Morgunblaðið - 31.07.1954, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ
Laugardagur 31. júlí 1954
Sexiug í dag:
GuBrún Friðriksdóltir Ryden
GUÐRÚNU frá Mýrum köllum'
við hana, frændur hennar og vin-
ir að vestan.
Foreldrar hennar voru Friðrik
Bjarnason og Ingibjörg Guð- j
mundsdóttir. Friðrik var sonur
Bjarna bónda á Hamralandi í(
Reykhólasveit, Eiríkssonar, bónda
að Rauðará við Reykjavík,
Hjartarsonar. Móðir Friðriks var
Sigríður, dóttir Friðriks prófasts
á Stað á Reykjanesi, Jónssonar,
prests á Breiðabólsstað í Vestur-
hópi, Þorvarðssonar. Ingibjörg
var dóttir Guðmundar danne-
brogsmanns og hreppstjóra á
Mýrum í Dýrafirði, Brynjólfsson-
ar á Mýrum, Hákonarsonar og
Guðrúnar frá Sellátrum í Tálkna
firði, dóttur Jóns Halldórssonar,
mikils dugnaðarmanns og þjóð-
hagá smiðs. Höfðu faðir og afi
Ingibjargar búið við ærna rausn
á Mýrum og mikil umsvif á sjó
og löndi. Þá er Guðmundur Bryn-
jólfsson hætti búskap, tók við
dóttir hans, Guðný, og bór.di
hennar, Guðmundur Sigurðsson
skipstjóri. Guðmundur varð
skammlífur, og að Mýrum flutt-
ist frá Sæbóli á Ingjaldssandi
bróðir þeirra Guðnýjar og Ingi-
bjargar, Guðmundur Hagalín.
Hann bjó á Mýrum við mikla
rausn, unz hann drukknaði, haust
ið 1894. Vorið 1895 tóku þau svo
við búi á Mýrum, Friðrik og
Ingibjörg, en höfðu þá búið í sex
ár í Meira-Garði, sem er spöl-
kom fyrir utan og ofan Mýrar,
og á Mýrurn fæddist Guðrún,
dóttír þeirra, hinn 31. júlí.
Mýrar eru á norðurströnd Dýra
fjarðar, innan við hið sérkenni-
lega Mýrafell. Það stendur eitt
sér, sæbratt og mikið að reisn.
Er gróðursælt sléttlendi milli
þess og meginfjalla strandarinn-
ar. Frá Mýrabænum, sem stend-
ur allhátt, er mikið og fagurt út-
sýni, til austurs yfir fagurgróna
byggð — allt inn að Höíðaodda,
og til suðvesturs og suðurs yfir
fjörðinn og syðri strönd hans
allt frá Sveinseyrarodda, utan
við Haukadal, og inn fyrir
Hvamm, sem er næsta byggð
innan við Þingeyri. Neðan við
Mýrabæinn taka við túnbrekkur
niður að lygnum Vaðlinum, en
neðan við hann er Mýramelur-
inn, þar sem innst eru þurrar
grasflesjar og melborgir, en ut-
ar þurrar grundir, mýrar og
mýrasund — og tjarnir með grón-
um nesjum á milli. Mýrar eiga
mikið land, og Mýrabændur áttu
víða ítök. Hefur oftast verið bú-
ið á Mýrum af miklum myndar-
brag, og ekki var síztur búskap-
ur þeirra afa og föður Ingibjarg-
ar eða systkinanna, sem þar
bjuggu á undan þeim Friðrik.
Mýrar eru og miðsveitis og þar
mjög gestkvæmt. Það var eng-
an veginn auðgsrt fyrir ungu
hjónin að taka við þessari jörð
og þeirri hefð, sem þar fylgdi
um risnu og ýmsa fyrirgreiðslu
og forgöngu í sveitinni. En hlut-
ur þeirra á Mýrum varð mikill
og góður, jafnt um rausn og
framkvæmdir að þeirrar tíðar
hætti, og ekki skorti forgöngu
um almenn mál af hendi Frið-
riks. Hann var lengi oddviti og
enn lengur hreppstjóri og sýslu-
nefndarmaður. Hann var og for-
maður sóknarnefndar og organ-
leikari í Mýrakirkju, og ofan á
þetta bættist bréfhirðing og sím-
gæzla. Mýrarkirkja var eign
bóndans á Mýrum, og bar hon-
um að halda henni við og byggja
hana upp, þá er þess gerðist þörf.
Friðrik var lærður trésmiður, og
auk þess sem hann reisti á Mýr-
um mikið íbúðarhús, byggði hann
Mýrakirkju af einstæðum mynd-
arskap. Friðrik var og gildur
bóndi. Þau hjón bjuggu á Mýr-
um til ársins 1929, að Ingibjörg
húsfreyja lézt.
Mýrasystkinin, börn Friðriks
og Ingibjargar, voru tvö, Jón og \
Guðrún. Þau þóttu efnisbörn að
greind og dugnaði, manndómi og
mannkostum. Á unglingsárum
þeirra var Núpsskóli að rísa og
þróast, og ungmennafélag starf-
aði í sveitinni af miklu fjöri. Þá
var ærið mennta- og félagslíf í
Mýrahreppi, og tóku þau öflug-
an þátt í því, Mýrasystkin. Þau
áttu þess bæði kost að afla sér
góðrar uppfræðslu, Jón var í
Flensborgarskóla og búnaðar-
skólanum á Hólum í Hjaltadal,
og Guðrún í Núpsskóla og síðan
Kvennaskólanum í Reykjavík, Á
þessum árum var bjart yfir Mýr-
um og miklar vonir bundnar við
framtíðina þar. En haustið 1914
druklcnaði Jón Friðriksson og
einnig fósturbróðir hans, mikill
efnismaður og þeim Mýrasystkin-
um samrýmdum. Hann hét Hall-
dór Bjarni, sonur hjónanna Jóns
Gunnarssonar og Guðrú lar Hall-
dórsdóttur, sem áratugum saman
áttu heima á Mýrum. Ég minnist
þéss dags, þegar þeir fóstbræð-
ur drukknuðu og fréttin barst
með símanum. Það var kalt í
lofti, fjöll orðin hvít, rosaský yf-
ir norðurfjöllum og vörpuðu
skugga yfir Mýrar, og það var
þungt og ógnandi svarrhljóð haf-
öldunnar, sem valt inn fjörðinn
og byltist að fjörum.
Allir, sem til þekktu, hörmuðu
fráfall þeirra Mýramanna, en sár-
ast svarf harmurinn að foreldr-
um og systrum hinna látnu. Guð-
rún er í senn viðkvæm og stór-
brotin í lund, og það hafði verið
með afbrigðum kært með henni
og Jóni — og Halldóri hafði hún
einnig unnað sem góðum bróður.
Hið hörmulega slys hafði og djúp
áhrif á skap hennar, mótun og
viðhorf.
Árið 1922 giftist Guðrún Carli
Ryden, sem um áratugi hefur
starfrækt fyrirtækið Rydens-
kaffi. Ryden var þá starfsmaður
hjá Bræðrunum Proppé á Þing-
eyri. Brúðkaup Carls og Guð-
rúnar var haldið að Mýrum af
fornri rausn og einstæðum mynd-
arskap. Næstu sex árin áttu þau
hjónin heima á Þingeyri, en
fluttust síðan til Reykjavíkur og
hafa búið þar síðan, lengst á
Eiríksgötu 29. Til þeirra fluttist
Friðrik Bjarnason, þá er hann
hætti búskap á Mýrum, en hann
lézt haustið 1937.
Guðrún er kona myndarleg í
sjón og mikillar gerðar. Hún er
skapstór og tilfinningaheit eins
og hún á kyn til, og hún er ekki
hálf eða veil í afstöðu sinni til
þess, sem henni þykir nokkurs
um vert, en ekki fer sú afstaða
síður eftir siðferðilegum og
sannannlegum viðhorfum, heldur
en eftir þeim stefnum, sem uupi
eru þennan eða hinn dintinn og
skipta mönnum í illvígar fylk-
ingar. Hún er hjartahlý og má
ekkert aumt sjá án þess að vilja
þar úr bæta, hún er risnukona
með afbrigðum og svo rausnar-
leg, þegar góða veizlu gera skal
eða leggja til þeirra mála, sem
henni þykja verð stuðnings, að
fáa getur slíka. Hún er ættrækin
mjög og ættfróð, ann átthögum
sínum og er trygg æskuvinum
og sveitungum, og þjóðrækin er
hún með ágætum, enda var fað-
ir hennar landvarnar- og sjálf-
stæðismaður. Góðviljuð er hún
og góðfús, leggur þeim gjarnan
lið í orði, sem lastaðir eru, jafn-
vel þó að því fari víðs fjarri, að
hún eigi með þeim nokkra sam-
leið. Hún dæmir í rauninni aidrei
hart, nema helzt ef um er að
ræða meingerðarmenn þess, sem
henni er heilagt. Hún er heit trú-
kona og trúir svo sem henni var
kennt í bernsku, sér engan fær-
an milliveg milli eindreginnar
barnatrúar sinnar og hálfvelgju
eða jafnvel trúleysis. Hún er sér-
lega kirkjurækin og hefur dá-
læti á klerkum, sem þjónum
kristninnar og vörðum mannúð-
ar og menningar með þessari
þjóð, bæði fyrr og síðar. Hún
hefur lengi starfað í kristniboðs-
félagi og í kvenfélagi Hailgríms-
kirkju frá því að það var stofn-
Framh. á bls. 12
Fyrir miðnætti 20. júií.
Mynd þessi er tekin í Genf skömmu fyrir miðnætti 20. júlí, þegar samkomulag hafði náðst um
vopnahléssamninga í Indó-Kína. Fulltrúarnir ganga úr fundarsal. Til hægri er Mendes-France.
Hann lítur á klukkuna og sér að hann hefur staðið við loforð sitt. Vinsíra megin er Phan Ðong
utanríkisráðherra Vietminh.
Honn hefur ileiri dýralíf á som-
vizku sinni en nokkur uinir
JANÚARMORGUN nokkurn ár-
ið 1952 var frönskum lækni að
nafni Armand Delille, afhentur
lítill böggull á pósthúsinu, sem
hann var vanur að skipta við.
Aldrei hefur nokkur póstböggull
fyrr né síðar orsakað jafn mikinn
dauða og eyðileggingu i ríki dýr-
anna eins og þessi.
Dr. Delille bjó á herragarði í
grennd við Chartres. Þar lifði
hann rólegu og hamingjusömu
lífi. Hann elskaði blóm og jurtir
og hafði mikla ánægju af að hlúa
að þeim. En hann átti einn erki-
óvin, sem hann hataði af öllu
hjarta. Það voru kanínurnar, sem
á hverju vori eyðilögðu fyrir
honum heilmikið af ungum
gróðri í matjurtagarðinum, rifu
niður skrautblóm og nörtuðu í
hálfþroskaða ávextina á trjánum.
Og hann ákvað að hefna sín eftir-
minnilega. «
HINN ÓGURLEGI DAUÐI
Doktor Delille hafði lesið að
áströlsk yfirvöld hefðu gert her-
ferð á hendur kanínunum þar
sem þær voru uppivöðslusamast-
ar þar í álíu, með því að smita
þær af sjúkdóm sem nefnist
myxomatosis, sem er svo bráður
að á tæpu einu ári var hér um
bil öllum kanínum útrýmt í allri
álfunni. Dr. Delille komst að því
að hægt var að fá myxomat í
Sviss. Hann skrifaði þegar í stað
eftir meðali þessu, og skömmu
seinna fékk hann sendinguna.
— Hann lagði gildrur á
landareign sinni og fékk í þær
nokkrar kanínur. Hann sprautaði
i myxomat inn í slagæðar kanín-
! anna og sleppti þeim síðan aftur.
Seinna meir hélt læknirinn því
fram, að það eitt hefði vakað
fyrir sér, að útrýma kaníunum
á landareign sinni. En það sem
hann raunverulega gerði, með
þessu tiltæki sínu, var að kveða
upp dauðadóm yfir öllum kanín-
um í Frakklandi, já, ef til vill í
allri Evrópu.
JAFNT RÍKIR SEM FÁTÆKIR
HÖFÐU TEKJUR AF
KANÍNUNUM
| Kaninurnar hafa allt frá önd-
■ verðu haft mikla þýðingu fyrir
| Frakka. Á hverju ári hafa um
* tvær milljónir landsmanna greitt
ítenn æflai að íífrýma kanínmm á EandarGÍgn
siciEii en ekki í öllu landinu og elv. í ailri Evrópu
um 50 kr. hver til þess að fá
leyfi til þess að reka kanínubú.
Enginn þykist of góður til þess
að hagnýta sér ekki þann auð
sem kanínurnar gefa í aðra hönd.
Forseti Frakklands hefur stund-
að kanínuveiðar á sumarsetri sínu
við Raumbouillet og það sama
gera fátækir bændur á ökrum
sínum. Á hverju ári eru lagðar að
velli á slíkan hátt um 20 milljón
kanínur, og það er gott búsíiag
fyrir alþýðufólkið. Þó eru tömdu
kanínurnar ennþá mikiivægari en
þær villtu fyrir afkomu fólksins.
í sveitum landsins stundar svo að
segja hver einasti bóndi kanínu-
rækt. Fóðrið handa þeim kostar
mjög lítið, aðeins venjulegt gras
og eitthvað smávegis af græn-
meti. Það er algeng sjón í Frakk-
landi að sjá börn og gamalt fólk
með heyvisk í fanginu handa
kanínunum. Dýrunum er slátrað
6—8 mánaða gömlum og hvert
um sig vegur þá að meðaltali 4
kíló.
ERAUÐKISTA LANDSINS
í síðustu styrjöld var það mik-
ið að þakka kanínunum, að fólk-
ið í Frakklandi þurfti ekki að
liða hungursneyð eins og fjöldi
annarra þjóða. Þrátt fyrir hinn
mikla fjölda þýzkra hermanna,
sem dvöldu í Frakklandi yfir
stríðsárin, fengu landsmenn þó
nærri því einir að sitja að þess-
ari lífsbjörg sinni, þar sem Þjóð-
verjum hefur aldrei verið mikið
gefið um kanínukjöt til matar.
Þeir kusu heldur kjöt annarra
húsdýra, og voru stórtækir á það.
Á þessum árum borðaði fátækt
fólk í Frakklandi næstum ein-
göngu kanínukjöt, og lengi eftir
að stríðinu lauk. En að meðaltali
var slátrað í Frakklandi á styrj-
aldarárunum um 85 milljónum
af tömdum kanínum á ári. Þá
voru skinnin einnig í talsverðu
verði. Á hverju ári áður en hinn
mikli kanínudauði geisaði, voru
flutt út úr landinu 33 milljónir
kanínuskinna.
ÞJÁNINGARFULLUR DAUÐI
Það voru auðvitað fleiri en dr.
Delille, sem höfðu horn í síðu
kanínanna. Þær gerðu bændum
ýmsar skráveifur, með. því að
naga grænmeti og í skógunum
voru nýgræðingar trjánna í
bráðri hættu vegna þeirra. En
yfirleitt eru Frakkar sammála
um það að kanínurnar hafi gert
meiri not en skaða. Það sem skeði
þegar Delille hafði sleppt hinum
sýktu kanínum lausum var þetta.
Nokkrum dögum seinna byrjuðu
augnalok þeirra og nasaholur að
bólgna, síðan hljóp allur líkami
þeirra í þrymla og kýli. Kanín-
urnar urðu máttlausar og gátu
ekki hoppað, seinna urðu þær
blindar. Eftir um það bil 6 daga
voru þær dauðar. Sjúkdómurinn
var bráðsmitandi og hverri kan-
ínu sem kom í námunda við hin-
ar sýktu var bróður bani búinn.
Ekki þurfti annað til en þær nög-
uðu gras þar sem hinar sýktu
höfðu átt leið um, og jafnvel
mýbit og skordýr voru einna
hættulegustu sýklaberarnir.
EINS OG ELDUR í SINU
99% af þeim kanínum sem smit
ast af sjúkdómnum eru dauðan-
um ofurseldar. Sjúkdómurinn er
svo bráður að hann breiðist út
eins og eldur í sinu. í Ástralíu
gjöreyddi hann 90% af kanínu-
stofninum á tveim árum, og það
sama virðist nú vera að eiga sér
stað í Frakklandi. Það var í jan,-
úar 1952, sem dr. Delille sýkti
kaninurnar og nú er plágan um
það bil að ná hámarki sínu. Veik-
in breiðist ekki eins ört út að
vetrinum, eins og þegar heitt er
í veðri, en samt sem áður hjó hún
það djúp skörð í kanínustofninn
þann fyrsta vetur að engin kan-
ína sást um vorið í nágrenni við
búgarð Delille.
BÆNDURNIR VORU í VITORÐI
MED DR. DELILLE
Nokkrir bændur í nágrenni við
dr. Ðelille voru svo skammsýnir
að þeir fóru á veiðar eftir sýkt-
Framh á bls. 11