Morgunblaðið - 27.08.1953, Blaðsíða 11

Fimmtudagur 27. ágúst 1953
MORGUNBLAÐIÐ
11
r ^ ^
Arni Arnason, héraðslæknir:
MEIM
Nema þarf byrf agsiö
M Á L
I. 1 ýmsum verður að líta svo á, að
OPINBERAR umxæður um slíks fróðleiks hefði átt að leita
menntamál hafa nú orðið tölu- í sem fyllstum mæli áður en lög-
verðar og þó einkum í seinni tíð. in voru sett, enda þótt þar með
Þetta er ekki að undra, þar sem sé alls ekki sagt, hve margt eða
þau eru einhver mikilvægustu mikið við eigum þar að taka af
þjóðmálin. Menntamál þjóðar- nýjungunum eítir öðrum þjóð-
innar eru jafnframt uppeldismál um. Það er vitanlega ekki ætl-
hennar. Undir árangri þeirrar unin með þessari grein, að gefa
starfsemi er það kornið, hvort ráð og gera tillögur um mennta-
þjóðin heldur áfram að vera málin í heild. Það eru einungis
kristin þjóð, lýðfrjáls þjóð og nokkur veigamikil atriði, sem hér
enda ísienzk þjóð. Menntamálin verða gerð að umtalsefni, og þar
eru skyld og gripa inn í önnur lagt til málanna.
þjóðfélagsmál, atvinnumál, f jé- j
lagsmál, almenn fjármál og III.
kirkjumál. Þau eru líka kostnað- J Öllu námi má skipta í þrjá
arsöm. Á fjárlögum þessa ár eru flokka, þ. e. skyldunám, skil-
til kennslumála veittar 56 millj,1 yrðisbundið skyldunám og frjálst
króna, til atvinnumála 54 millj.,
til félagsmála 51 millj., til heil-
hrigðismála 28 millj. og til kirkju
mála 6 millj. kr. Kennslumálin
eru hæzt þessara fimm flokka. Af
þessum 56 millj. fara til mennta-
og kennaraskóla um 5 millj.,
en 38 millj. til almennrar barna-
fræðslu og gagnfræðanáms, eða! nám. Þá er námið frjálst, þegar
10 milljónum meira en til heil- J nemanciinn er ekki bundinn nein-
brigðrsmála og meira en 6 sinnum um skyldum, en getur ráðið náms
meira en til kirkjumála. Þetta ber j efnj 0g námstima algerlega sjálf-
ekki svo að skilja, að hér sé verið . ur Skilyrðisbundið skyldunám
að telja eftir kostnaðinn. Þjóðin, um er j sjálfsvald sett, hvort
mun og ekki gera það út af fyrir | hann tekur það fyrir eða ekki> en
sig, en hinsvegar er vonlegt, að það er hinsvegar skylda hverj-
Fyrri ItEuli
hún vilji fá mikið í aðra hönd
óg geta litið svo á, að þessu mikla
fé sé vel varið. Fræðslumálin eru
orðin mikið bákn, en ekki má
furða sig á því. Tímarnir hafa
breytzt og þó einkum hinir síðari.
Annars vegar er barnafræðsla í
heimahúsum orðin lítil, en hins
vegar eru kröfur um kunnáttu
nú orðnar miklu meiri en áður
var. Öllum þessum kröfum verð-
ur að fullnægja að miklu leyti
með opinberri fræðslu og er þá
ekki að furða, þótt mikið þurfi
til.
Nokkurrar heimsku og fáfræði
gætir sjálfsagt í ýmsum þeim
um þeim, sem öðlast vill ákveðin
réttindi, t. d. að stunda nám í
háskóla eða takast á hendur ýms
vandasöm og ábyrgðarmikil störf
í þjóðfélaginu. Algert skyldunám
er það, sem þjóðfélagið heimtar
skilyrðislaust af hverjum heil-
brigðum, uppvaxandi þjóðfélags-
borgara, karli og konu. í menn-
ingarþjóðfélagi verður að krefj-
ast ákveðinnar lágmarkskunn-
áttu af hverjum þeim manni, sem
er andlega heilbrigður. Það er
ekki talið viðunandi að menn séu
ekki læsir, sæmilega skrifandi og
kunni frumatriðin í reikningi Það
er hvorttvéggja, að menningar-
umræðum, sem fram hafa farið, stig hverrar þjóðar er dæmt eftir
um þessi mál, en þegar þess er i kunnáttu hennar i þessum undir-
gætt, hve mikils af slíku gætir stöðugreinum svo og hitt, að hver
í umræðum um öll þjóðmál, þá sá, sem fer þessa á mis, er ærið
ætti enginn að kippa sér upp við úla staddur í menningar þjóðfé-
slíkt. Þeir, sem málunum stjórna,
taka heldur ekki til greina ann-
að en það, sem er á viti byggt,
ef þeir eru vandanum vaxnir.
Þetta má öðrum þræði vera af-
lagi vorra ára. Skyldunámið er
því skylda bæði gagnvart þjóð-
inni í heild og hverjum einstök-
um manni.
Menn eru ekki á einu máli um,
gökun fyrir því, að ég tek hér hvert sé það lágmark kunnáttu,
til máls. Ég hef hvorki sérmennt- | sem beri að krefjast. Margir hafa
Un í þessum efnum né kennara- sjálfsagt heyrt um það kvartað,
reynslu og get ekki talið mér til að of mikið nám sé heimtað af
gildis annað en áhuga á málinu, i börnum í barnaskólum og kallað
nokkra námsreynslu svo og það,' ítroðningur. Er þá stundum, að
að ég hef haft tækifæri til að Því er virðist, farið eftir dómi
kynnast nokkuð námsefni og barnanna sjálfra. Æskan er að
kröfum til landsprófs miðskóla. ryðía sér 111 rúms- Börnin eru
' II.
Það á auðvitað við um mennta-
málalöggjöf eins og hverja aðra
sumsstaðar orðin húsbændur á
heimilunum og gott ef ekki örlar
á því, að þau verði húsbændur í
skólunum. Æskunni fer fram á
vorri öld. Nú er ekki lengur mik-
er markmið hennar Og hvað með
henni skuli vinnast. Af umræðum
þeim, sem farið hafa fram um
löggjöf, að löggjafinn verður að ið um heimsk og tornæm börn,
gjöra sér fyRilega Ijóst, hvert heldur eru sum hneigð fyrir
verknám en ekki bóknám, og nú
er ekki mikið um löt og kærulaus
( börn, heldur hafa allmörg þeirra
fræðslulögin nýju, þar á meðal námsleiða.
ýmissa manna með kennara-1 skólasetan og tilhögun nóms
reypslu, virðist helzt mega ráða, ins f barnaskólum er slík, að hún
að ekki hafi verið fyrirfram ljóst veldur leiða hjá námfúsum og
og ákveðið, og að minnsta kosti heilþrigðUm börnum, þá verður
ekki ágreiningslaust, hvert væri slikf að þreytast. Ungum börnum
hið sérstaka markmið laganna, falla ekki ]angar innisetur og
hvert fræslustarfið og námið einhliða nóm, en úr því má vafa-
skyldi vera í einstökum greinum laust þæta á’n þess að draga úr
og hverjar kröfur skyldi gera. Á kröfunum. í þessu efni er það
hið sama bendir það, að ekki voru vafa!aus framför, að nú er börn-
reglugerðir um alla þætti gefnar um kennt bæði til munns og
jafnhliða lögunum. Góðir og handa, þar sem því verður við
gegnir mení hafa nú upp á síð- komið. Það er þeim til hvíldar,
kastið leitað sér kynna af skól- . tilbreytingar og nytsemdar. Þótt
um og fræðslufyrirkomuiagi er- það geti verið álitamál, hve
lendis. Um það er ekki nema gott
að segja. En það er vorkunn, að
miklar kröfur skuli gjöra um
kunnáttu barna, þá er lítill vafi
á, að halda ber öllum þeim náms-
greinum, sem nú eru kenndar í
barnaskólum. Um móðurmáls-
greinarnar og reikning mun vera
samkomulag, en ekki er sama
máli að gegna um sögu, ianda-
fræði og náttúrufræði. Ýmsir
telja, að þar sé margt fánýtt. Satt
er það, að jafnan slæðast minna
verð atriði með þeim, sem meira
eru verð, og er svo um alla
fræðslu. Þegar þess er gætt, hve
allar þjóðir lifa nú í nábýli, ef
svo má segja, hve samgöngur eru
orðnar greiðar og örar, hve kynni
þjóðanna eru að aukast og að það
er jafnvel orðið alsiða, að menn
bregði sér í önnur iönd og álfur
í sumarleyfinu, þá er það engin
fjarstæða að ætlast til þess, að
menn þekki nokkuð til yfirborðs
jarðarinnar. Það getur ekki held-
ur talizt ósanngjarnt að krefjast
þess, að menn beri nokkur kensl ;
á náttúruna umhverfis oss og j
hafi hugmynd um aðalatriðin í |
sögu vorrar eigin þjóðar Yfirleitt
getur enginn sæmilega menntað-
ur maður verið því mótfallinn að
auka andjegt útsýni þjóðarinnar
og víst hygg ég, að góðum gagn-
rýnendum barnafræðslunnar
myndi bregða í brún, ef þeir
væru skyndilega staddir i því
svarta myrkri vanþekkingarinn-
ar, að þeir vissu ekki deili á
grundvallaratriðum áðurnefndra
fræðigreina.
IV
Algera skyldunáminu er nú
skipt milii tveggja skóla, barna-
skóla og ungiingaskóla, en þar
skulu þau stunda nám í 2 vetur.
Þetta hefir sætt allmikilli gagn-
rýni. í fyrsta lagi er litið svo á,
að börn á 14. ári eigi yfirleitt
ekki samleið með eldri og þrosk-
aðri nemendum gagnfræðaskóla.
Þetta mun hafa við mikil rök að
styðjast. Þótt hinir ungu og hálf-
mótuðu nemendur gagnfræða-
stigsins verði að vera undir
skólaaga, þar sem krefjast ber
samvizkusemi í starfi og full-
kominnar hlýðni við lög og regl-
ur skólans, þá er þetta þó með
öðrum b!æ en í barnaskólum og
skólalíf og félagsstarfsemi gagn-
fræðaskóla að ýmsu leyti önnur.
Þar við bætist, að gagnfræða-
skólarnir verða að sitja uppi með
alla þessa misjöfnu nemendur í
2 ár, og mun það hvorki vera til
hagnaðar hinum betri nemend-
um né ti! bóta fyrir kennslustarf
og bekkjarbrag yfirleitt. Hitt
atriðið, sem að hefir verið fundið,
er þó ef til vill enn augljósara,
en það er í sambandi við sjálft
námið. Nemendur gagnfræða-
skóla byrja á nýjum kennslubók-
um í sögu, !andafræði og nátturu-
fræði, og er það námsefni ætiað
til þriggja ára. Nemendur ungi-
ingaskóla ljúka þá tveim þriðju
hlutum þess, enda svo að segja
í miðjum kliðum. Kröfurnar í ís-
lenzku og kennslan þar af !eið-
andi eru ekki nema að sumu leyti
við þeirra hæfi og verður drepið
á það síðar. Loks er svo byrjað á
tvcim útiendum málum, dönsku
og ensku. Allir, sem til þekkia,
vita, að tveggja ára skólanám
fyrir bvrjendur í útlendum mál-
um, ekki sízt öðrum en Norður-
iandamálum, er hvorki fugl né
fiskur, enda þótt sæmilega góðir
j nemendur eigi í hlut, hvað þá
þegar um er að ræða óvalda
| nemendur upp til hópa. Allt
þetta er augljóst og mun nú við-
urkennt af fjölda kennara. Alla
þessa agnúa þarf að nema burt
og það er unnt.
Alit skyldunámið á að vera ein
samræm og samfelld heild í ein-
Framh. á bls. 12
Bjarni Sighvatsson, banbstjóri
[ reglusemi í störfum verið löggð
rllilliiíísysi!; honum í hendur. Enda var Bjarna
| ríkt í huga að starfa vei og trú-
I DAG verður Bjarni Sighvatsson | lega, og Vera öðrum til fyrir-
bankastjóri í Vestmannaeyjum myndar.
kvaddur hinnztu kveðju í Foss-1 Bjarni Sighvatsson var góður
vogskirkju. Hann verður jarð- félagi, einiægur, starfsfús og
settur hér í fæðingarborg sinni í starfsglaður. Hann átti um skeið
úaS- j sæti i stjórn Sambands ísl. banka
Bjarni Sighvatsson fæddist 22. manna og var trúnaðarmaður
júlí 1891, sonur hinna lands- Starfsmannafélags Útvegsbank-
kunnu merkishjóna Ágústu Sig- ans.
fúsdóttur og Sighvats Bjarnason- , Hreinn og beinn var hann í
ar bankastjóra. Var Sighvatur ‘ allri framkomu. Fals
var honum.
einn þriggja fyrstu starfsmanna fjarri skapi. Vinfastur var hann
Landsbanka Is’ands, er bankinn og vintryggur.
var stofnaður 1885. | Bjarni hafði afskipti af ýmsum.
Þegar Islandsbanki var settur fleiri íélagsmálum og vánn ötuí-
á stofn 1904 var Sighvatur val- lega að framgangi þeirra. Eink-
inn vegna raur.góðrar reynslu og um ma nefna Oddfellowregluna,
mannkosta í framkvæmdastjórn sem hann var forystumaður fyrir
hins nýja banka. Naut hann um í Vestmannaeyjum. Vararæðis-
land allt virðingar og mikils maður Norðmanna í Vestmanna-
trausts en einkum i Reykjavik eyjum var hann nokkur undan-
var hann hlaðinn ábyrgðarstörf- farin dr til andlats.
um; var bæjarfulltrúi, forseti Bjarni Sighvatsson kvæntist 3.
bæjarstjórnar, forystumaður á nóvember 1917 hinni ágætu og
mörgum sviðum í félags- og ejlskuiegu konu Kristínu Gísla-
mannúðarmálum. ■ dóttur, dóttur hins nafnkunna
L, ........ ........... útgerðarmanns Gísla Lárusson-
f ar frá Stakkagerði.
Bjarni Sighvatsson var því
maður af góðu bergi brotinn;
bjargi, sem hver og éinn mátti
byggja og treysta á.
Ungur hlaut hann gott uppeldi
og störf hóf Bjarni strax eftir
fermingaraldur í íslandsbanka.
Þar starfaði hann sleitulaust tii
1. júní 1915. Varð hann þá að
hverfa frá störfum vegna sjúk-
leika sem iöngum hafði sótt á
hann en aldrei sigrað.
Fór þá Bjarni utan ungur að
aldri en aðframkominn og yfir-
þreyttur; þjáður af lungnasjúk-
dóm og leitaði heilsubótar í
sjúkrahúsi í Vejle í Danmörku.
Síðan hefir Bjaimi aldrei iifað
heill heilsu.
I Vejle dvaldi Bjarni um all-
langa hríð og náði nokkrum bata.
Fór hann þá heim til íslands tii
þess að hefja störf á ný. Hann
hazlaði sér í fyrstu starfsvöH í
Vestmannaeyjum og vann þar
kappsamlega að útgerðarmálum.
Nokkru síðar á blómaöld togara-
útgerðarinnar voru honum falin
forstjórastörf í einu þeirra félaga,
og fluttist hann þá til Reykja-
víkur. Aflaði hann sér í útgerð-
armálum staðgóðrar og traustrar
þekkingar, sem komið hafa hon-
um og bankanum að góðu haldi
á undanförnum árum.
Bjarni Sighvatsson hafði einn-
ig afskipti af verzlunarstörfum
og tók um skeið virkan þátt í
innflutningsverzlun.
Árið 1934 gekk Bjarni Sighvats
son aftur í þjónustu bankans og
vann þar ve! og dyggilega til
| dánardags. í Reykjavík starfaði
I hann til 30. ágúst 1946, en var
næsta dag valinn í sæti hins ný-
látna elzta og mæta starfsmanns
íslandsbanka og Útvegsbankans,
Viggós Björnssonar, tii þess að
veita forstöðu stærzta bankaúti-
búi á íslandi.
I í Vestmannaeyjum hefir
Bjarni Sighvatsson starfað í
, nærri sjö ár. Allir sem til þekkja,
1 vita að þar var réttur maður val-
inn í rétta stöðu. Bjarni hefir
ávallt verið farsæll. Frá fyrsta
uppeldi í foreldrahúsum hefir
Þau eignuðust fimm börn, tveir
synir eru !átnir, á lífi eru Jó-
hanna gift í Reykjavík, Sighvat-
ur og Lárus búsettir i Vestmanna
éyjum. Systkini Bjarna eru þrjú.
á lífi, Emelía, ekkja Jóns læknis
Kristjánssonar, Ásta gefin Karli
Helgasyni stöðvarstjóra á Akra-
nesi og Sigfús vátryggingarstjóri
í Reykjavík.
I upphafi þessa mánaðar fór-
um við nokkrir starfsmenn Út-
vegsbankans í Reykjavík til Vest
mannaeyja í heimsókn til starfs-
félaga okkar þar. Okkur var þar
tekið opnum örmum af mikilli
rausn og einstakri gestrisni.
Bjartan og fagran sunnudag vor-
um við gestir á hinu yndislega og
aðlaðandi heimili frú Kristínar
og Bjarha heitins Sighvatssonar.
Við gleymum aldrei viðtökum og
vináttu þeirra hjóna.
Við vissum allir um vanheiJsu
Bjarna en vorum vongóðir að
utanför hans í vor til Norður-
landa í hlýrri veðráttu hefði orð-
ið honum aukinn og nýr heilsu-
gjafi. En næðingar og misjöfn
veður hér heima máttu sín meira
og voru honum eigi skjól til þess
að hefja störf á ný og hrinda í
framkvæmd hinum mikki áhuga •
málum, er Bjarni bjó yfir, að
byggja nýtt bankahús í Vcst-
mannaeyjum og efla þar alla
bankastarfsemi og framfararhug.
Ég hefi þekkt Bjarna Sighvats-
son í nærri tvo tugi ára. Ég man
hann frá fyrstu sjón. Mér fannst
í upphafi að ég ætti fyrir að kynn
ast góðum félaga og göfugum
dreng. Þessi umhugsun hefir
aldrei frá mér horfið og aldrei
va!dið mér vonbrigðum.
Allir íslenzkir bankamenn
kveðja í dag ástsælan og góðan
félaga, sem ávallt hefir borið
merki stéttarinnar hátt og óflekk
að, og með söknuði kveðjum vi9
Útvegsbankamenn einiægan vin
og góðan dreng.
Við vottum syrgjandi eigin-*
konu og öllum ættingjum inni-
lega hluttekningu og samúð á
sorgar og skilnaðarstundu.
Björt er minningin.
Adolf Björnsson.
Sendilierrami
sviptur embæfti
. -V
BAGDAD 25. ágúst. — I dag var
sendiherra Persíu í Iraq formlfega
sviptur embætti, en það var iiann
sem virti keisarann ekki viSlits,
er hann flýði úr landi á dcgun-
um. Sendiherrann, sem heitir
Muzaffar Alaam skýrði frá þvx
að hann myndi setjast að í
Damaskus í Sýrlandi. — Rcuter.