Morgunblaðið - 30.12.1952, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 30. des. 1952
MORGVNBLAÐIÐ
Sr. BeitfSsimán Kristjún sson:
• • ff lii ImI WHl jl I
MET í líkamlegum íþrðttum |>yk-
ir mikil frétt og stenduir bálfur
heimurinn á öndinni, e£ maður
hefir stokkið einum sentknetra
hærra eða lengra en áður þekkt-
ist, eða synt spottakarra eða
hlaupið spöl á nokkru faerri
sekúndum en áður ha-fðí Éefeizt.
Sama er að segja, ef eínxi svert-
ingi lemur annan rúðúr einhvers
staðar í veröldinni. Þetta, þykir
með stórtíðindum. Og; hleypar þó
enginn maður á vi@ hest eða
hund né syndir betur eit. þ&rsk-
urinn í sjónum.
Samt eru haidnar hrókaræður
um þetta í útvarpi og Wöðum,
jafnvel reynt að útvarpa því
norður á land, ef einhvexr úettuv
af skíðum suður i Hveradöium.
Yfir þessu gapa ungiingair eins
og guðlegri opmberun.
Hins vegar er aídrei taiað um
andleg met, sem ekfei er von, því
að menn eru hættii; aS skilja
orðið. Allt er miðað við líkam-
lega krafta.
Meðan trúað var á sálínak töldu
menn jafnframt, að andleg menn
ing, vitsmunir og líst vaeri aiðstu
og virðulegustu viðlangsefni
mannkynsins. Þess vegna gátu
menn tímum saman, urtaá’ sér við
andlegar íþróttir og haft yndi af
þeim, enda þótt þeir værí fátæk-
ari af ytri þægindum eg verald-
legum fjármunum.
Þannig varð megnið af bók-
menntum okkar tii. Á. myrkrum
og erfiðum öldum. væu þær rit-
aðar við grútartýrur og þannig
hefir margt ódauðlegf ijóð> verið
kveðið.
Menn lærðu Ritninguna: utan-
að, kvæði Hórazar og 'Virgíls,
norrænar sögur og ríimnr,. ekki
aðeins í skólunum, því aS þeir
voru fáir, heldur skemm.tu þeir
sér við þetta í fásinmnu, í ein-
veru íslenzkra fjattav er þeir
stóðu yfir fé langa daga. Þá voru
þeir ekki einir, þvi zíí ódauðlegir
snilíingar voru með þelm í anda
og miðiuðu þeim af sál sinni.
Þannig óx þeim sjálfum andiegt
megin.
Bjarni Thorarensen segír um
Svein Pálsson, fjórðungsiækni,
í hinum snijlilegu eftÍTrnæJum, er
hann orti um hann látinrr, að
mótlætið hafi ekki hrmið' á hon-
um, því að hugur hans fcaii ailtaf
verið gagntekinn af eínkverjjam
andlegum v iðf angsef num. Átti
Sveinn þar örugt afdrep og griða-
skjól gegn hvers bonar and-
streymi lífsíns.
Örlagaörvar því náðts
þig aldrei að fella,.
að undanfæri þinn andi '
sér átti og hafði.
Var hann að leikurrt með liðnum
eða ijósálfuró murra,
harmanornir þá heima
hann hugðu að finna.
Hvar finnst nús slík andleg
hreysti á vorri ö!d, þegar s\o
fáir koma auga á önmir gaeðí en
.þau, sem keypt verðtx fyrir pen-
inga, þegar tæknin er orðin okk-
ar æðsti guð og þægmdin vor
heitasta bæn og krafa til iífsíns?
Nú finnum vér ekki mikla
gleði í því að brjótast gegri um
Hómer eða önnur ská.td og spek-
inga, heldur miklu frtmur í hinu
að aka í bíl eða ferðast í Ðugvél.
Það er ekki Iengur íþrótt
að sitja kyrr í sama stað
og samt að vera að ferðast.
Vér viljum hendast Iandshorn-
anna á milli með minnst hundrað
til þúsund kílómetra hraða á
klukkustund. Err þv£ hraSax sem
DLEGA
TTIR
líkaminn fer, því Iatari verður
sálin.
LEITIN AD SÁLINNI
í raun og veru erum vér að
revna að flýja frá oss s.iá’fum,
í leit að oss sjá’.fum. Vér kunn-
um ekxi viö oss sálarlausir frem-
ur en msðurimi, sem seldí fjand-
anum skuggann sinn. Þess vegna
verða menn leiðir á sjáifum sér
og flakka um eins og óhreinir
andar á eyðimörk. En sá'in verð-
ur aldrei iundin með þessum
hætti.
Hvað mörgum hestöflum sem
vér eyðum til að þeytast fram og
aftur urn jarð&rkringluna, verð-
tun vér engu nær um ráhna,
nema síður sé, því að sá’in býr
hið innra með mönnunum.
Og leitin að henni tekst betur
í þögn og kyrr en í hávaða og
vélaskrölti tækninnar. Enn er
það sannleikur, að rödd guðs er
ekki fyrst og fremst í storminum,
heldur i hinum blíða blæ.
Eödd guðs og rödd alls þess,

greiei
sem guðlegt og mannlegt er, kem
ur að innan frá sálinni. Og ef vér
kunnum vel að hlusta heyrum
vér þessa rödd einnig frá sálum
anr.arra, þeirra sem öskra ekki
heldur hugsa.
Áður Jásu menn sér til sálu-
bótar Orðskviði Salómons eða
hinar óviðjafnanlenu sam’æður
Sókrates&r eftir Platon. Þekkt
hefi ég gamla konu, sem lærði að
lesa á Hómerskviðurnar í þýð-
ingu Sveinbjarnar Egilssonar og
gat' þaulrakið efni þeirra, enda
hafði hún hið glæsilegasta orð-
bragð. Þá !ásu menn ekki annað
en gulia'darrit og marghugsuðu
efni þeirra og brutu það til
mergjar.
Nú lesa menn helzt það sem
vitlausast er og kostar enga hugs
un eins og þýddar glæpasögur.
Og helzt nennum vér ekki einu
sinni að lesa giæpasögurnar sjálf,
heldur viljum fá þær upplesnar í
útvarpi, svo að hægt sé að njóta
hávaðans af þeim auk Ijótleikans.
Eins er það að fáir nenna nú
orðið að hafa fyrir því að leika
á hljóðfæri. H!jómlistina er nú
á timurn hægt að fá með miklu
auðveldara móti fossandi úr öll-
*um mogulegum galdratólum
tækninnar. Til þess þarf ekki
nema snúa snerli. Hitt kostar
þo'ir.mæði og starf. Og auk þess
getur sá, sem lærir að leika á
hljóðfæri naumast komizt hjá
því að öð!ast einhverja þekk-
ingu og skilning á hljómlist. Að
minnsta kosti fá menn nokkra
þekkingu á því, hvaða tónar
hijóma s?man. Sönggáfap þjálf-
ast og æíist.
En alit þetta er eitur s beinum
þei.rar kynslóðar, sem jassinn
dýrkar, því að henni þykir um
að pera að hafa allt sem mest
hjáróma. Eina áhugamálið er
bara að naía hávaða, nógu mik-
inn og Ijótan. Og með því að
skrúfa fiá útvarpi þurfa menn
ekki eirm sinni áð hafa fyrir því
að velja sjáifir, hvað þeir vilja
heyra, né gera sér nokkra grein
fyrir, hvað fagurt er eða ljótt í
hljómlistinni. Menn láta allt
dyr.ja yfir sig ætt og^óætt í ein-
um graut og þakka bara fyrir
skarkaland, ef hann er nógu
mikill.
IIVERNIG ANDLEGU ATGERFI
IIRAKAK I
Um allt, sem eklci er lært á
réttan háit frá rótum, gildir hið
sama: Skilningur á því þverr,
unz hann verður sama sem eng-
inn. Aliar fagrar listir eru á hinni
sömu Jeið: IVi á>ararnir eru liættir
að hafa fyrir því að læra að
teikna áður en þeir byrja að
mála. Aileiðingin verður kiessu-!
verk, Ijót eins og erfðasyndin.1
Ljóðskáldin eru hætt að nota rím
og temja sér orðgnótt. Hvert
barnið getur þá Mka ort eins og
þau, svo að ekki þekkist eiít frá
cðru. Jafnframt þessu stórhrak-
ar bókmenntaskilningnum, svo
að fáir skiJja nú orðið algengustu
ættjarðark\ æði eins og t. d. Eid-
gamla ísafcid, eoa: Ó, fögur eri
vor fósturjörð. Fáir nenna að
hlusta á yndislegustu symfóníur
tónskáidanna. í þær vantar
hlemmaglamrið.
Þannig tírepur tæltnin og
glarnrið sálina úr menningu
vorri. Og svo áttaviltir eru menn,
að þeir eru jafnvel upp með sér
af allri þessari andlegu eymd og
niðurlægir gu og halda, að það,
sem ekkert er nema hörmuleg
jafturför í menningu. sé ný lista-l
stefna æðri öllum öðrum. Reynt
|er að láta söguna um nýju íot-.
in keisarans endurtakast. I
j En öll list frá fornöld hefir
verið fólgin í því að leiía ftg-
| urðar. Nú dýrka menn ljótleik-
ann í öllum myndum. Með Hfs-
skilningnum hefir skilningurinn
á Iistinni snúizt við, ög úthverf-
an er ekki aðeins Ijót og menn-
ingarsnauð heldur einnig vanda.
laus. Fyrirbrigðið sem vér stönd-
um andspænis er ekkert annað
en hnignun hæfileikanna, and-
leg fátækt. |
And’egt stgervi hefir aldrei
þróast í makræði, þægindum og
áreynslulevsi. Það þarfnast eins
og önnur íþrótt, vinnu og þjálf-
unar, en umfram allt einbeittrar
og nákvæmrar hugsunar. Og
mundi nú hávaðinn, glamrið,
friðleysið og þevtingurinn, sem
eínkennir nútímamenninguna j
vera bezta skilyrðið fyrir þessu? :
Nei, þetta er eitur í beinum alls
andlegs lifs. Þetta tvístrar vií-
undinni, dreifir athyglinni og
s'ævir áhugann til að rannsaka
eða hugsa um nokkurn hlut til
hlítar. Hugsunin verður gruun,
yfirborðsleg og flautaþyrilsleg.
Vitsmununum hnignar, listagáf-!
urnar sljógvast, smekkvísin verð-
ur gróf og hversdagsleg. Á öll-
um sviðum bókmenr.ta og lista
sAst afturförin snögg og herfileg,
i’pm^nningar, sem
ávöxtur
týnt hefir sál sinni.
.A F ÖLLU BÝRí EGU UR
ÞÖ.GNIN DúSAMLEGUST“
Me^rs hafa látið hlaða á sig
martröð hávaðans, unz þeir
kunna Aifj ffpmar að metn
jafn eiriföltí og dásamleg þægindi
og þögnin ein er. Svo mikið er
þetta brjá’æði orðið, að margir
hræðrst beinlinis þögnina eins
og dauðann sjálfann.
Illa mundu þeir þá ski'ja ská’d
v-onuna eyfirzku, Kristínu Sig-
fúsdöttur, sem komizt hefir svo
'e'Ieva sð orði í einum af ævin-
Kma-Jelkium sínum, Óskastund-
in: ,Af öllu dýrlegu er þögnin dá-
samlegust! Hún er áetaratlot
sem gætt heíir lífið vit-
und!“
Þetta sveitabarn, sem marg-
sinnis hefir gengið á fund þagn-
arinnar, hræðist hana ekki, held-
ur finnur í henni. hinn æðsta
unað. Undarlegt er þetta! En
þegar betur er gætt að, hafa
mörg okkar beztu og vitrustu
skáld þessa sömu sögu að segja.
Hvernig mundi standa á þvi?
SkyJdi ekki þögnin og kyrrðin
hafa verið þeirra beztu vinir :,neð-
an iistaverkin voru að skapast í
sál þeirra?
Stephan G. Stephansson néfnir
Ijóð sín Ánðvökur, af því að hann
orti þau einkum á nóttunni.
Hann segir að önn og skarkali
dagsins vængbrjóti hverja sina
hugsun og styggi burt ljóð sín,
en i kyrrðinni og þögninni verð-
ur hj&rta hans fullt af hvíld og
fögnuði og sái hans glampandi af
sýnum.
Ekkert islenzkt skáld hefir þó
betur skilið gildi þagnarinnar
fyrir þ: oska sálarinnar en Einar
Benediktsson. í kvæðinu Vær-
ingjar bvrjar hann að lýsa því,
hvernig skapgerð íslendingsins
þróast bezt í þögn og fámenni
íslenzkra byggða: .
Svo fangvíð sig breiða hér flói
og vík
mót fjariægu ströndunum h&nd-
an við sa-inn,
en verin fámenn og vetrarrík
byg&ja Væringjans krafta við há-
fjallablæinn.
Hann stendur hér enn sem hann
stóð hér fyrr
með stórgerðan vilja, þögull og
kyrr
og langferðahuggnn við lágreista
bæinn.
Og seinna í kvæðinu segir:
I auðnanna hljóði og duiardóm
eru drættir i Væringjans anda
ristir.
Það er: auðnin og þögrún setj&
óafmáaniegt mót á anda íslend-
ingsins. — Aftur kemur Einar að
sömu hugsun í kvæðinu Hafís og
talar þar nokkru Ijósara. E.n þar
segir:
i sxtrautsöium ö. æfaauðnar og
þagnar
andinn þtkkir sig sjáiían og
fagnar.
Hvað er þá það, sem auðnin og
þo'gnin gera fyrir íslenzkan anda
ef hann hefir manndóm og dug
til að leita i.nn i þeirra ríki?
Þetta fyrst og fremst, að þar
heyrir maðurinn til sjálfs sín,
lærir að þekkja sig sjálfan!
Gagnvart auðn og þögn hættir
hann ao vera hópsál, hugsunar-
laust bergrrtál af öðrum. eins og
hann venjuiegast er í múgnum.
Þessari spurningu skýtur upp:
HVAÐ ERT ÞÚ SJÁLFUR?
Sú spurning er upphaf allrar
vizku pgípersónuþroska. En :nik-
ið dæmalaust getur hún verið
ónotaleg. þegar vér finnum ekk-
ert annað en auðn og tóm inni i
oss sjálfum og yfir tominu grúf-
ir þögnin á himni, tvíræð og tor-
skilin, þrungin ógn og spurn.
Hvað ert þú sjálfur? Þessa gátu
er mönnunum ætlað að ráða, en
þeir ílýja undan henni inn i hjörð-
ina eins og kindurnar í hagan-
um, sem leita að sinum forustu-.
sauð, til þess að þurfa ekki að
hugsa sjálfir. Þar af koma eftir-
hermurnar, úzkan og hin hems-
'ausa leit að hávaða og argi, að
öllu þéssu er fleygt i tómið í oss
sjálfum tii að reyna að fylla það
með einhverju, sem líkist lífi. En
tórnið vtx við þetta en minnkar
ekki.
Það þýðir ekki að flýja undan
þögninni. Hver, sem það gerfcfc
fellir á sig reiði himnanna og er
útlægur gerr úr Paradis. Yfir
höfuð hans munu fyr eða síðar
hrökkva neistar úr glóðarkeriaM
á altarinu. Maðurinn verður a<S
kafa dj-úp þagnarinnar til
finna sína eigin sál.
Vitur maður hefir sagt: Ávext-
ir vizkunnar spretta á tré þagn-
arinnar! Allt, sem er stórt og veg -
legt gerist í þögn og kyrr.ð.
Þannig ganga stjörnur hi: insina
um ómæiisvegu geimsjcs og
vinna sití mikia hlutverk. Og í
andans heimi er þögnin upphaf
alis. Úr djúpi'bennar hefir sér ■
hvert listaverk fæðst, þar hefír
hvert vísindalegt afrek verið
unnið og hver félagsleg umbót
oiðið til. Jafnvel hver hlutur,
sem mennirnir hafa i kringum
sig, er fyrst skapaður í hin«
kyrra ajúpd þagnarinnar, 4
hugsun mannsins.
Þess vegna er það bein'inw
satt, að ai öllu dýrlegu er þögu -
in dásamlegust. Á hennar vegum
munu einstaklingar og þjóðir
finna hamingju sína, en vegur
hávaðans og hrópyrðanna endar
í ógöngum.
ÞÖGNIN ER GULL
Svo segir gamalt máltæki: Það
er hún, seni visað getur oss aftur
veginn að vorri týndu sál. Það
er hún, sem ieggur græðandi
smyrsl við þá áverka andíega og
Hkamlega, sem vér hljótum 4
dynjandi gný skarkalans. Geð-
veikralæknar eru nú að byrja að
skilja, að auk heimskandi áhrifa
hávaðans, slítur hann taugakerf-
inu, svo að ýmiss ko.nar geðtrufl -
anir eiga tii hans rót sina atS
rekja.
i Náttúran er að visu svo misk -
unnarsöm, að hún yfirbugar oas
með þungum svefnhöfga langaa
tíma á hverjum sólarhring til aS
veita oss þannig algera hvíld frá
arginu, annars mundum vér ekki
viti halda. En því meiri væri
vizka vor, ef vér kynnum þá
einnig i vökunni að meta náðar -
gjafir kyrrðarinnar og flýðum
oftar á náðir hennar.
Að sjálfsögðu verðum vér að
standa í baráttu iífsins og 'þola
allt, sem sú barátta leggur oss
nauðsj-nlega á herðar.
En marga stund geta mervn.
samt sem áður dregið sig út úr
glaumnuœ og hlustað eftir rödtf
guðs síns i hinum blíða blæ. Og
þetta geta menn gert, ef þeir
hafa fundið sjálfa sig, hvar sesm
þe:r eru staddir. Það er alltaf
| hægt að hverfa á fund þagnar-
innar til íhugunar og bænar og
mun það reynast meiri haming.iu-
vegu-- en glórulaus múgmennsk-
an! I slíkar kyrrðarstundi” hafa
allir mestu andar mannkynsins
sótt sitt undramikla þrek.
Siálfur Jesús Kristur fó- upp á
hæðirnar fyrir ofan Kapernauia
og var þar á bæn, stundum heilar
nætur. Því næst gevði bann sn\
kraftaverk. Ekki er við því að
búast, að þeir, sem forðast alla
hugsun eins og heitan eld, sjai
fótum sínum forráð.
En hvar sem andi manhsÍBS
hefir náð einhverri dýpt, fegurÖ,
snilli eða viti, . hefir hann átt
slíkar dýrðafstundir með skap-
ara sínum í þögn bimnanna.
Benjamín Kristjánsson.
100 ímm umhverfis
jörðina
SKIP Osensbræðranna i Stáf-
angri, sern byggt var 1906, héfir
siglt vegalengd, er samsvatar
hundrao ferðum i kringum jörð-
ina við miðjarðarlínu.