Morgunblaðið - 04.07.1954, Blaðsíða 6

6
MORGVNBLAÐIÐ
Sunnudagur 4. júlí 1954
Sameiginlegt átok allra íslendinga þarf til að gera Þjóð-
garðinn á Þingvöllum þannig ur garði li til sóma verði
EINS OG KUNNUGT ER, hefur
hinn forni þingstaður landsins
Þingvellir, verið friðaður með
lögum, er staðurinn jafnframt
gerður að Þjóðgarði íslendinga.
Höfuðtilgangur laganna, er að
vernda frá spillingu og glötun
fornminjar og söguminjar stað-
arins svo og hina sérstæðu fögru
náttúru hans, sem hvergi á sinn
líka á landinu. Ennfremur að
vernda þar allan gróður, planta
nýjum gróðri og prýða staðinn
eftir föngum, svo að hann mætti
vera allt í senn, griðar og
skemmtistaður fyrir almenning,
samkomustaður þar sem þjóðin
tæki afstöðu til stórmála á hverj-
um tíma, og lundur, er ríkis-
stjórn, Alþingi og einstaklingar
væru hreiknir af að bjóða gest-
um sínum að kynnast, einkum þó
þeim, er áhuga hafa fyrir sögu
landsins og menningu allt frá
landnámstíð og fram á vora
daga.
Þingkjörin nefnd fer með mál-
efni Þjóðgarðsins, og eru aðeins
þingmenn kjörgengir í hana, en
þeir eru þrír að tölu. Hefui
nefndin jafnan verið ólaunuð.
Kjörtímabil hennar er sama og
kjörtímabil til Alþingis.
NEFNDIRNAR
í fyrstu Þingvallanefnd áttu
sæti þeir Jónas Jónsson fyrrv,
ráðherra. Var hann form. hennar
til ársins 1947, að hann lét af
störfum í nefndinni. Magnús
Guðmundsson ráðh. og Jón
Bildvinsson forseti Alþ. Áttu all-
ir þessir menn sæti í nefndinni
frá því að hún tók fyrst til starfa
1928 til ársins 1938, eða fyrstu
10 árin. 1938 eru þeir Haraldur
Guðmundsson fyrv. ráðh. og Sig-
urður Kristjánsson fyrrv. alþm.
kjörnir í nefndina og átti hinn
fyrri sæti í henni til 1947, en
hinn síðari til 1950. Var hann
jafnframt form. nefndarinnar frá
1947 til 1950. Á þessu þriggja ára
tímabili áttu þeir Hermann Jónas
son fyrv. ráðh. og Stefán Jóh.
Stefánsson fyrv. ráðh. einnig sæti
í nefndinni. Árið 1950 eru þeir
Gísli Jónsson alþm., Hermann
Jónasson fyrv. ráðh. og Harald-
ur Guðmundsson fyrv. ráðherra
kjörnir í nefndina og eiga þeir
þar sæti enn. Hefur Gísli Jóns-
son verið formaður hennar á
þessu tímabili.
Ráðunautur og framkvæmda-
stjóri nefndarinnar var frá upp-
hafi til dauðadags Guðjón
Samúelsson húsameistari ríkis-
ins, en frá 1944 hefur Hörður
Bjarnason núverandi húsameist-
®ri ríkisins gegnt því starfi.
Fyrsti umsjónarmaður 'Þjóð-
garðsins var Guðmundur Davíðs-
Son kennari frá 1928 til 1940,
næsti umsjónamaður var Thor
Brand frá 1940 til 1953 og nú-
verandi umsjónarmaður er séra
Jóhann Hannesson, er tók við
því starfi á s.l ári. Hafa allir
þessir menn verið ráðnir af nefnd
inni og haft búsetu í Þingvalla-
bæ vetur og sumar.
100 ÞÚS. KR ÁRLEGA
TIL UMBÓTA
Verkefni Þingvallanefndar er
xnargvíslegt, en framkvæmdir
allar eru háðar fjárveitingum
frá ári til árs. Mörg undanfarin
ár hafa 100 þús. krónur verið
Setlaðar árlega til allra umbóta,
Og nær sú upphæð skammt, enda
eru verklegar framkvæmdir
tniklu minni en æskilegt væri.
Fyrstu aðgerðir til verndar Þjóð-
garðinum og til friðunar, var að
leggja niður ábúð á tveimur jörð-
um innan garðsins, Hrauntúni og
Skógarkoti, og banna fjárbúskap
á Vatnskoti, sem enn er í byggð
innan friðunarsvæðisins, einnig
að sjálfsögðu á heimajörðinni
Þingvellir, sem Þjóðgarðsvörður
býr á. Samfara þessu var allt
Nokkrar hugleiðingar um garðinn
hið friðaða svæði afgirt. Er girð-
ing sú um 20 km. Hefur verið
mjög erfitt að verja landið fyrir
ágangi sauðfjár frá öllum hliðum,
enda girðingar aldrei nægilega
traustar til að fyrirbyggja allan
ágang. Nærliggjandi jarðir eru
háðar ákvæðu.m nefndarinnar um
sauðfjárbúskap, að svo miklu
leyti, sem nýir ábúendur flytj-
ast á þær, og er fyrirhugað, að
leyfa þar ekki stærri fjárbú en
svo, að engin hætta sé af ágangi
sauðfjár á Þjóðgarðinn.
SUMARBÚSTADIR
Þegar friðunarlögin gengu í
gildi voru nokkur hús innan
Þjóðgarðsins önnur en jarðar-
húsin, svo sem Valhöll, Konungs-
húsið og sumarbústaðir. Voru
Efíir Gísla iónsson formann Þingvallanefndar
árs, síðan landið var friðað. Af
þessum ástæðum er þörfin fyrir
þjónustu á ýmsum sviðum sívax-
andi, og raunverulega ekki vanza
laust, að geta ekki sinnt henni
betur en gert er vegna fjárskorts.
Byggja varð tvær brýr á Öxará,
eftir að húsin voru flutt vestur
fyrir ána, og leggja varð akveg
á milli þeirra austan Þingvalla-
túns. Annan akveg varð að leggja
um vellina alla leið inn undir
Hofmannaflöt. Gangstíg varð að
leggja milli Valhallar og Þing-
vallabæjar og inn á aðalveginn
við Flosagjá, og annan frá Val-
höll og alla leið út í Kárastaða-
nes vegna sumarbústaða þar, og
háður umgengni manna, sem
reynst hefur því miður ver en
skyldi, og það svo, að nauðsyn-
legt hefur þótt, að afgirða með
hárri girðingu Furulundinn, sem
nú er verið að planta í nýjum
gróðri, og má gera ráð fyrir, að
það verði eina ráðið til að forð-
ast skemmdir á nýgræðingi, að
afgirða hvern þann reit, sem
plantað er í, og er það til mik-
illa iýta fyrir garðinn. En þau
svæði, sem þegar eru afgirt sýna,
að þetta muni verða óhjákvæmi-
legt til öryggis tr'járæktinni.
REITIR FÉLAGA OG
ANNARRA AÐILA
Nokkrir aðilar hafa fengið út-
hús þessi flutt vestur fyrir Öxará
og jafnframt ákveðið, að leyfa
engar byggingar á svæðinu á
milli Hrafnagjár og Öxarár, aðr-
ar en Þingvallabæ og Þingvalla-
kirkju. Var bærinn endurbyggð-
ur um þetta leyti, og reistur á
ný í fornum bæjarstíl, en úr
varanlegu efni. Þá var og sett
vönduð girðing um tún staðarins.
Þegar eftir stofnun Þjóðgarðs-
ins bárust margar beiðnir um
lóðir undir sumarbústaði í eða
nálægt garðinum. En með því að
nefndin vildi ekki leyfa bygging
ar innan takmarka garðsins var
horfið að því, að leyfa ábúend
um nærliggjandi jarða vestan
garðsins að leigja lóðir undir
sumarbústaði, en allt skyldi það
gert í samkomulagi við nefndina.
Hefur á þennan hátt verið úthlut-
að milli 40 og 50 lóðum vestan
Þjóðgarðsins. Síðar var farið að
falast eftir lóðum austan Þjóð-
garðsins í landi Gjábakka, sem
þá var í einkaeign, en sem þó
samkvæmt friðunarlögunum
mátti ekki gera jarðrask á nema
með samþykki nefndarinnar, og
með því að ekki tókst um þetta
samkomulag milli nefndarinnar
og eiganda jarðarinnar, var
ákveðið, að beita eignarnáms-
heimild laganna og taka jörðina
gegn fullri greiðslu samkvæmt
mati. Var þá jafnframt sett
voldug sauðfjárgirðing um nokk-
urn hluta af landi jarðarinnar, til
þess að fyrirbyggja ágang fjárs
að austan, og bá einnig lagður
niður fjárbúskapur á jörðinni.
GESTKVÆMT
Á ÞINGVÖLLUM
Ferðastraumurinn til Þingvalla
hefur farið sívaxandi frá ári til
Frá Þingvöllum
þaðan á aðalbraut við Kárastaði.
Fjöldi manna kemur jafnan til
Þingvalla með tjöld. Hafa því
verið afmörkuð sárstök svæði
fyrir tjaldborgarstæði milli
Kaldadalsvegar og hraunsins inn
í Hvannagjá. Á öðrum stöðum
er ekki leyft að reisa tjöld, m. a.
vegna eldhættu, sem reynzt hef-
ur mikil fyrir óvarkárni gesta og
hirðuleysi þeirra. Útisamkomur
ýmissa félaga hafa mjög farið í
vöxt. Var umgengni slík að
banna varð þær að fullu, og eru
nú ekki leyfðar þar aðrar fjölda-
samkomur en þær, er ríkisstjórn-
in kynni að vilja halda, og verða
þá settar um þær sérstakar regl-
ur. íþróttasambana íslands hefur
fengið leyfi til að gera leikvang
á Neðrivöllum fyrir íþróttamót
og golfbraut á Efrivöllunum og
verða þessir staðir opnaðir fyrir
almenning.
Miklu fé er varið árlega til að
bæta þær skemmdir, sem allar
þessar umferðir um Þjóðgarðinn
valda, oft vegna þess, að fólk
gengur ekki um garðinn eins og
vera ætti, eða sýnir þar nægi-
lega nærgætni í umgengni. Mest-
ur skaðinn er þó jafnan frá þeim
aðilum, sem eru þar með allskon-
ar drykkjulæti, en af þeim koma
árlega til Þingvalla of margir, og
er sárt til þess að vita, að þeir
skuli ekki geta lært að meta svo
helgi Þjóðgarðsins, að drykkju-
siðir lúti þar í lægra haldi.
UM 200 ÞÚS. PLÖNTUR
GRÓÐURSETTAIT
All mikið hefur verið gert að
því, að auka gróður á Þingvöll-
um. Mun haf-i verið gróðursett-
ar þar alls um 200 þús. plöntur.
En vöxtur þeirra er all mjög
mælda sérstaka reiti til gróður-
setninga í garðinum, svo sem Jón
skáld Magnússon og Eyfirðinga-
félagið, sem báðir plöntuðu all-
miklum fjölda trjáa þar á sínum
tíma, en sem vegna umgengni
manna um óafgirt svæði hefur
heppnast minna en vonir stóðu
til. Þá hefur Þjóðræknisfélag
Vestur-íslendinga gefið nokkra
upphæð til skógræktar þar og
fengið afmælt svæði í garðinum,
og sér Skógrækt ríkisins um þær
framkvæmdir. Afmarkaður hefur
verið reitur til minningar um
Jón sál. Jónsson frá Skógarkoti,
og Árnesingafélagið hefur einnig
fengið afmælt svæði til skógrækt
ar. Ýmsir fleiri hafa mælzt til
að fá svæði til ræktunar, er leyfð
munu verða, en allir verða þessir
aðilar að lúta ákveðnum reglum.
Væri mjög æskilegt, að sem flest
átthagafélög, svo og skólar lands-
ins og aðrir aðilar, legðu hönd
á plóginn og hjálpuðu til að
græða og gróðursetja sem flesta
og fegursta reiti í Þjóðgarðinum.
Jón Guðmundsson gestgjafi frá
Brúsastöðum hefur stofnað 300
þúsund króna sjóð sem verja skal
vöxtum af til trjágræðslu á Þing-
völlum. Hefur hann sjálfur ann-
ast þá græðslu síðan hann af-
hennti sjóðinn, og mun svo verða
á meðan hans nýtur við, en eftir
það mun Skógrækt ríkisins verða
falið framkvæmdir. Ef margir
bæru sama hug til Þingvalla,
myndi skjótt skípast um gróður
þar. Skógrækt ríkisins hefur og
plantað mörgum tugum þúsunda
plantna í Þjóðgarðinn, einkum þó
í seinni tíð umhverfis Skógar-
kot, með tilliti til þess, að þar
hefur umferð verið minni, og því
vænlegra til gróðurs. Er furu-
lundurinn einnig í umsjá Skóg-
ræktar ríkisins.
UPPBLÁSTUR
All mikill uppblástur hefur
orðið innan Þjóðgarðsins, einkum
meðfram þjóðveginum, sem stafar
frá jarðraski vegna vegagerðar.
Liggja brekkurnar austan Vell-
ankötlu undir stórskemmdum og
er verið að reyna að verja þær,
en til þess þarf allmikið fé, enda
er umferð um þær mikil og því
vafasamt hvort ekki reynist óhjá-
kvæmilegt, að girða þær af um
einhvern tíma á meðan landið
er aftur að gróa. Er raunalegt
fyrir alla þá, sem um veginn fara,
að sjá hvað gróðrinum hnignar
hér árlega. Annars eru skógrækt-
armálin öll í samráði við Skóg-
rækt ríkisins, og skógræktar-
stjóri ráðunautur nefndarinnar
um þau atriði, en það er ljóst,
að útbreiðsla trjágróðursins er
lyrst og fremst háð umgengni
manna og öruggri vörzlu.
•’ý.M
VEIÐI í ÞINGVALLAVATNI
Um verndun fiskistofnsins i
Þingvallavatni hefur verið rætt
margt. Hafa komið ítrekaðar kröf
ur frá bændum umhverfis vatnið,
að banna stangarveiði frá landi
í Þjóðgarðinum, nefndin hefur
ekki séð sér fært að verða við
þeirri ósk, nema að um leið yrði
öll veiði bönnuð í vatninu um
eitthvert árabil, en um það hef-
ur ekki fengizt samkomulag.Ann
ars hefur nefndm haft fulla sam-
vinnu við veiðimálastjóra um
þessi mál. Um það. hefur einnig
verið rætt, að dýpka ósa Öxarár
svo að fiskiganga gæti aftur orð-
ið upp í ána, svo sem áður var.
ÞJÓÐARRAFREITURINN
Árið 1944 var gamii kirkju-
garðurinn hlaðinn upp og endur-
bættur. Verður hann enn notaður
sem grafreitur sóknarinnar, en
leiðum og minnismerkjum skal
koma fyrir samkvæmt fyrirmæl-
um nefndarinnar. Veturinn 1939
—1940 var ákveðinn þjóðargraf-
reitur á Þingvóllum í samráði
við ríkisstjórnina, og hann síðan
gerður kórmeginn við núverandi
kirkju staðarins. Þann sama vet-
ur var fyrstur' manna grafinn þar
Einar Benediktsson skáld, sam-
kvæmt ákvörðun ríkisstjórnar-
innar. Árið 1945 á 100 ára dán-
arafmæli Jónasar Hallgrímsson-
ar skáldsvoru jarðneskar leifar
hans fluttar í Þjóðgarðinn á Þing-
völlum. Eru þessi tvö höfuðskáld
þjóðarinnar þeir einu sem hvíla
þar.
NÝ KIRKJA SEM MINNIS-
MERKI UM KRISTNITÖKUNA
Nefndin hefur oft rætt um það,
að endurbyggja kirkjuhúsið á
Þingvöllum. Er húsið nú nærri
aldargamalt og staðnum á eng-
an hátt samboðið. Svo að segja
hver útlendur gestur, sem heim-
sækir staðinn, vill skoða kirkj-
una, og margir ljósmynda hana
utan og innan, og hafa síðan
myndirnar með, sem sýnilegt
tákn um ræktarleysi þjóðarinn-
ar við kirkju staðarins. Hefur
nefndin samþykkt að beita sér
fyrir almennri fjársöfnun til þess
að koma upp nýrri kirkju á Þing-
völlum, er jafnframt sé fagurt
minnismerki um kristnitökuna
þar, sem var einn af áhrifarík-
ustu viðburðum síns tíma.
GISTIHÚS Á ÞINGVÖLLUM
Gistihús á Þingvöllum hefur
jafnan verið rekið sem einkafyr-
irtæki, og hefur ríkissjóður þó oft
orðið að hlaupa u rdir bagga með
endurfcætur á því. Samt sem áður
er lar.gt fró því, að húsakostur
sé samboðinn staðnum eða upp-
fylli þær kröfur, sem gerðar eru
til staða, er jafnmargir menn
Framh. á bls. 10