Morgunblaðið - 12.12.1954, Blaðsíða 9

Sunnudagur 12. des. 1954
MORGUNBLAÐIÐ
9
Á þessari mynd getur að líta stíflugarð þriggja glæsilegustu raforkuvera landsins, írafoss í Sogi, (lengst til vinstri), Andakílsárvirkjunarinnar í Borgarfirði (í miðju)
og Laxárvirkjunarinnar í Suður-Þingeyjarsýslu.
Laugardagur 11. desember
Piogfresfun fram í febrúar — B-jórfán iög afgreidd — Þegar vatnsafiiö kveikti fylrstu
Ijósin — Hægfara þróun — HöfuÖborgin fekur forystuna — Dýrmætasti varasjóð-
urinn — Kjarnorkan ieysir vafnsaffiið af hólmi — Kommúnistar ekki
Þingfrestun fram í
febrúar
ANNARI umræðu um fjárlaga-
frumvarpið lauk s. 1. fimmtudag
með atkvæðagreiðslu um fram-
komnar breytingartillögur og frv.
í heild. Er nú gert ráð fyrir að
þriðja umræða geti farið fram
ekki síðar en n. k. fimmtudag eða
föstudag. Mun fjárlagaafgreiðslu
Ijúka þarmeð og fjárlög ársins
1955 endanlega samþykkt. Er nú
efst á baugi meðal stjórnarflokk-
anna að þingi skuli frestað fram
í febrúarbyrjun. Gefst ríkis-
stjórninni þá tækifæri til þess að
undirbúa þau stórmál, sem hún
hefur ákveðið að ljúka á þessu
þingi.
En það eru fyrst og fremst
endurskoðun skattalaganna að
því leyti, sem hún ekki var
framkvæmd á síðasta þingi,
nýjar ráðstafanir til stuðnings
umbótum i húsnæðismálum og
tillögur um aðstoð við þá
landshluta, sem við atvinnu-
erfiðleika eiga að etja af völd-
um aflabrests og rányrkju
fiskimiðanna, Mun það al-
mennt talið eðlilegt, að sjórn-
in fái tóm til þess að vinna
að tillögum sínum um þessi
mál. Fyrir þingmenn utan af
landi er það einnig mjög hag-
kvæmt að þinghlé standi fram
í febrúarbyrjun.
14 lög og 5 þingsálykt-
anir afgreiddar
ÞAÐ sem af er þessu þingi hafa
verið afgreidd 14 lög frá Al-
þingi. Voru 11 þeirra lögð fram
sem stj órnarfrumvörp, 2 voru
flutt af nefndum fyrir hönd ríkis
stjórnarinnar og 1 var þingmanna
frumvarp. Var það frv. um nið-
urfellingu manntals í Reykja-
vík.
Þessi lög voru um gjaldavið-
auka á árinu 1955, bráðabirgða-
breytingu á tollskrá, hlutatrygg-
ingasjóð bátaútvegsins, Stýri-
mannaskólann í Reykjavík,
Happdrætti dvalarheimilis aldr-
aðra sjómanna, landnám, nýbygg
ingar og endurbætur í sveitum,
ræktunarsjóð, afnám veitinga-
skatts, prentfrelsi, atvinnurétt-
indi og búsetu, stækkun lögsagn-
arumdæmis Akureyrar, yfir-
stjórn máia á varnarsvæðunum
og dýrtíðarráðstafanir vegna at-
vinnuveganna.
Þingsályktunartillögurnar voru
um eftirlit með jarðborunum,
lendingarstaði fyrir sjúkraflug-
vélar, atkvæðagreiðslu af hálfu
Islands í Grænlandsmálinu á
þingi Sameinuðu þjóðanna, gisti-
hús á Þingvöllum og gistihús í
landinu almennt.
Til viðbótar þessum málum
mun svo Alþingi í næstu viku
Ijúka afgreiðslu fjárlaga.
Verða það fimtándu Iögin, sem
samþykkt verða á þessu
— Undanhald frá yflrboðsiegri ræðia
hausti. Sennilega verða og
nokkur fleiri lög afgreidd i
Fyrsta vatnsaflstöðin
UM þessar mundir er minnst
merkilegs afmælis á landi hér.
Fimmtíu ár eru liðin síðan fyrstu
vatnsaflsstöðvarnar hófu að
framleiða hér raforku til al-
menningsþarfa. Eins og írá hef-
ur verið skýrt gerðist sá atburð-
ur suður í Hafnarfirði.
Með hagnýtingu vatnsaflsins í
þessu skyni rann upp nýr tími á
Islandi. 1 rúm þúsund ár höfðu
ár og lækir runnið óbeizlaðir til
sjávar. Hin miklu vatnsföll voru
þjóðinni fyrst og fremst íarar-
tálmar og einangrunarvaldar. En
með framleiðslu raforku með
vatnsafli opnuðust nýir mögu-
leikar, nýir heimar fyrir þjóð
þessa strjálbýla lands. Vötnin og
stórfljótin, bæjarlækirnir víðs-
vegar um land gátu veitt ljósi og
yl inn á heimilin, stökkt myrkr-
inu og kuldanum á flótta.
Hægfara þróun
EN þróunin í þessum málum varð
hægfara. Fram til ársins 1921 er
virkjun Elíiðaánna hefst fyrir
Reykjavík, má segja að aðeins
hafi verið stigin smáspor í raf-
orkumálum þjóðarinnar. Það ár
eru virkjuð rúmlega eitt þúsund
kilówött i Elliðaánum. Á árinu
1933 hafði sú virkjun verið stækk
uð upp í rúm 3000 kilowött.
En árið 1937 gerist stórvið-
burður á sviði íslenzkra raf-
orkumála. Þá er fyrstu virkj-
un Sogsfossa lokið með 8800
kilowatta orkuframleiðslu.
Síðan rekur hver stórvirkjun-
in aðra. Árið 1939 er Laxá í
Þingeyjarsýslu virkjuð fyrir
Akureyri. Var þá reist þar tæp
lega 1700 kilowatta orkuver.
Árið 1944 er svo Sogsvirkjun-
in aukin um 5800 kilowött.
Sama ár er Laxárvirkjunin
einnig aukin. Fyrsta virkjun
í Skeiðsfossi fyrir Siglufjörð
er svo framkvæmd árið 1945
og Andakílsárvirkjun fyrir
„----Ólgandi fossa kynjamögnin duna“. — (H. Hafstein.)
Borgarfjarðarhéröð árið 1947.
Síðan koma nokkrar smærri
virkjanir fyrir kaupstaði og kaup
tún víðsvegar um land og loks
stórvirkjanir í Laxá og Sogi árið
1953.
Stærst allra orkuvera á land-
inu er írafossstöðin nýja við Sog.
Hún framleiðir 31 þús. kilowött
raforku. Með henni tvöfaldaðist
sú orka, sem raforkuver Reykja-
víkur framleiða.
Samkvæmt skýrslu raforku-
málastjórnarinnar, sem gefin var
nú um helgina, hafa nú um 85%
landsmanna afnot af raforku. En
þá hafa verið meðtaldar diesel-
stöðvar og einkarafstöðvar. Sogs-
virkjanirnar veita langsamlega
flestu fólki möguleika á raforku-
notkun. Á orkuveitusvæðum
þeirra búa samials um 81 þús-
und manns.
Forysta Reykjavíkur
UM það getur engum bland-
ast hugur, að Reykjavík hefur
undir forystu Sjálfstæðis-
manna haft mesta forgöngu
um hagnýtingu vatnsaflsins
hér á landi. Frá raforkuverum
höfuðborgarinnar getur nú
töluvert meira en helmingur
landsmanna fengið raforku.
Stórhugur Sjálfstæðismanna í
Reykjavík í þessum málum
hefur vakið trú og áhuga
þjóðarinnar á virkjun vatns-
aflsins í stórum stíl.
Fáar umbætur hafa átt eins
ríkan þátt í að gera Reykjavík
að þróttmikilli nýtízku borg og
einmitt virkjanir Sogsfossa. Þær
eru grundvöllur stórkostlegra
framfara á sviði iðnaðarmála. Á
þeim byggjast einnig fjölþætt
lífsþægindi og bætt aðstaða til
margháttaðs atvinnurekstrar.
Áfram liggja sporin
EN sporin iiggja áfram í þess-
um þýðingarmiklu málum. Fyrir
25 árum mörkuðu Jón heitinn
Þorláksson og Jón á Reynistað
víðsýna og stórhuga stefnu í raf-
orkumálunum. Raforka til al-
menningsnota í sveitum og við
sjó var kjarni tillagna þeirra.
Samkvæmt áætlun, sem Jón
Þorláksson gerði um virkjanlegt
vatnsafl á íslandi, er talið, að
samtals sé hægt að virkja hér um
4 millj. hestafla í fljótum og
fossum. Aðeins 1,3% af þeirri
orku hafa nú verið virkjuð. Má
af því marka, hversu geysilegir
virkjunarmöguleikar eru fyrir
hendi í þessu landi.
Dýrmætasti
varasjóðurinn
VATNSAFLIÐ er þess vegna einn
dýrmætasti varasjóður íslend-
„vínstri rnenn^
inga. Það er lykill að miklurn
auðæfum. Á hagnýtingu vatns-
aflsins veltur það í ríkum mæli,
hvernig íslendingum tekst að
mæta framtíðinni og halda á-
fram uppbyggingu lands síns.
Ríkisstjórnin mun hafa haft
hug á því, að nota þessi tímamót,
50 ára afmæli vatnsaflsraforku í
landinu, til þess að tilkynna á-
kvarðanir sínar um þær virkj-
anir, sem ráðist mun í á næst-
unni á Vestfjörðum og Austur-
landi. En það mun þó ekki hafa
reynzt mögulegt. Verið er að
leggja síðustu hönd á ýmis undir-
búningsatriði í sambandi við
þessar ákvarðanir. Standa vonir
til þess að þeim undirbúningi
verði lokið áður en Alþingi verð-
ur frestað og jólafrí þess hefst.
Sjálfstæðismenn munu
leggja mikla áherzlu á, aff
fyrirhugaffar raforkufram-
kvæmdir dragist ekki úr
hömlu. Rafvæffing landsins
hefur frá upphafi veriff hiff
stóra mál flokks þeirra. — Á
forystu Sjálfstæffismanna í
þessum málum eru einnig
byggffar miklar vonir þús-
unda manna víffs vegar um
land, sem ennþá skortir þá aff-
stöðu og þau lífsþægindi, er
hin hvítu kol, sem unnin eru
úr straumi fljóta og fossa,
veita.
Það verkefni, sem núverandi
ríkisstjórn hefur tekizt á hendur
að leysa í raforkumálunum er
svo þýðingarmikið, að engin rík-
isstjórn, þegar undan er skilin
nýsköpunarstjórnin, sem mynd-
uð var á morgni lýðveldisins,
hefur ákveðið jafn raunhæfar og
stór-kostlegar umbætur í þágu
framtíðarinnar.
^
Kjarnorkan leysir
vatnsaflið af hólmi
Á ÞESSAR framkvæmdir ber þó
að líta sem áfanga á langri leið.
Sú orka, sem leidd verður frá
nýjum raforkuverum fyrir aust-
an og vestan og frá Sogi og Laxá
út til sveita og sjávarþorpa allra
landshluta er aðeins lítið brot af
þeirri geysilegu orku, sem ennþá
verður eftir óbeizluð í fljótum
og fossum landsins.
Vera má, aff kjarnorkan
leysi hér vatnsafliff af hólmi
einhverntíma í framtíffinni. —
Fyrir þeim möguleika ber
síffur en svo aff loka augunum.
Þaff er engin fjarstæða, að hér
rísi kjarnorkuver til orku-
framleiffslu í þágu efnahags-
legrar uppbyggingar og far-
sældar þjóffarinnar. En fyrst
um sinn hljóta áætlanir um
orkuframleiffslu og vaxandi
iffnaff aff byggjast á hagnýt-
ingu vatnsaflsins. Þaff er sá
orkugjafi, sem land okkar býr
yfir gnægðum af.
Framh. á bls. 12. ,