Morgunblaðið - 20.01.1955, Qupperneq 7

Miðvikudagur 20. jan. 1955
MORGVNBLAÐIÐ
7
Arnljótur Guðmundsson lögfrœðingut
HUGKVÆMUR og áhugasamUr
framtaksmaður á atvinnu-
sviði íslendinga, Arnljótur Guð-
mundsson lögfræðingur, lézt í
Landsspítalanum 13. þ. m. Fer
útför hans fram frá Fossvogs-
kirkju í dag.
Arnljótur veiktist síðla sum-
ars og lagðist í sjúkrahús fyrir
jól. Var gerður á honum hol-
skurður skömmu eftir áramótin.
Elnaði honum sóttin, er frá leið,
enda var þegar ljóst eftir skurð-
aðgerðina, að sjúkdómur sá, sem
hann var haldinn, illkynjaður of-
vöxtur í eitlavefjum, en hann er
mjög fátíður hér á landi, mundi
verða dauðamein hans.
Tók Arnljótur hugboðinu um
það, hver örlög honum mundu
vera ráðin, með mikilli karl-
mennsku og hugarró. Hafði áður
á lífsleið hans reynt mjög á þrek
hans og staðfestu vegna hné-
meins, sem hann gekk með í
nokkur ár og olli honum vaxandi
þrautum og torveldaði hon-
um gang og allar hreyfingar.
Mein þetta, sem stafaði af
berklum í hnélið í vinstra fæti,
fékk hann bætt við stórfellda
skurðaðgerð, sem Matthías Ein-
arsson framkvæmdi, og tókst
honum til fulls að komast fyrir
meinsemdina og fór um þetta
þeim snillingshöndum, að Arn-
Ijótur hélt eftir að mestu óskertri
ganghæfni sinni. Þótti þetta á
þeim tíma mikið læknisafrek.
Arnljótur lagði ungur út á
menntabrautina. Tók hann stúd-
entspróf árið 1932. Innritaður
var hann sama ár í lögfræði-
deild háskólans. Lögfræðiprófi
lauk hann árið 1938.
„Snemma beygist krókurinn, til
þess, sem verða vill.“
Sannaðist þetta á Arnljóti. Þótt
hann lyki embættisprófi, er
greiddi honum götu og opnaði
honum leið til hvers þess em-
bættis, er lögfræðiþekkingu þarf
til að sinna, og sú leið blasti við
greið og auðsótt sökum hæfileika
hans, þá var reyndin sú, að hug-;
ur hans stefndi jafnan í aðra átt.
Það kom þegar í ljós á barns-
aldri, að Arnljóti var í brjóst
borin rík framkvæmdaþrá. Áhugi
hans beindist þegar á æskuskeiði
að framleiðslustörfum. Það var
ekki eingöngu, að hann bryti
heilann um og velti fyrir sér
ýmsum úrræðum í þeim efnum,
heldur var ekki siður takmark
hans að láta til skarar skríða og
hefja starfið. Þannig var það á
skólaárum hans, bæði í mennta-
skólanum og háskólanum, að þá
rak hann á eigin spýtur jafn-
framt náminu nokkra iðnfram-
leiðslu, er hann vann sjálfur að.
Eigi olli þessi tvískipting hug-
ans honum neinum hnekki við
námið, enda var hann ágætum
námshæfileikum gæddur og skap-
gerðin þannig, að leggja bæri
fram því meira starf, sem við-
fangsefnin krefðust fjölþættari
beitingar kraftanna. Þá hafði
hann og á skólaárum sínum lagt
rækt við að kynna sér ýmsa
þætti félagsmálastarfsemi vorrar
og vaknað hjá honum áhugi fyrir
umbótum á því sviði. Það var
því nokkurn veginn ljóst, að hug-
ur Arnljóts mundi að námi loknu
frekar beinast til starfs og at-
hafna á þeim vettvangi, sem hér
hefir verið lýst, en að venjuleg-
um afmörkuðum embættisstörf-
um. Enda varð sú raunin á.
Að loknu lögfræðiprófi réðst
Arnljótur í fulltrúastarf hjá
Reykjavíkurbæ. Var um þær
mundir þröngt í búi hjá sveitar-
félögunum, ekki sízt þar, sem
mest var fjölmennið, sökum erf-
iðleika þeirra, sem atvinnuvegir
landsmanna höfðu þá um hríð
átt við að stríða.
Hóf Arnljótur starf sitt hjá
bænum með því, að honum var
falið að framkvæma athugun á
framfærslumálum bæjarins, og
skyldi hann að þeirri athugun
lokínni gera tillögur um breyt-
ingar á skipan þeirra mála. Tókst
Arnljótur á hendur ferð til út-
landa vegna starfs þessa, og ferð-
aðist harin um England, Dan-
— Minningarorð —
mörku, Svíþjóð og Noreg og
kynnti sér löggjöf og framkvæmd
I framfærslumála í löndum þess-
um. En því bar hann þar niður,
1 að vitað var, að þjóðir þær, sem
lönd þessi byggja, höfðu þá um
langt skeið verið í fararbroddi
um mannúðlega og hagkvæma
skipun framfærslumála.
1 Flutti Arnljótur, að lokinni för
þessari, inn í landið mikinn fróð-
leik í þessu efni, sem að ýmsu
! leyti var lagður til grundvallar
j fyrir breytingum og bættri til-
högun á framfærslumálum bæj-
arins. Meðal annars kynnti Arn-
j ljótur sér i þessari för tilhögun og
! fyrirkomulag vinnustöðva fyrir
öryrkja. Opnaði vitneskjan um
þetta augu manna fyrir hagnýt-
ingu starfskrafta veiklaðs fólks,
sem fárra kosta átti áður völ,
og hve miklu mætti hér til veg-
ar koma, ef skynsamlega væri á
málum haldið. Hafa þeir afbragðs
menn, sem Reykjalundi stjórna,
bezt og áþreifanlegast sýnt í
verkinu, að athuganir og tillögur
Arnljóts í þessu efni voru bæði
málefnalegar og raunhæfar. Var
það álit forráðamanna Reykja-
, víkurbæjar, að Árnljótur hefði
unnið hér gott verk og árangurs-
ríkt.
i Árið 1941 voru samþykkt á Al-
þingi lög um bæjarstjórn á Akra-
j nesi, og . skyldu þau koma til
. framkvæmda í ársbyrjun 1942.
j Kom þá til kasta forráðamanna
Akraneskaupstaðar að ráða bæj-
arstjóra, er hefði með höndum
íramkvæmdastjórn hins unga
kaupstaðar. Varð Arnljótur fyrir
valinu. Hljóðbært var þá orðið
nokkuð um áhuga þessa unga
lögfræðings fyrir framleiðslu- og
félagsmálum og útsjón hans og
hugkvæmni á verklegu sviði.
Akraneskaupstaður var þá í
miklum vexti. Hafði þar verið
Æærzt mikið í fang um fram-
kvæmdir, bæði til lands og sjáv-
ar. Vöxtur útgerðarinnar krafð-
ist skjótra framkvæmda í hafnar-
bótum. En aðstaðan til umbóta
í því efni var örðug og verkið
torsótt við þær aðstæður, sem
þar voru þá fj;rir hendi. Arn-
Ijóti var það ljóst við fyrstu sýn,
að hér þurfti að grípa til annarra
ráða, ef verkinu ætti að skila
svo áfram sem þörfin krefði.
Um þessar mundir hafði Har-
aldur Böðvarsson útgerðarmaður,
dottið niður á frásögn um það í
ensku tímariti, að steyptur hefði
verið í Englandi mikill grúi stein-
kerja, sem fleytt var til Frakk-
lands og þau notuð til þess að
gera í skyndingu höfn þar, sem
' innrásarher frá Englandi gekk á
, land til þátttöku í styrjöldinni
á meginlandinu. Leizt Haraldi
j svo á af myndum, að ker þessi
mundu henta til hafnargerðar
við þær aðstæður, sem fyrir
1 hendi voru á Akranesi. Er
1 skemmst af því að segja, að hann
j ræddi um þetta við Arnljót, sem
j þá var fljótur til að snúa snældu
■ sinni og brá sér án tafar til Eng-
j lands, í því skyni að kynna sér
, mál þetta. Tók hann í för með
sér verkfróðan mann, er dæmt
gæti um nothæfi kerjanna, ef til
kæmi. För þessi tókst með ágæt-
um. Festi Arnljótur kaup á fjór-
um kerjum, er eftir höfðu orðið
í Englandi. Var nú eftir að koma
kerjunum hcim, en á því voru
nokkur vandkvæði. En Arnljótur
leysti þá þraut fljótt og vel. —
Tókst honum að leigja dráttar-
báta í Hollandi til heimflutnings-
ins, og var það verk fljótt og
farsællega af hendi leyst.
í þessari sömu för keypti Arn-
ljótur í Englandi tvo innrásar-
pramma, stór skip með góðum
vélakosti. Samdi hann einnig um
heimflutning þeirra. Var með
þessari för Arnljóts stigið hið
mesta framfará- og happaspor
fyrir Akranes. Kerin reyndust
traust og góð og ferjurnar hið
mesta þarfaþing til efnisað-
dráttá. Þetta snjallræði Arnljótá
var ekki einasta afdrifaríkt og
hagkvæmt fyrir Akraneskaup-
stað. Hér var bent á leiðina, og
fleiri fóru í þessa slóð. Má telja
heimflutning kerja í þessu skyni
mjög merkan þátt í hafnarmál-
um vorum.
Arnljótur hafði og opin augu fyr-
ir gagnsemi þeirrar hneigðar, sem
nokkuð er rík með Akurnesing-
um, að hafa gaman af skepnum
og búrekstri. Akranesbær hafði
keypt af ríkinu prestssetursjörð-
ina Garða og fengið með því víð-
áttumikið land til umráða. En
það burfti að þurrka landið. Lét
Arnljótim ekki á sér standa að
sinra þDirri þiörf. Lét hann vinna
mikið að landþurrkun með skurð-
gröíu og búa þannig í haginn
fyrir betri afrakstur landsins.
Þá tók hann og upp þá nýbreytni
að láta sá trjáfræi í skurðbakk-
ana eftir að ruðningnum hafði
verið dreift út og skyldi trjágróð-
ur sá, er þar yxi, mynda skjól-
belti, er að gagni kæmi síðar
við ræktun landsins.
Þá átti Arnljótur hugmyndina'
að því, að komið yrði á ferju
yfir Hvalfjörð hjá Katanesi. Var
eftir tillögum hans og áeggjan
nokkuð unnið að framkvæmdum
í þessu skyni norðan megin fjarð-
arins, en þær framkvæmdir hafa
legið niðri nú um hrið.
Eins og af þessu má sjá, hafði
Arnljótur reynzt hinn nýtasti
maður í starfi sínu á Akranesi
þau fjögur ár, sem hann var þar
bæjarstjóri.
Haustið 1946 lét hann af bæjar-
stjórastarfinu. Hafði hann þá val-
ið sér nýtt viðfangsefni á öðr-
um stað, er hann hafði brennandi
áhuga fyrir, að takast mætti að
hrinda í framkvæmd. Þetta á-
hugamál hans var, að hafnar yrðu
hvalveiðar hér á landi.
Hafinn hafði verið undirbún-
ingur að stofnun félagsskapar í
því skyni að hefja hér hvalveið-
ar, og Skyldi starfsemin hafa að-
setur í Hvalfirði.
Til þess tíma höfðu íslendingar
þá sorgarsögu eina að baki í
hvalveiðimálum, að þeir höfðu
fyrirhyggjulaust veitt Norðmönn-
um aðstöðu hér á landi til hval-
veiða. Varð Norðmönnum þetta
hin mesta auðsuppspretta, meðan
gnægð var hvala við strendur
landsins. En þeir létu hér kné
fylgja kviði og linntu eigi fyrr
en þeir höfðu nær gjöreytt hvala-
stofninum i norðurhöfum, en þá
lögðust veiðarnar niður af sjálfu
sér. Nú var svo langt um liðið,
að líkur þóttu til, að hvölum
hefði fjölgað aftur. Enda reynd-
ist það svo, því að hvalveiðar
þær, er hafnar voru hér árið
1948, hafa, eftir því, sem frekast
mátti vænta, eftir hið mikla á-
fall, gefið góða raun. Við stofn-
un félags þessa tókst Arnljótur!
á hendur framkvæmdastjórn
þess, og hefir hann síðan starfað
óslitið að þessari nýjú fram-
leiðslu, fyrst sem framkvæmda-
stjóri félagsins, og síðan hefur
hann staðið fyrir sölu hvalafurða
á innlendum mafkaði. í Ijós kom,
eftir að veiði hófst, að mjög mik-
ill markaður var í landinu fyrir
rengi, og sala á hvalkjöti hefur
aukizt með hverju ári. Setti Arn-
Ijótur á fót í Kópavogshreppi
sölumiðstöð og vinnslustöð fyrir
vörur þessar, og stjórnaði hann
henni til dauðadags. En eigi var
framkvæmdaáhuga Arnljóts full-
nægt með þessari starfsemi einni
saman, þrátt fyrir vöxt hennar
og viðgang. Hin síðustu ár hafði
Arnljótur unnið að því að koma
á fót annarri starfsemi við hlið
þessarar. Er það niðursuðuverk-
smiðjan Ora, sem hann reisti og
hefur nú um skeið rekið, í félagi
við þá Tryggva Jónsson niður-
suðufræðing og Magnús Brynj-
ólfsson stórkaupmann. Er starf-
semi þessi nú við andlát Arnljóts
orðin umfangsmikil og fjölþætt,
því að auk niðursuðunnar er þar
nú rekin hraðfrysting, bjúgna-
gerð, reyking o. fl. Hefur þróun
þessa iðnrekstrar verið mjög ör,
enda þannig unnið að uppbygg-
ingu starfseminnar og rekstri
hennar frá byrjun af hinum dug-
mikla og víðsýna framkvæmda-
stjóra og Tryggva samstarfs-
manni hans, sem er frábær kunn-
áttumaður á sínu sviði, að full-
nægt væri í hvívetna ýtrustu
kröfum viðskiptamanna um vöru-
gæði og trúnað allan í viðskipt-
unum. Enn sem komið er er hér
um að ræða nær eingöngu inn-
anlandsviðskipti. En stórhug
Arnljóts og trú hans á lífsmátt
þeirra viðfangsefna, sem hann
vann hér að, var sett hærra
mark. Hafnar voru tilraunir um
að senda niðursuðuvörur á er-
lendan markað. „Hvernig víkur
því við, að íslendingar“, sagði
Arnljótur oft, er rætt var um
þessa hluti, „standa svo langt að
baki Norðmönnum um sölu nið-
ursuðuvara á erlendum markaði?
Ekki er þetta af því, að fisk-
gæðin séu lakari hér. Það, sem
ríður baggamuninn, -hlýtur að
liggja í því, að íslendingar kunna
hér alls ekki eins vel til verks
og Norðmenn. Hér verða íslend-
ingar að taka sig á. Þeim er þetta
engan veginn vansalaust, ekki
sízt þegar á það er litið, að þeir
síanda Norðmönnum framar um
fiskframleiðslu á ýmsum öðrum
sviðum.“
Arnljóti var það Ijóst, að sölu-
tilraunir þeirra félaga lánuðust
því aðeins, að þeim tækist að
sigla fram hjá þeim skerjum, sem
tilraunir vorar i þessa átt hafa
hingað til steytt á, að út af gæti
borið um vöruvöndunina. En fyr-
ir þettc á að vera girt :neð því,
hversu til er vandað í verksmiðju
þessari um vörugæði og frágang
allan. Við fyrirtæki það, sem hér
hefur verið lýst, starfar nú að
staðaldri allstór hópur manna.
Eitt var það, sem mjög ein-
kenndi starfshætti Arnljóts, en
það var það, hve mikla áherzlu
hann lagði á það að ná í og
kynna sér allar heimildir, sem
nökkra vitneskju gátu veitt Um
þær fyrirætlanir, sem hann hafði
á prjónunum hverju sinni.
Eins og af því má ráða, sem
hér het'ur verið vikið að um
starfsferil Arnljóts Guðmunds-
sonar, orkar það ekki tvímælis,
að hér var víðsýnn athafnamað-
ur á ferðinni og að starf hans
á stuttri ævi hefur reynzt harla
víðtækt og raunhæft. Það er at-
hyglisvert, hversu Arnljótur ein-
beitti huga sínum að því að leita
nýrra viðfangsefna og klífa til
þess þrítugan hamarinn, að lagð-
ur yrði grundvöllur að sem fjöl-
þættustu atvinnulifi í landi voru.
Arnljótur var í þessu efni mað-
ur mjög bjartsýnn. Allsstaðar
blöstu við hugskotssjónum hans
nýir möguleikar, ný viðfangs-
efni, bæði á sjó og landi. Þetta
var viðhorf hans gagnvart fram-
tið lands og þjóðar. Allt starf
hans, til hinztu stundar, mót-
aðist af því að sýna hug sinn í
verki, klæða hugsjónir sínar
holdi og blóði. Eru það vissulega
þungar búsifjar þjóð vorri að
verða á 'bak að sjá slíkum nönn-
um á miðjum starfsaldri.
Arnljótur var maður dagfars-
góður og samvinnuþýður/ en
þéttur fyrir og hélt vel á þeim
málum, sem hann hafði húg á,
og var eljusamur að vinna að
framgangi þeirra.
Allir, sem af honum höfðu
kynni, fundu, að þar fór hugs-
andi maður og glöggskyggn,
einnig á fleiri sviðum en þeim,
sem að störfum hans lutu, enda
var maðurinn bæði fróðleiksfús
og víðlesinn, eins og hann átti
kyn til. Áhugasamur var hann
um stjórnmál, ekki sízt fjárhags-
mál, og sjálfur kunni hann manna
bezt með fé að fara, bæði fyrir
sjálfan sig og aðra, og var hag-
sýnn í þeim efnum, og skorti þó
ekki á örlæti hans á eigið fé, er
honum bauð svo við að horfa.
Arnljótur var kvæntur Sigríði
Haraldsdóttur, prófeásors í
Kaupmannahöfn Sigurðssonar frá
Kaldaðarnesi. Lifir hún mann
sinn ásamt tveim ungum börnum
þeirra, Haraldi, þriggja ára, og
Margréti, á fyrsta ári. Hjónaband
þeirra var hið ástúðlegasta, og
voru þau samhent um góðan
heimilisbrag og snyrtimennsku í
hvívetna. Hún var áður í nokk-
ur ár kennslukona í Húsmæðra-
skóla Reykjavíkur. Fyrir nokkr-
um árum þýddu þau hjónin, end-
ursömdu og staðfærðu í félagi
sænska bók, sem i felast holl ráð
og bendingar um hagsýni í bú-
rekstri og íjárstjórn á heimilum.
Heiti bókarinnar er á íslenzku:
„Hvernig fæ ég búi mínu borg-
ið“, og mun bókin hafa komið
mörgum að notum, einkum hús-
mæðrum og húsmæðraefnum.
Arnljótur var fæddur í Reykja-
vík 29- júní 1912, sonur Guð-
mundar prófessors Hannessonar
og konu hans Karolínu ísleifs-
dóttur.
Pétur Ottesen.
fjarðar settur
PATREKSFIREI, 10. jan.: — Iðn-
skóli Patreksfjarðar var settur
laugardaginn 8. janúar 1955. Skól
1 inn starfar í þremur deildum,
1.—2. og 4. bekk. Nemendur
verða 9. Skólastjóri er séra Einar
Sturlaugsson, prófastur, sem
gegnt hefir því starði áður, þeg-
ar skólinn hefir starfað. Kennir
hann íslenzku og dönsku í 4.
bekk. Teikningu kennir Guðjón
Jóhannesson, byggingameistari,
ennfremur kenna þeir Sigurður
Jónsson, Friðbjörn Gunnlaugs-
son og Trausti Árnason. Tðnaðar-
mannafélagið á Patreksfirði sér
> um rekstur skólans, eins og und-
anfarið.
i Aðalfundur Iðnaðarmannafé-
lagsins var haldinn 2. jan. s.l.
’Stjórn félagsins skipa nú þeir
Páll Guðfinnsson, trésmiður, ior-
maður, Gísli Guðmundsson, tré-
. smiður, gjaldkeri og Erlendur
' Hjartarson, rennismiður, ritari.
! Skólanefnd Iðnskólans skipa:
Ágúst H. Pétursson, oddviti, for-
maður, Guðjón Jóhannesson,
byggingameistari og Kristján
Guðbrandsson. — Karl.
Vegir greiSfærir
J
STYKKISIIÓLMI, 14. janúar.
Fimrn bátar stunda nú vetrarvei?-
tiðina héðan og eru það allt
heimabátar. Hefur afli þeirra
verið frá 2—3 lestir í róðri. Eng-
. inn af trillubátunum hefur verið
á sjó.
i Veður hefur veiið gott upp á
síðkastið, um 12 stiga frost en
hægviðri. Vegir eru vel greið-
færir sveita á milli. Kerlingar-
skarð er vel fært. Skagasveit er
einnig greiðfær allt til Ólafsvík-
| ur. Þá er Fróðárheiði einnig fær.
i Snjór hefur verið lítill, er að-
eins hvit jörð. — Árni.