Morgunblaðið - 03.01.1953, Blaðsíða 9

Laugardagur 3. janúar 1953
MORGUNBLABÍÐ
9
ÁRAMÓTAÁVARP
Steingrímur Steiitjwnson, for
sætisráðherra, fluiti eftirfar-
andi ávarp í ríkisútvarpmu 31.
desember s.l.:
Góðir íslendingarf
HJÓL tímans veltur láöaust á-
fram. — Senn er árið 1952 liðið
í skaut aldanna.
Þeim, sem það hefur fært ást-
vinamissi eða aðrar sor&ir og
erfiðleika, leyfi ég mér að senda
innilegar samúðarkveðfar, þótt
rr.ér sé ijóst, hve orS eru. fátæk-
leg á slíkum stundum, þá er þó
samúð og löngrm til rík
tilhneiging í fari okfesr íslend-
inga og ein af beztu og göfug-
ustu iyndiseinkunnum okkar.
Að venju skulum vwrfitast um
litla stund af sjónarholt gamia
ársins.
Frá síðustu áramótuwi og fram
á vor, var veðrátta fteaur hörð
og erfið. Sumarið v iðast kalt, en
nýting heyja yfirleitt með ágæt-
um og að vöxtum mam heyafli
hafa orðið allt að því í meðal-
lagi, þótt grasspretta vaeri víða
léleg. Einmuna tíð hefur venð
það sem af er vetrac. Hefur það
létt mjög undir meS mönnum,
ekki sízt þeím, sem taisdbúnað
stunda, og margir hverjir urðú
fyrir þungum áföilum í hinu
harða árferði undanfarin ár, eða
allt frá 1949. — 1 swwiar var
hafin bygging áburUærverksmiðj-
annar í Gufunesi við Heykjavík
og er því verki haldið áfram áf
kappi. Sú framkvæirvd, ásamt
stórframkvæmdum í raforkumál-
um, er í svipinn eitthvert stærsta
hagsmunamál íslenzks landbún-
aðar og mun hraða þróun har,s
meira en flest annað. — Einar
Benediktsson kveður urn Detti-
foss:
„Þú gætir unnið dauðsms foölí bót,
stráð blómaskrauti yfír rústir
grjótsins,
steypt mynd þess aftuv upp í
Hfeins mot
með afli því, frá lands.ins hjarta-
rót,
sem kviksett er í klettalegstað
fljótsins“.
Draumur skáldsins wrður smátt
og smátt að veruleika. Híð mikla
fossafl landsins er tekið í þjón-
ustu atvinnuveganna i ss ríkavi
mæli og skilyrði sköpuð til verka-
léttis og stóriðju á vorn mæli-
kvarða. Það mun stuðla að því,
er stundir líða, að atvmnuvegir
landsins eflist og verði fjölbreytt
ari, en fábreytnin er hættuleg og
getúr valdið þungum foúsifjum
einkum í óhagstæðu árferði, svo
sem gleggst hefur keaníð í ljós
í sambandi við síldwiffar hin síð-
ari ár. Þótt þeir, semt landbúnað
stunda, þurfi jafnan aff leggja
hart að sér og uppgripagróða sé
þar ekki að vænta, hefur land-
búnaðurinn verið, er og verður
kjölfesta þjóðfélagssns. Þess-
vegna verður jafnan aff siá svo
nm, að honum sé tx'rggff sMk að-
staða, að vinnuaflið sogist ekki
frá honum vegna hum.an'ers
skyndigróða ár og áx við aðrar
atvinnugreinar.
NAUÐSYNL.EGT AÐ
SEM FJÖT ÞÆTTASTllt
Að því er sjávarútvegnm varð-
aT, þá brást síldaraíti fyrir Norð-
urlandi að bessu sirmi gjörsam-
lega, og er það í áttvrada sinn að
svo fer. Ve'dur slíkt afar mikl-
um atvinnu- o<? fiárhags^ðvm-
leikum fvrir þióðfélavi.ff a,Tt. því
að gevsifé hefur vertð lagt í
skipsstól, verksm'Áiuv, vé’ar og
önnur tæki til sÞdVeiffa o« hav-
nvtingar síldaraf'a, en tmki þessi
standa nú lítt eða ekki notuð.
Hefur lífsafkoma fjölda irarna
að mestu verið undir sildveiffinni
komin ár eftir ár. Flestir hafa
snúið heim rálega tómhentir að
liðnum hábjargræðistímanum, en
útgerðarmenn og' lánsstofnamr
lent í hinu mesta fjárhagsöng-
þveiti. Slík áfoll snerta ekki ein-
ungis þá, sem beinláais fást við
útgerðiria, heldur trufla og tor-
velda alla afkomu þjóðarinnar.
Hefði síldveiðin náð, þó ekki
hefði verið nema meðallagi hin
síðari ár, þá væri ólíkt léttara
fyrir fæti í efnahagsmálunum.
En þetta sýnir, eins og ég drap
á áðan, að nauðsynlegt er, að
atvinnuvegir iandsmanna séu
sem fjöiþættastir. Það er kunn-
ugt, að við fáar atvinnugreinar
eru tegndar eins miklar vonir
um skjótfenginn arð og sildveiði.
Er því ekki að undra þótt menr
leiti að þeirri starfsgrein ár eft-
ir ár í trú á að heppnin verði
með að iokum. En atvinnuvegur,
sem enn er svo mjög háður öðru
en dugnaði þeirra, sem hann
stunda, má ekki vera of ríkur
þáttur i atvinnulífi Iandsins. ÞaS
getur verið gott að vinna í happ-
, dræíti, en ekkert þjóðfélag getur ;
jtrevst á happdrættiságóða og;
byggt íjárbaes- og atvinnulíf sitt
á von um s'íkt.
| Sjávarafli, annar en síld, hef-
ur orðið lítið eitt meiri á þessu
ári en árið 1951 og sjávarafurðir
yfirleitt seizt sæmilegu verði,
miðað við næstu ár á undan.
í
FKAMLEXBLA METEI OG
BFTHI VÖRU NAUDSVNLEG
Verzlunarjöfnuðurinn, þ. e.
sa’a islenzkrar vöru úr landi og
kaup erlendrar, hefur verið ó-
hagstæður undanfarin ár og svo
er enn, sem ekki er að undra,
þar eð síidveiðin brást jafn hrap-
ailega og áður er nefnt, og fleiri
stórfeiid áföll orðið í þjóðarbú-
skap okkar. En að því þarf að
vinrui af alefli, að meiri jöfnuð-
ur ráist í þessu efni. Nokkurn
hluta útfiutningsframleiðslunnar
hefur orðið að láta af hendi i
vöruskiptum og þá stundum orð-
ið að sæta óhagstæðara verði á
aðkevptum vörum, en annars
hefðí þurft, til þess að geta losn-
að við útflutningsvörur okkar.
j Kreppir það mjög að þeim, er
vörur frarnleiða fyrir eriendan
| markað, að verð það er fæst fyrir
útflutningsvörur okkar þar, næg-
ir ekki fyrir framleiðslukostnaði
hér innanlands.
| Til þess að ráða bót á þessu
er í raunini aðeins eitt úrræði.
Framieiða meiri vörur og fram-
leiða betri vörur. Það er eitt- 1
hvert stórfelidasta viðfangsefni
okkar nú, að auka framleiðsluna,
svo að hún geti staðið undir
þjóðarbúskap okkar. Samkeppni
á eriendum mörkuðum er sívax-
andi og í þeim viðskiptum eru
ekki grið gefin. Þótt vér íslend-
ingar, eins og fjölmargar aðrar
þjóðir, höfum notið efnahagsað-
stoðar í gegn um alþjóða ráðstaf-
anir nú um sinn, þá er því brátt
lokið. Vér verðum því að sjálf-
sögðu að geta fjárhagslega stað-
ið á eigin fótum. Þá er það fram-
leiðsla þjóðarinnar sjálfrar —
jafnt tii útílutnings og eigin nota
— sem verður að nægja til allra
okkar þarfa. Vér vonum og
treystum því að stórframkvæmd-
ir þær, sem að er unnið — raf-
virkjanir og áburðarverksmiðja
— verði aflvaki nýrra fram-
kvæmda og grundvöllur að meiri
og betri framleiðsTu. En jafn-
framt því sem aukin tækni veit-
ir möguleika til meiri fram-
ieiðs'u, verður hver einstakling-
; ur jsfnframt að gera sér Ijóst, að
á honura hvílir ábyrgð og sú
skylda að starfa sem mest og bezt
í hvaða stétt og stöðu sem
hann er.
Jafnframt verður þjóðin að
temja sér hófsemi, eyða ekki
meiru en aflað er. Það boðorð
má ekki brióta, ef efnalegt sjálf-
stæði á að nást. Erfið’eikar okk-
ar í efnahags- og atvinnumáhim
veiða ekki raktir hér, né or-
saVir þeirra. Ég hefi gert það
allrælrilega fyrir skömrnu síðan
hé- í úlvarpinu og skal það ekki
endurtekið. Ég vil þó benda á
það, sem ég þar tók fram og
skýrði nánar, að verziunarárfevði
— það er hlutfall verðs í milii
útiluttra og innfluttra vara —
hefur síðustu árin verið mjög
óhagstætt — og það svo, að ef
árið 1951 er borið saman við
Steingrímur Steinþórsson
árið 1946, þá er þetta hlutfáll
okkur óhagstæðara er nerr.ur
30% árið 1951. Þetta heíur þær
afleiðingar, að ef árið 1951 hefði
verið sama verz'iunarárferði og
var 1946, hefðúrn við fengið rúm-
lega 300 milljónum króna meira
fyrir útílutningsframleiðslu það
ár, en við raunverulega fengum.
Slíkar sveiflur varðandi verzlu.n-
arárferðið hljóta að hafa örlaga-
rík áhrif á kjör og alia afkomu
þíóðarinnar og er nauðsynlegt að
allir fylgist vel með og átti sig
á samhengi þessara hluta.
Atvinnuvegir okkar íslenainga
hafa verið einhæfir og fáir. Slilct
er ávallt áhættusamt. Eina aug-
anu er hætt. Þessvegna er það
mikilsvert að auka og efla hér
iðnað. Hin giæsilega iðnaðarsýn-
ing, sem haldin var hér síðast-
liðið haust, ber þess glöggt vitni
hve ýmsar iðngreinar okkar eru
komnar á hátt stig, og hve iðn-
aðurinn er orðinn geysilega
mikill þáttur í þjóðarbúskap okk-
ar. Það eru því ekki skiptar
skoðanir um það, að rétt sé og
siálfsagt að efla alian heilbrigðan
iðnað og iðnaðarframleiðslu.
Takmarkið sé að fá á þann hátt,
ekki einungis vörur til eigin noía,
heldur einnig ýmsar iðnaðarvör-
ur til útflutnings í stórum stil,
umfram það sem nú er.
BLIKUR A T OFTI I
ALÞJÓÐAMÁLUM
Eins og allir vita hafa ýmsar
blikur verið á lofti í alþjóðamál-
um síðan heimsstyrjöldinni síðari
lauk. Heimurinn stendur í dag,
— sjö árum eftir hryllilegustu
stvrjöld mannkynssögunnar, —
grár fyrir járnum í tveimur and-
stæðum fylkingum. Vonir um
varanlegan frið og skipan rnála
án vopnavalds, hafa beðið mik-
inn hnekki. Mönnum eru enn í
minni vonbrigðin, sem Þjóða-
bandalagið olli á sínum tíma, er
það reyndist ekki þeim vanda
vaxið, er að höndum bar. Sam-
einuðu þjóðirnar, — aðalveít-
vangur heimsstjórnmálanna, —
hafa einnig um margt brugðizí
vonum manna. Þar ríkir mikil
óeining og mikil óbilgirni virð-
ist oft og tíðum sýnd í stað þess
að leita af a’uið laus-ar á^rein-
ingsefna. En þótt ckkur falli mis-
vel viðeignin, megum vér ekki
vanmeta pikii höfuðtilgangs Sarr,-
einuðu þjóðanna: að þjóðir heims
ins komi á einn vettvang og ræði
deilumál sín í stað þess að láta
vopnin tala.
Vér ís’éndingar hcífum vanizt
því að meta meir andleg rök en
hervald. Tilvera vor og annarra
smáþjóða er undir þvi komin "ð
rétturinn en ekki oíbeldið ráði
heiminum.
Vér viljum 'eiga frið og vin-
s-'mlegt samstarf við allar þjóð-
ir.
Hinsvegar hliótum ”ér cð gefa
gaura þeirri 'sarnstöðu, sem lega
landsins. menning og þjóðhættir
skapa með nágrannaþjóðum okk-
ar — þeim þióðum sem okkur
eru næstar og nánastar — og
sem hafa sama stjórfnarfar í öli-
um meginatriðum og okkar þjóð
hefur sjálf valið sér og viil
vernda. Það var á þessum grund- um, hver afrek eru unnin í Slík-
velli, að vér gerðumst þátttak- um tiifellum. — Þetta er ekki
endur í Atiantshafsbandalaginu rakið hér vegna þess, að íslend-
og fleiri þjóðarsamtökum síð- ingar aetlist til lausna eða þakk-
ustu ára, og höfum að sjálfsögðu lætis fyrir slík störf. Þeir, sem
tekið á okkar herðar ýmsar þau hafa unnið, hafa gert það
skuldbindingar í því sambandi. j af öðrum hvötum og brezkir sjó-
Þetta var gert af fullri nauðsyn farendur sem aðrir, munu jafn-
og í samræmi við eindreginn vilja an eiga slíkum viðtökum að
og óskir yfirgnæfandi meiri- j mæta, sömu fórnfýsi og hjarta-
hluta þjóðarinnar. Vér munum j hlýju, hvar sem þá ber nauð-
að sjálfsögðu halda áfram að efla stadda að landi voru. En ekki
samvinnu og samband við hinar er nema eðlilegt, að þeim, sem
vestrænu lýðræðisþjóðir. Á þann lagt hafa líf sitt í hættu, sárni
hátt teljum vér bezt borgið ör- nokkuð þegar það virðist gleymt
yggi þjóðarinnar og þeim hug- ' °g að engu metið.
sjónum um framtíð mannkyns- j Brezkir togaraeigendur hafa val-
ins, sem þjóð okkar aðhyllist. ið sér lagt hlutskipti og vcpna-
En hver sem örlög okkar verða, burð við hæfi. En þeir munu
mun hollast að styðja það eitt ekki fá þvi ráðið, að íslendingar
á hverjum tíma, sem þjóðin tel- . taki upp sömu vinnubrögð í deil-
ur sannast og réttast. unni. Vér kunnum vel skil á
hinni gagnmerku brezku þjóð og
láturn ekki nokkra vandræða-
Á árinu 1952 höfum vér átt i menn hennar spiila vinarþeli ís-
stórmáli á erlendum vettvangi, \ lendinga i garð Breta. íslending-
— ég á við landhelgismálið. Að ar eru vanir því eins og aðrar
réttum lögum höfum vér friðað smáþjóðir, að lúta valdi stærr*
* nokkuð fiskimiðin umhverfis þjóða um sinn. En þetta mál er
lar.dið fyrir ránsveiði innlendra ' ekki samningsatriði og frá mark-
og erlendra manna, til þess að aðri stefnu munum vér í engu
tryggja lífsmöguleika íslenzku j víkja. Sagan vitnar um það, að
þjóðarinnar á komawdi tímum. j hin réttu mál Vinnast að lokum,
Hinn örskammi tími, sem liðinn þótt við oíurefii virðist að etja.
ier síðan friðunin gekk i gildi, i Rangiætio ber í sér sitt eigið
þ3 kir þegai syna aukna íisk- ^ banamein. þótt það kunni að bera
gengd á grunnmið við strendur hátt um skeið. í tæp sjö hundruð
landsins. Vottar það giöggt, hví- ár beið þessi ]it}a þjóð eítir að
líkur ránsskapur togveiðarnar ; öð]ast á ný stjórnarfarslegt frelsi
LANDHELGISMALIÐ
hafa verið og vekur vonir um, að
aftur geti hafizt ábatasöm veiði
smábáta á innmiðum. Hitt hefur
úr höndum mörgum sinnum
stærri þjóða. Enginn skyldi halda
. “ ‘ Z ' “ ", að í þessu langa skammdegi hafi
aftur a moti valdið oss miklum íslendingum nokkru sinni dottið
vonbrigðum, að nokkrir þegnar |
einnar sf öndvegisþjóðum heims-
ins hafa ekki viljað viðurkenna I
rétt vorn og stjórn þeirra ekki'. ., . ..
enn tekið máium þeim tökum. að ega erutl1 buln* -taott mislangaa
- - • , tnrta taki.
í hug, að þeir ættu um alla fram-
I tíð að lúta eriendu valdi.
Þannig vinnast mál, sem rétti-
til lausnar horfi. Þeim mun
þyngra áfall er okkur Islend-' HANDRITAMÁLIÐ
ingum afstaða Breta, sem vér I \ þvi sambandi kemur mér I
hoíum jafnan litið svo a, að þeir ! hug. að enn em varðveitt j út.
rtæðu fastast á verði um rétt. ]ondum )s]enzku handritin fornu,
smaþjoðanna, sem til lengstra sem segja má, að hafi verið undir
lofa írua,,a siömannleg skipti staðan að andlegri tilveru þess.
nk.ia i rmm, en ekki rett hms arar þjóðar. og eru að okkar mati
s ei '°PnaW: 1 • V1‘' , þjóðlegir helgidómar. sem hvergi
n r* nt hocehm cfrnnHnt> í hmt * ,
er af þessuni grundvel’i, þótt í
máli sé, sem ef til vill varðar
heiminn ekki miklu, heldur að-
eins líf lítillar þjóðar í harðbýlu , ., . . , ,,
landi. - til hvers er þá barizt °§ skaiaræður, er renm oðar i
eiga heima nema á Islandi. Þvá
j heyrist stundum fleygt, að nor-
1 ræn samvinna sé skvalaur eitt
1 á aiþjóðavettvangi fyrir tilveru-
rétti annarra en hinna sterkustu?
Ef réttur vor, sem trúum á mgnn-
réttindi og frelsi einstakíinga og
sandinn, ef alvarleg mál beri á
góma. og sjáist þeíta meðal ann-
arst gleggst í handritamálinu. Ég
trúi fastlega á gildi og mátt nor-
þióða, verður fyrir borð borinn í y8ennar samvinnu og er þess einn
skiptum við eina af öndvegis- fullviss, að handritamálið
þ'óðum hins menntaða heims, þá muni ieysast vel að lokum, enda
ér ekki að undra þótt þeim sæk- eigum vér að skoðanabræðrum
ist seint. sem eiga alit sitt undir marga ágætismenn meðal Dana,
blóðveldi og grimmd þroskalít- sem sltilja vel kröfur okkar og
illa þjóða. í óskir varðandi handritin og hafa
Vér íslendingar berum reynd- tekið drengilega í strenginn með
ar engan ugg í brjósti um það, okkur ísiendingum. FjTÍr oss ís-
að Bretastjórn muni ekki innan lendingum eru handritin sameig-
tíðar skakka leikinn og létta af inlegur arfur, þjóðar dýrgripur,
siðlausum þvingunarráðstöfun- sem aldrei verður gleymt, að eru
um, sem nokkrir brezkir togsra- í erlendum höndum. En í þessu
eigendur hafa efnt til, m. a. til rnáli, eins og í landhelgisdeil-
þess að nota tækifærið og bægja unni, munum vér sigra þegar
íslenzkum fiski frá brezkum stundir liða. Hitt er lakara, ef
markaði og iosna þannig a þægi- mál þerta dregst svo á langinn,
legan hatt við sxæðan keppi- að það verður búið að ýfa á ný
naut. En það ástand, sem nu er, þá harma fra íiðnum tíma, sem
stefnit beinhnis öllum viðskipt- oþarft er að rifja upp og vér trú-
um bjóðanna í hættu. Og það um að fullur vilJi sé á að bæta
er ekki að undra þótt oss þyki fyrir og þezt er fyrir báða aðila
aö overðskulduðu anda koldu i að falli sem fyrst } gleymsku. En
vo-n garð um sinn fra Bretlandi. þoss er tt að minnast; bæði i
Glevmt er það nu, að is'enzkm sambandi vjð landhelgisdei]una
og handritamálið, að þjóðin öll
stendur sameinuð um þau — og
sjómenn sigldu skipum sinum ó- j
trauðir til Bretlands öll stvrjald-
arárin gegnum ógnir mýrkurs og , * , ,■ ,.,
. . ., „ , , ... , . .5 mun gera það þar til yfir lykur.
vigvela og guldu við það ænð J
afhroð. Ætli sá þáttur styrjaldar- I u Eg taef gerzt langorður. um
innar sé nokkru ómerkari en at- taessl tvo mal ekki emungis af
haínir brezku togaraeigendanna ÞV1> tave mliíiu Þau varða oss,
þá? Nú er aðeins minnt á, að ís- heldur elnnlg vegna Þess> að
lendingar hafi fengið hátt verð iausn þ&irra ®TUn faera 0(vkur
fyrir vöru sína. Þeir sátu í því heim sanninn um- hvers smáþjóð
efni við sama borð og aðrir, að ,ir mega vænta um urslit mala
ákvörður. Breta sjálfra. — Hafa sinna 1 skiptum við sterkari aðila,
brezkir sjómenn og útgerðar- | mun gera það þar til yfir lýkur.
menn i einu vetvangi gleymt sem viðurkenna saxna siöalögfnáí
hinu mikla björgunarstarfi, sem og vér.
Islendingar víðsvegar við strend- |
ur landsins hefa innt af hendi, ÞIÓDFÉl.AGTO F.R REIST
og lagt þá líf sitt við þeirra lif? . Á MANNGILDI HVERS
Þeir, sem til dæmis hafa séð EINSTAKLINGS
kvikmyndina af björguninni við
Látrabjarg eru nokkru fróðari
Ég veit eklci hvort því er al-
Framh. á bls. 12