Morgunblaðið - 24.08.1954, Qupperneq 8

*
MORGUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 24. ágúst 1954
HíOtg'MiMa
Útg.: H.l. Árvakur, Reykjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjóri: Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Stjómmálaritstjóri: Sigurður Bjarnason írá Vigur.
Lesbók: Árni Óla, sími 3045.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla:
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald kr. 20.00 á mánuði innanlanda.
í lausasölu 1 krónu eintakið.
Það er hlutverk nýyrbasöfnunar
að hæta málio og fegra það
Verndun mannréttinda
BANDARÍKJAÞING hefur nú ’ einræðisofbeldi Moskvavaldsins,
samþykkt lög um hömlur á þar sem allir pólitískir flokkar
starfsemi kommúnistaflokksins 1 eru bannaðir, verður að sjálf-
þar í landi. Þó að frumvarpið sögðu lítið mark á þeim tekið,
hafi tekið nokkrum þýðingar- ] þótt þeir þykist geta gefið ráð (
miklum breytingum til batnaðar um viðhald mannréttinda meðal ^ MEÐ ritstjóra starfar sér-
1 lýðræðisþjóða. Þeir hafa nóg gtök nýyrðanefnd og hefur hún
onnur verkefni og miklu nær-
tækari við að glíma, ef þeir ætla
nú skyndilega að fara að berj-
ast fyrir mannréttindum. Má lýsa
því í stuttu máli hvernig ástard-
í fulltrúadeild þingsins, refsi-
ákvæði hafi verið felld niður o.fl.,
skal engin dul á það dregin, að
þessi lagasetning er sízt til fyr-
irmyndar.
Aðalefni þeirra er að Banda-
ir — ÞAÐ er fólkið sjálft, sem
ræður því hvaða nýyrði það eru,
sém ná rótfestu í íslenzkri tungu,
sagði próf. Alexander Jóhannes-
son, er blaðið átti tal við hann í
gær um útkomu annars bindis
safnsins um íslenzk nýyrði. —
Þetta safn fjallar um nýyrði í
sjómennsku og landbúnaði og
hefur dr. Halldór Halldórsson
tekið þau saman og annazt rit-
stjórn verksins. í fyrra kom út
fyrsta bindi nýyrða og sá dr.
Sveinn Bergsveinsson um útgáfu
þess bindis, en nú gegnir hann
prófessorsstörfum í Berlín.
®—o
ritstjóra
ríkjamenn hafa stigið spor aftur, ið er í sæluríki sósíalismans, sem
á við í áttina til þess ástands, er
nú ríkir í Rússlandi. Þó enn sé
of langt til jafnað að líkja þe.-,s-
um aðgerðum við lögregluofbeld-
ið og pólitísku ofsóknirnar í sælu-
ríki kommúnista, þá fer það ekki
fram hjá neinum að hin nýju
bandarísku lög eru algert brot
á grundvallarreglum lýðræðisins.
Þessvegna hljóta lýðræðisþjóðir
almennt að lýsa yfir furðu sinni
og andúð á því að sjálft löggjaf-
arþing Bandaríkjanna skuli fara
inn á þessar brautir.
Það er ekki sigurvænlegt fyrir
lýðræðisöflin í heiminum að
grípa til sömu aðfcrða og komm-
únistar beita. Þau megi aldrei
missa sjónar á aðalkjarna lýð-
ræðishugsjónanna að veita mönn-
um frelsi til að hugsa og starfa
í þeim pólitísku flokkum, sem
þeir vilja sjálfir. Ef að fylgis-
menn einhvers flokks stefna að
ólöglegum markmiðum eru nógar
aðrar leiðir til að koma í víg
fyrir það, heldur en að banna
flokksstarfsemi.
í sambandi við þetta mál
vekur það nokkra furðu, að
málgagn kommúnista hér á
landi, sem orðið er raddlaust
og hást á því að afsaka of-
beldisstjórn kommúnista í
Rússlandi, tekur sig til að
gagnrýna lagasetningu þessa.
Allt í einu læzt kommúnista-
blaðið vera orðið einhvers-
konar málsvari mannréttinda
og frelsis og fer að setja lýð-
ræðisríkjunum reglur um það,
hvemig tryggja skuli mann-
réttindi.
Líkist þetta ekki úlfinum, sem
kom til bóndans og bauðst til að
sitja yfir lömbunum?
Víst er um það, að vinir lýð-
ræðishugsjónanna ræða þetta
vandamál sín á milli og þeim
gezt ekki að aðgerðum Banda-
ríkjaþings. Hitt' er svo allt annað,
hvort þeir eru reiðubúnir að taka
við nokkrum ráðleggingum frá
kommúnistum eða ræða við þá
um þetta vandamál.
Það er alkunna að kommún-
istar hafa orðið utangarðs í
vestrænum þjóðfélögum við
endurreisnar- og framfara-
störf vegna þess að hegðun
þeirra hefur verið slík, að þeir
hafa misst allt traust. Þrátt
fyrir allt var þeim í stríðslok
boðið það í flestum löndum að
verða þátttakendur í við-
reisninni, en þeir hafa ein-
angrrazt síðan vegna þess að
þeir gæta fyrst og fremst hags-
muna erlends ríkis.
En þegar um mál sem þetta
er að ræða, baráttuna fyrir
lýðræðishugsjóninni, þá hafa
þeir alltaf verið utangarðs.
Stefna þeirra miðar ekki að
því að koma á réttlátu lýð-
ræði, heldur þvert á móti
styðja þeir einhverja hættu-
legustu einræðisstefnu, sem
uppi hefur verið meðal þjóð-
anna.
Meðan kommúnistar halda á-
fram að styðja og vinna fyrir
þeir láta sér svo annt um. Þrátt
fyrir margumtalaða stefnubreyt-
ingu við dauða Stalins er ástand-
ið enn slíkt í Sovétríkjunum, að
hver sá maður, sem leyfði sér
að láta í ljósi sjálfstæða skoð-
un á yfir höfði sér dauðadóma
eða ævilanga þrælkunarvinnu.
Er þess skemmst að minnast, að
undanfarið hafa staðið yfir í
Sovétríkjunum stórkostlegar of-
sóknir gegn rithöfundum, sem
hafa dirfzt að rita sjálfstætt en
ekki fylgt nákvæmlega hinni j
pólitísku línu kommúnistaflokks-
ins. Og er þá hægt að ímynda j
sér, hvort heilir stjórnmálaflokk
ar fá að starfa á þeim slóðum
mótstöðu við valdhafana.
yfirstjórn verksins með höndum.
Er það upphaf þessa máls, að á
Alþingi árið 1951 var að tilhlut-
an þáverandi menntamálaráð-
herra, Björns Olafssonar, veitt fé
til skrásetningar og samningar
nýyrða og hefur þessu verki ver-
ið haldið áfram síðan. Nefndina
skipa þrír prófessorar norrænu-
deildarinnar, dr. Alexander Jó-
hannesson, sem er formaður
nefndarinnar, dr. Þorkelí Jóhann
esson og Einar Ólafur Sveinsson.
★ Annað bindi nýyrðasafnsins komið út.
orð, en í þessu munu vera um
5000 nýyrði. Er því orðasafn
þetta þegar orðið 11.000 orð á
tveimur árum og hefir verkinu
verið hraðað eftir föngum og vel
að því unnið. Er ætlunin, aðnæsta
ár komi út þriðja bindið, sem
mun einnig fjalla um landbúnað,
m.a. kartöflurækt, vatnsmiðlun
og dýrasjúkdóma, en að öðru
ieyti mun það aðallega fjalla um
nýyrði í flugmálinu. Er þar um
auðugan garð að gresja, þar sem
svo stutt er síðan flugtæknin
kom hér til sögunnar og mun
Agnar Koefod-Hansen, flugvalla-
stjóri, veita sérfræðiaðstoð við
útgáfuna. Ritstjóri þess heftis
verður einnig dr. Halldór Hall-
dórsson.
— Ails mun nýyrðaútgáfa þessi
taka til 25£00 orða og er þau
fæst að finna í orðabók Sigfúsar
Blöndals. Þegar öll bindin eru
komin út verður þeim steypt
saman í eina nýyrðaorðabók.
Er þetta allmikill viðbætir við
íslenzka tungu. Svo reiknast til
að íslenzkan telji að fornu og
I fyrsta bindinu voru um 6000 nýju um 200 þús. orð og eru þar
VeU andi drifar:
‘,S
Þarna væri verðugt verk-
efni fyrir blað kommúnista til
að sýna ást sína á mannrétt-
indum. Hvergi er eins mikill
skortur á mannréttindum, sem
í Sovétríkjunum og er það
ekki seinna vænna að þessir
postular mannréttinda, sem
allt í einu hafa birzt á síðum
kommúnistablaðsins, hefji her
ferð til að afmá þann smán-.
arblett, sem stjórnarfarið í
Sovétríkjunum hefur sett á
stefnu sósíalismans.
Sólríkur sunnudagur.
UNNUDAGURINN síðasti var
víst vafalítið allra bjartasti
og bezti dagurinn, sem upp hefur
runnið yfir höfuðborg íslands á
þessu herrans sumri — og svo
mun hafa verið víðar um land.
Fólk lét ekki á sér standa frem-
ur en vant er að nota góða veðrið
til að ferðast. Einn mann hitti ég
samt, sem sagðist ekki hirða um
að róta sér hið minnsta, hann
hefði — sagði hann — dreymt svo
greinilega fyrir góðu veðri fram-
undan, við fengjum nóg af sól-
skinsdögum á næstu vikum svo
að það væri allsendis óþarfi að
Vér bíðum því eftirvænting- rjúka upp þennan sunnudag, þó
arfullir eftir því að herferðin
hefjist næstu daga í málgagni
kommúnista.
Ekkert samkomulag
á Brusselfundinum.
BRÚSSEL-FUNDINUM um stofn
un Evrópuhersins er lokið og var
tilkynnt, að ekkert samkomulag
hefði orðið. Fulltrúar þátttöku-
ríkjanna fimm, sem aðild eiga að
samningi Evrópuhersins, ásamt
Frökkum, neituðu algerlega að
samþykkja breytingatillögur
Mendés-France.
Andstæðingar Evrópuhersins
telja sig nú geta hrósað sigri,
enda virðist nú sem stofnun Ev-
rópuhers sé komin í alvarlegar
ógöngur. Frakkar hafa frestað
því að samþykkja aðild að hon-
um, sett fram skilyrði fyrir þátt- V
tökunni, en þær eru felldar af ^
samherjum þeirra.
Þó er þetta enginn endan-
legur dómur yfir hugmynd-
inni um sameiginlegar varnir
Evrópu. N. k. laugardag munu
umræður fara fram í franska
þjóðþinginu um þessi mál og
munu línurnar þá væntanlega
skýrast. Þar mun hvíla þyngra
en nokkru sinni fyrr sá ábyrgð
á þingfulltrúunum, sem þeir
skapa sér ef þeir láta varnar-
mál Vestur-Evrópu dragast
að drægi ský frá sólu. Já, sá var
aðeins viss með sig og rólegur í
tíðinni. Óskandi, að spá hans um
sólskinið reynist sönn. Reyndar
kann það aldrei góðri lukku að
stýra, þegar menn eru svona yfir
sig roggnir með sig og vissir í
sinni sök. — En við skulum nú
samt bíða og sjá hvað setur.
Vel heppnuð
skemmtiferð.
KEMMTIFERÐ Varðar austur
um Rangárvallasýslu var sér-
staklega vel heppnuð. Þátttak-
endur sem ég hefi hitt hafa allir
I lokið upp einum munni um, að
hún hafi verið skínandi skemmti-
leg frá upphafi til enda, enda
lagðist hún vel í fólk, svo að
miklu færri komust að en vildu.
Samt voru í ferðinni ekki færri
en 14 stórir rútu-bílar, allir troð-
fullir. Fólk hafði orð á því hve
verðið 100 krónur, væri sann-
| gjarnt. „Þetta allt, fyrir aðeins
1 einn hundrað-kall — það er
Var það hlutdrægni?
HORFANDI á íþróttavellin-
um hefir skrifað mér á þessa
leið:
„Menn eru yfirleitt sammála
um, að síðasti leikur íslandsmóts-
ins í knattspyrnu milli KR og
Akraness hafi verið einn hinn
skemmtilegasti og harðasti, sem
háður hefir verið hér í langa tíð.
Og Akurnesingar voru vel að sigr
inum komnir — er sagt, og er ég
þeirrar skoðunar einnig. Samt
sem áður finnst mér ástæða til
að efast um, að rétt hafi verið
breytt gagnvart KR er ein liðs-
maður þeirra var dæmdur úr leik
fyrir brot á leikeglum. Mér finnst
þetta háif harkaralega að farið
undir þeim kringumstæðum, sem
um var að ræða. Óneitanlega
voru sigurmöguleikar KR minni
eftir sem áður. Var ekki hlut-
drægni hér annars vegar? —
Ahorfandi á íþróttavellinum.“
Nauðsynlegt að halda
uppi aga og reglu.
sammála um þetta atriði. Tel
ég enga ástæðu til að væna dóm-
ara um hlutdrægni, þó að svona
færi. Víst var þetta nokkuð hark-
aralega að farið, en þessi leik-
maður, sem dæmdur var úr leik,
hafði þegar verið víttur tvisvar
sinnum áður í sama leik. Hefði
þvert á móti verið meiri óréttur
gagnvart hnu liðinu að leyfa hon-
um að komast upp með það leng-
ur. Víst urðu félagar hans saklaus
ir að gjalda atferlis hans, en hver
einstakur leikmaður í liði, verð-
ur og hlýtur að gera sér grein
fyrir að hann er aðeins hluti af
heild, sem hver og einn er ábyrg-
ur fyrir.
Agi og regla er sjálfsagður og
nauðsynlegur til að halda uppi
réttlæti og réttum leikaðferðum
í íþróttum — þarf enga meistara-
keppni til.
meira á langinn. Neitun allra'hreint ótrúlegt“ _ sagði einn
bandamanna þeirra á að taka 1 ferðalangurinn. Það er æði fatitt
breytingartillögurnar til
greina ætti að sýna þeim skýrt
að hér er um mál að ræða,
sem Evrópuþjóðir telja að geti
ekki lengur beðið.
að heyra álíka tón í skemmti-
ferðafólki á íslandi, venjulegra er
að heyra agg og nöldur yfir óhæfi
lega háum fargjöldum og ferða-
kostnaði.

af 110—120 þús. í orðabók Blön-
dals. Sést glögglega af þessu hve
mikið nytjastarf er hér unnið og
vill Háskólinn fyrir sitt leyti
ieggja máli þessu allt það lið, er
hann má.
Við söfnun og útgáfu nýyrð-
anna er ætlast til þess, að aðeins
séu tekin í safnið góð og gild ís-
lenzk orð, þau orð leiðrétt sem
með þarf, nýyrði búin til af
nefnainni og forn orð endurvak-
in.
Það er höfuðmarkmið útgáfunn
ar að bæta málið og fegra það,
útrýma útlenzkuslettum og taka
í þeirra stað upp góð og gegn ís-
lenzk orð. Er þess höfuðþörf í
tæknimálinu og hefur verið
stuðst við söfnunina við mörg ís-
lenzk tæknirit og leitað til sér-
fræðingá í viðkomhndi greinum
um aðstoð.
o—®—o
★ NÝYRÐANEFNDIN hefur
haldið fjölmarga fundi og rætt
um hver orð skyldi velja og
hverjum hafna. I vetur hélt
nefndin tvo fundi í viku og ræddi
um 100 orð á fundi. Var þriðjungi
þeirra orða, sem rædd voru hafn-
að og réði úrslitum einfaldur
meirihluti. — Við búumst ekki
við því, sagði próf. Alexander, að
öll orðin í sjómanna- og land-
búnaðarmálinu, sem hér eru til-
færð nái festu í tungunni og
verði notuð mann á meðal Það
er undir hælinn lagt og ræður
þar málsmekkur þjóðarinnar um
hvort verður. Má sem dæmi taka,
að ekki hefur almenningur vilj-
að taka orðin tröllepli eða gló-
aldin upp í málfar sitt, og verður
þar við að sitja. Um hitt er ekki
vafamál, að bók sem þessi getur
og mun hafa ómetanleg áhrif í
þá átt að útrýma slettum og am-
bögum úr málinu.
Sem dæmi um nýyrðin má
taka, að þar er orðið dragi ritað
fyrir orðið dráttarvél. Var dragi
tekið upp, þar sem það er mun
auðveldara í samsetningum en
lengri orðmyndin.
Þybba er haft yfir kaðalpoka
eða hjólbarða, er sjómenn nota
til varnar því að skip steyti við
bryggju, hopa um er bifreið
bakkar, léttibátur eða julla er
nefnd gefla eða gaflkæna og
gripla um það, sem oft hefur
verið kallað krabbi, og svo mætti
lengi telja.
Við þetta bindi hafa veitt sér-
fræðilega aðstoð þeir Hjálmar
Bárðarson, skipaskoðunarstjóri,
Árni G. Eylands, stjórnarráðs-
fulltrúi, Gísli Kristjánsson, rit-
gtjóri, Pálmi Einarsson, land-
námsstjóri og Sigurður Péturs-
son, gerlafræðingur. Gefur bóka-
útgáfan Leiftur þetta bindi ný-
yrðasafnsins út og kemur það í
verzlanir næstu daga.
o—®—o
★ NÚTÍMATÆKNIN heimtar
sífellt ný íslenzk orð um áður
óþekkt hugtök og hluti. Það er
mikils virði, að annað bindi ný-
yrðasafnsins skuli vera komið út
og von á framhaldi næsta ár.
Raunar ætti að nota það við
kennslu í búnaðarskólunum og
stýrimannaskólanum, svo nýyrð-
in komist sem fyrst inn í málið,
en óvönduðum þýðingum og
slettum verði sem fyrst útrýmt.
Ekki er heldur síður ástæða til
þess að hvetja almenning til að
afla sér þessarar merku bókar og
kynna sér orð þau, sem þar eru
skráð.
Betri er heið-
arlegur ósigur
en fölsk frægð.
Verðbækkun í Englandi
LONDON — Matvælaráðuneytið
brezka hefur tilkynnt að vísitala
framfærslukostnaðar hafi stigið
úr 142 stiguni upp í 145, í s.l.
mánuði. Ástæður fyrir því eru
einkum hækkanir á matvælum,
kjöti og ávöxtum. — Reuter.