður.
Hættan á því að hagur litlu
flokkanna sé fyrir borð borinn er
að vísu nokkru minni nú en áður,
vegna þess að kjördæmin verða
stækkuð og frambjóðendumir
fieiri á hverjum stað. Líkur litlu
flokkanna til að koma að manni
eru því meiri en áður. Og það
þykir fullvíst að listasamband
miiii fiokka, sem bannað var fyr-
ir síðus.tu kosningar, verði nú
lögfest, og er það litlu flokkun-
um i vil. Ennfremur fékkst því
framgengt við stjórnarfiokkinn
meðan máiið var á döfinni, að
notuð skyldi deilitalan 1.4 við
útreikning þingmannafjölda á
hverjum lista, í stað 1.5 (eftir
Legúes-kerfinu svonefnda). Þeíta
bætir að vísu dálítið aðstcðu
hinna smærri flokka, en þó lítið.
ENGIR UPPBÓTARÞINGMENN
En tillögurnar um að auka
jafnrétti flokkanna með uppbót-
arþingsætum fengu hreint afsvar
hjá stjórnarfiokknum. Við siíkt
var ekki komandi. Og nú urðu
margir til að taka blaðið frá
munninum og lýsa því með sterk
um orðum hvílíkur voði þjóðinni
stafaði af því að fá fyllilega rátt-
láta kjördæmaskipun. Olav Oks-
vik óðalsþingsforseti endurtók nú
gömul ummæli sín í þá átt, að
ógerningur mundi verða að
stjórna landinu ef allir kjósendur
yrðu gerðir jafn réttháir, og
fleiri alþýðuflokksmenn tóku í
sama streng. Stóri flokkurinn í
hverju landi yrði að vera svo
sterkur að hann gæti boðið hin-
um byrginn, einráður og hrossa-
kaupalaust, og þá væri landinu
borgið. (Þess má geta að Norð-
menn hafa haft jafnaðarmanna-
stjórn síðan 1935 og hreinan
meirihluta í Stórþinginu siðustu
árin, þó að alimikið skorti á að
þeir hafi helming þingkjósenda
að baki sér). — Annar þingmað-
ur sama flokks sagði m. a.: ..Okk-
ur hrýs hugur við að.sjá góð iýð-
ræðislönd fara í hundana og falla
í rúst vegna þess að þingmönn-
unum hefir verið jafnað niður á
atkvæðamagn flokkanna."
Tvær tillögur komu fram um
úppbótarþingsæti, önnur í þá átt
að landinu yrði skipt í sex lands-
kjördæmi með uppbótarsætum,
en hin að því yrði skipt í tvö.
Báðar voru felldar með miklum
landhelgis
gæzlu íyrir
JÓNAS RAFNAR framsögumaður fjárveitinganefndar hélt ræðu
í sameinuðu þingi í gær um tiilögu þá til þingsályktunar, er Magnús
Jónsson, Bernharð Stefánsson og hann flytja. Tillaga þessi hefur
verið í athugun hjá fjárveitinganefnd og leggur hún til að hún verði
samþ. svohljóðandi: Alþingi ályktar að fela ríkisstjórninni að hlut-
ast til um, að starfsemi varðskipanna verði þannig hagað, að innt
verði af hendi fyrir Norðurlandi í vetur nauðsynieg landhelgis-
gæzla og aðstoð við fiskiskip og sé það samrýmt heildaráætlun um
örugga gæzlu og eftirlit við strendur landsins.
Fara hér á eftir meginatriðin úr ræðu Jónasar:
SMÁBÁTAÚTGERÐ VAXANDI
Með tillögu þeirri til þings-
ályktunar, sem nú er tii umræðu,
er farið fram á það, að ríkisstjórn
in geri ráðstafanir til að fá hent-
ugt skip, er annist landhelgis-
gæzlu fyrir Norðurlandi í vetur
og aðstoði fiskiskip, ef með þarf.
Fjárveitinganefnd hefur at-
hugað tillöguna og ieggur til, að
hún verði samþykkt all verulega
breytt.
Eins og tekið er fram í greinar-
gerð fyrir ti’iögunni hefur verið
mikið um útgerð smærri báta
fyrir Norðurlandi undanfarin ár,
--og gera megi ráð fyrir því, að
smébátaútgerð fari þar heldur
vaxandi vegna rýmkunar land-
helginnar.
Veiðar á opnum bátum sð vetr-
inum hl.ióta ávallt að vera áhættu
s' mar hér við land. Á þeim víma
árs er allra veðra von — og veð-
u:breytingar oft á tíðum snögg-
ar. Þegar þannig stendur á er
erfitt fyrir smábáta að rá landi
og getur verið vonlaust með öllu,
ef eiíthvað er að vél eða útbún-
aði — og aðstoð bregst.
KJÁLP í SJÁVARHÁSKA
Það rná þvi segja, að þar sem
smábátar eru gerðir út, sé nauð-
synlegt að alitaf sé tiltækilegt
gott og trausí skip, sem unnt sé
að senda á vettvang fvrirvara-
.laust, ef á þayf að haida. Slíkt
skip þarf að sjálfsögðu að vera
vei; rnar.nað 03. jafnan tilbúið.
Nú er svo háttað á Norður-
landi, að mörg stærri skipanna
stunda veiðar hér sunnan lands
að vetrinum. Ef engar ráðstafanir
eru gerðar getur því hæglega
viljað svo til, að enginn stór bát-
ur eða skip sé tiltækilegt, er beð-
ið er um hjálp af báti í sjávar-
háska.
Á það ber og að benda, að þótt
góður bátur liggi i höfn er ekki
únnt að grípa til hans, nema allur
útbúnaður sé í lagi.
Einmitt af þessum ástæðum
hafa Norðlendingar lagt á það
mikla áherzlu að eignast eigið
björgunarskip, sem allan tíma
ársins júði staðsett fyrir norðan.
I
700 ÞÚS. KR. I SJÓÐI
Slysavarnadeildirnar á Norður-
landi hafa beitt sér fyrir þessu
Inauðsynjamáli — og með þeim
árangri að þegar hafa safnazt um
: 700 þúsund krónur.
I Geta má þess, að ríkisstjórnin
hefur sýnt málinu skilning með
því að taka inn á fjárlagafrv. fyr-
ir ræsta ár kr. 500 þúsund til
smíði björgunarskútunnar.
| En þrátt fyrir hinar góðu undir
tektir ailra aðilja á það án efa
nokkuð lar.gt í land, að skútan
verði fulirerð og taki að gegna
h’utverki sínu við strendur lands-
ins.
—o—
Á u*ir,anförrum vetriim hefur
cít og tíðum ekkert varðskip eða
eftii ntsskip verðið fyrir Norður-
iandi. Staiar það sjálfsagt af þvi.
að iandheigisgæzlan hefur í
: mörg horn að líta og meiri ánauð
bæði erlendra Og innlendra tog-
jveiðiskipa annars staðar við
istrendur landsins á þeim tíma.
örgunor-
rlftiái
Skip landhelgisgæzlunnar hafa
einnig alit af verið of fá.
Hins vegar telja Norðlending-
ar, að ekki verði við annað unað,
en að eftirlitsskip, sem annist
landheigisgæzlu og aðstoð við
báta, sé fyrir norðan allan vetur-
inn. Vegna stækkunar landhelg-
innar er og sérstök ástæða til
þess að auka eftirlitið.
Efni þessarrar tillögu er það,
að ríkisstjórnin hlutist til um það
að orðið verði við þessum óskum
Norðlendinga.
—0—
Fjárveitinganefnd leitaði þegar
í stað umsagnar forstjóra land-
helgisgæzlunnar um tillöguna. í
svari forstjórans, sem prentað er
með nefndarálitinu, er fallizt á
sjónarmið Norðlendinga — og
það tekið fram, að landhelgis-
gæzlan hafi frá því í vor og þar
til nú — að staðaldri haft varð-
skip fyrir norðan. Telur forstjór-
inn alveg öruggt, að hægt verði
að hafa þar skip áfram þar til
aðalvertíðin byrjar fyrir Suður-
og Norðurlandi. Eftir þann tíma
verði unnt að halda gæzlunni á-
fram fyrir norðan, ef landhelgis-
gæziunni tekst að útvega skip,
sem notað vrði í viðlögum, ef
eitthvert varðskipanna bilaði.
Bendir forstjórinn í því sambandi
á vélskipið Fanney.
Þar sem forstjóri landhelgis-
gæzlunnar taldi líklegt, að land-
helgisgæzian hefði skip til þess
að annast eftirlitið fyrir Norður-
landi, sem tillagan fer fram á.
varð nefndin sammála um að
mæia með tillögunni nok-kuð
breyttri.
í breytingartillögu nefndarinn-
ar felst bá það, að rikisst-'órnin
hlutist til um það, að landhelgis-
gæzlan siái fyrir skipi til þess að
annast eftiriit og aðstoð við fiski-
skip norðan lands í vetur —
enda verðí þær ráðstafanir sam-
rýmdar heildaráætlun um örugga
gæzlu og eftirlit við strendur
landsins.
atkvæðamun: — Ro’f Stranger,
hægriþingmaður í Osló, bar fram
tillögu um að Osló fengi 17 þing-
menn og til vara tillögu um 15,
en báðar voru strádrepnar. Sú
fyrri fékk 20 atkvæði og sú síð-
ari 25.
1 Verkamannaflokkurinn verður
samkvæmt hinum nýju.kosninga
I lögum framvegis í betri aðstöðu
en aðrir flokkar, þó að aðstaða
hans við kosningarnar í haust
verði ekki eins góð — eða ranglát
og við síðustu kosningar. Þá fékk:
i hann 85 þingsæti, en mundi með
sama atkvæðamagni og síðast fá
76 þingsæti samkv. nýju kosn-
l ingalögunum, ef Legúes-kerfi
með deilitölu 1.4 er notað við
útreikning á listunum.
BÓNDAGREININ FELLD
| Eins og áður segir er það
,,bondeparagrafen“ zem verið
hefir eins og jarðfastur klettur í
vegi fyrir öllum verulegum breyt
l ingum á kosningalögunum og
kjördæmaskipuninni í mörg ár.
Fram á síðasta dag umræðanna
vissi enginn hvernig honum
myndi reiða af. Afnám þessarar
greinar var stjórnarskrárbreyt-
ing og til hennar þarf yfir %
greiddra atkvæða. Verkamanna-
flokkurinn hafði ekki nema rúm
80. Gat honum tekizt að fá
tuttugu atkvæði með sér frá öðr-
um flokkum — þ. e. a. s. frá
hæeriflokknum fyrst og fremst?
Tvívegis voru gerð fundarhlé
í umræðunum til að hægrimenn
og stjórnarflokkurinn gætu skot
ið á fundi. En eftir þá fundi varð
enn ekki séð hvernig fara mundi.
Loks kom til atkvæðagreiðslu um
hinn umþrát.taða „bondepara-
graf“, eftir hádegið á miðviku-
daginn var. Og hann var felldur
úr stjórnarskránni með 101 atkv.
gegn 47. Aðgreining sveitakjós-
I enda og kaupstaðakjósenda er úr
! sögunni.
| Hiáipin kom frá hægrimönn-
um fyrst og fremst, m. a. Oslóar-
þingmönnunum, sem vildu mikið
! fil vinna að bæta úr misrétti kjör
| dæmis síns, og svo hinum
atkvæðamikla unga þir.gmanni
Sjur Lindebrekke frá Bergen. En
framsögumaður af hálfu hægri
var John Lyng dómari frá Þránd
heimi. Af hægri greiddu alls 14
atkvæði með afnámi „bonde-
paragrafsins“, þ. á m. Lyng, Sjur
Lindebrækka og Oslóarþingmenn
irnir Stranger og Smitt-Ingebret-
sen (C. J. Hambro situr ekki á
þingi um þessar mundir).
Af vinstrimönnum greiddu a@-
eins fjórir atkvæði með afnám-
inu, þ. á m. Lars Ramndal frá
Rogalandi. Encia eru flestir þing
fulltrúar þess flokks frá sveita-
kjördæmum. Og þingforingi
vinstrimanna, Neri Vaien, barð-
ist kappsamlega gegn afnáminu.
Af kristilega flokknum greiddi
einn maður atkvæði. En Bænda-
flokkurinn stóð vitanlega óskift-
ur 'gegn afnáminu, ",,í vörn fyrir
hin heilögu réttindi sveitanna".
Þannig fengust 19 atkvæði :neð
afnáminu hjá stjórnarandstcðu-
flokknum. Og stjórnarfiokkuriim
greiddi atkvæði með afnáminu að
undanteknum þremur fulltrúum,
svo að þaðan komu 82 atkvæði —
eða alls 101. Úr stjórnarflokknum
hafði einn lögleg forföll, annar
(Stavang) hafði lýst sig andvíg-
an afnáminu en hvarf af fundi
áður en atkvæði var greitt, og
þriðji verkamannaíulltrúinn,
Magnhild Hagelia endurskoðandi
frá Aust-Ögðum greiddi atkvæði
gegn öllum flokksbræðrum sín-
um og þótti hraustlega gert.
Einar Gerhardsen þingforingi
flokksins var aðal ræðumaður
hans í þessum umræðum, og
sýndi dæmafáa lipurð, eins og
honurri er lagið þegar mikið ligg-
ur við. Það; er mjög vafasamt
hvort tekist hefði að kqma
„bændagreininni“ fyrir kattarnef
ef hans hefðj ekki notið við.
í Framb. á bls. ÍÍ5