Morgunblaðið - 27.01.1955, Qupperneq 6

6
MORGUN BLAÐIÐ
Fimmtudagur 27. jan. 1955
Sextugur i dag:
Jén
EF ég man rétt verður Jón Ey-
þórsson veðurfræðingur sex-
tugur í dag. Og ég finn hvöt hjá
mér til þess að senda honum
kveðju mína héðan að austan úr
fjarlægðinni, og þakka honum
fyrir gamalt og gott og árna hon-
Um heilla. Æviminningu hans
Bkrifa ég hvorki nú né síðar, en
þakkir vil ég færa honum fyrir
þau nær þrjátíu ár, sem liðin eru
síðan við sáumst fyrst, í Bergen,
vorið 1925. Síðan hef ég metið
hann flestum mönnum fremur, og
þó æ meir eftir því sem lengur
leið.
Fyrir þrjátíu árum var Jón
Starfsmaður Vesturlands-veður-
stofunnar norsku, og hafði þá
dvalið alllengi erlendis, fyrst við
háskólanám í náttúruvísindum 'í
Kaupmannahöfn og síðan í Nor-
egi. Fyrstur allra íslendinga gerði
hann veðurfræðina að aðalnáms-
grein sinni, og þeirra hluta vegna
hvarf hann til Noregs til fram-
haldsnáms, því að þar var sá
frægi maður Wilhelm Bjerknes,
sem var orðinn heimsfrægur fyr-
ir nýmæli ýms í veðurfræði og
kerfi það á veðurathugunum, sem
síðar var kennt við hann. Gerð-
ist Jón lærisveinn þessa meist-
ara og dvaldi í Noregi nokkur ár.
Vinir hans heima voru farnir að
óttast, að hann mundi ílendast
erlendis, og ég spurði hann við
fyrstu samfundi okkar, hvort
þetta væri tilfellið. „Ég fer heim
undireins og ég fæ eitthvað að
gera þar, en ekki fyrr“, sagði
Jón. Veðurathuganir á fslandi
voru þá í bernsku, og þótti goðgá
að verja fé til slíkra hluta. Fyrsti
veðurstofustjórinn var látinn
annast löggildingu mælitækja
fyrstu árin, til þess að geta spar-
að við hann útgjöldin við veður-
athuganirnar.
Á Björgvinarárum sínum var
Jón oft með annan fótinn uppi
í fjöllum, einkum í seli veður-
stofunnar á Fanar’ken, vestur af
Jötunheimum.
Nokkru eftir þetta fluttist Jón
heim og gerðist starfsmaður veð-
urstofunnar og fer bráðum að
gerast þrítugur í því embætti.
En það var fleira en veðrið eitt,
sem verkahringur Jóns náði til.
í raun og veru var ekkert, sem
snerti náttúru íslands, honum
óviðkomandi. Og einkanlega voru
það jöklarnir, sem hugur Jóns
beindist að, enda má segja, að
þeir séu ailra náttúrufyrirbæra
nátengdastir veðrinu.
Jón varð fyrstur manna til þess
að leggja skipulagðan grundvöll
að mælingum íslenzkra jökla,
hreyfingum þeirra og breyting-
um eftir veðráttunni. Það er mik-
ið og merkilegt starf, sem liggur
eftir Jón í þessari grein. Nú er
svo komið, að greinilegt yfirlit
er til um hreyfingar flestra skrið-
jökja á undanförnum áratugum.
í hinum merkilega Vatnajökuls-
leidangri þeirra Jóns og H. W.
Ahlmanns prófessors fékkst
mikil vitneskja um ,,búskap“
jöklanna, — hve mikilli úrkomu
þeir taka á móti frá ári til árs,
hvg miklu þeir skila aftur í jökul-
árnjar, og hvað verður um af-
garjginn. Með því að grafa í jök-
uliijm má lesa hjarnlög hvers árs,
ein? og árhringi í trjábol, og sjá
hve mikið hefur safnazt fyrir á
hverju ári.
£,oks réðst Jón i það stórvirki
fyrjr nokkrum árum, að mæla
þyÉkt Vatnajökuls allvíða, svo að
nú jná gera sér nokkra grein fyrir
landslaginu undir jöklinum. Er
jökjUllinn ailvíða miklu þykkari
en ,menn gerðu sér í hugarlund.
Þessum mælingum verður eflaust
halilið áfram, þannig að hægt
ver^ður að gera sér nokkurnveg-
inn glögga hugmynd um landslag
ið undir jöklinum. — Allt þetta
er stórvirki, unnið af áhugamanni
í hjáverkum frá hinu eiginlega
starfi hans, og má heita undra-
vert hve miklu hefur verið af-
kastað, þrátt fyrir ýmsa örðug-
leika, ekki sízt vöntun á fé til
að gera út leiðangra.
En Jón er mikill afkastamað-
ur. Hann er ritfær í bezta lagi og
hefur komið áleiðis útgáfu ýmsra
þarfra bóka, og minnist ég þar
fyrst og fremst Ferðabókar
Sveins Pálssonar læknis, eins
hins merkilegasta af gömlum rit-
um íslenzkum um náttúrufræði.
Sú útgáfa er einkar vönduð og
smekkleg. Ágrip af veðurfræði
fyrir almenning hefur Jón einnig
gefið út, mjög aðgengilegt, og
ásamt Pálma Hannessyni safn af
íslenzkum frásögnum um ferða-
lög og hrakninga. Þá er það enn
ótalið, sem ekki er minnst um
vert, að Jón hefur búið flestar
af árbókum Ferðafélagsins undir
prentun, en það hefur oft verið
mikið verk og vandasamt. Og
margt er enn ótalið, af bókaút-
gáfu Jóns.
Það var einkum í sambandi
við Ferðafélagið, sem ég átti
margt saman við Jón að sælda,
fyrrum daga. Hann varð snemma
einn af ötulustu starfsmönnum
þess og er enn; hefur verið ritari
þess síðan 1936 en áður hafði
hann verið formaður um skeið.
Betri samferðamann en Jón er
ekki hægt að hugsa sér, fróðan
um allt sem fyrir augun ber, úr-
ræðagóðan ef óvæntir erfiðleik-
ar steðja að, léttari á fæti en
margan tvítugan, og aldrei skap-
betri en í ausandi slagveðri. Ég
minnist hans skoppandi á undan
hópnum 1 foráttuslagveðri ofan
að Jökulhálsi niður að Arnar-
stapa, eða hlaupandi upp skriður
austur í Hengii, eitthvað „út í
veður og vind“, léttan eins og
styggan sauð á afrétti. Ég bið
Jón að afsaka samlíkinguna, en
í þessu tilfelli finnst mér hún
geta staðist.
Jón Eyþórsson er öfundsverð-
ur maður fyrir það, hve miklu
honum hefir tekizt að afkasta um
æfina. Hann er einn af þessum
mönnum, sem sýnast aldrei flýta
sér, og sjaldan kemur það fyrir,
að Jón segir „ég má ekki vera
að því“, þegar hann er beðin ein-
hvers. Hann hefur eitthvert
undravert lag á þvi að nýta tím-
ann vel.
Eg held að ég mæli fyrir munn
margra, er ég þakka Jóni inni-
lega fyrir liðnu árin og óska hon-
um góðra daga og mikils árang-
urs af starfi hans í framtíðinni.
Skúli Skúlason.
Frú Guðrún Júlía
Sörensen—minning
f. í Keflavík 8. nóv. 1884
d. í Lundúnum 3. jan. 1955.
FRÚ Guðrún var sproti af sterk-
um meiði, dóttir Ólafs Norðfjörð,
verzlunarstjóra hjá Ficher, og
konu hans frú Júlíu Petríu f.
Benediktsen, af Hítardalsætt.
Á æskuskeiði fluttist hún hing-
að til Reykjavíkur og dvaldi hér
síðan, utan síðustu árin, að hún
dvaldi langdvölum á heimili dótt-
ur sinnar í Lundúnum, og þar lézt
hún úr hjartaslagi á þriðja degi
þessa árs.
Árið 1910 giftist Guðrún dönsk-
um manni, Gunnari Sörensen,
vélstjóra, er lengi starfaði hjá
Eimskipafélagi íslands, frumherji
í siglingaöld íslendinga hinni
nýju. Eignuðust þau hjónin tvö
börn: Börge, stúdent, búsettur
hér Reykjavík, og Brynhildi, er
starfað hefur við Sendiráð ís-
lands í Lundúnum frá stofnun
þess.
Bændaást Framsóknar
'Jt' eftir Viking Guðmundsson
Grundarhóli á Hólsfjöllum
Frú Guðrún var umhyggjusöm
móðir og mikil húsfreyja. Hún
var að eðlisfari fálát og ótal-
hlýðin, þekkti fáa en batt órofa-
tryggð við þá, sem henni kynnt-
ust. Hún var dama aldamótaár-
anna, háttvís, hreinskiptin, — en
hress og hýr á góðra vina fundi.
Söngelsk og söngvin var hún svo
af bar, og til hinstu stundar átti
hún til að grípa til gítarsins og
syngja „gamlar minningar“ af
svo frábærri innlifun og næmni,
að gömul hjörtu slógu ung í ann-
að sinn. Það voru ómar frá voröld
íslands, þegar fólk lagði eitthvað
upp úr því að „kunna sig“ og
temja sér kursteisi og fágaða
framkomu. Frú Guðrún var góð-
ur fulltrúi þess tíma, og bar svip-
mót hans og reisn til æviloka.
Hún var jarðsungin frá Dóm-
kirkjunni 14. þ.m. og flutt til
hinstu hvílu við hlið ættingja
sinna í Gamla kirkjugarðinum.
Blessuð sé minning frú Guð-
rúnar Sörensen.
S.
Kartakórinn á Ólafs-
Höfðaborg 25. jan. — Strijdam
forsætisráðherra Suður-Afríku
lýsti því yfir á þingi í dag í sam-
bandi við vantraust, sem fram er
komið á stjórn hans, að engar
ráðstafanir myndu verða gerðar
til þess að slíta Suður-Afríku úr
tengslúm við brezka heimsveldið
og gera hana á því þingkjörtíma-
bili, sem nú stendur yfir, að lýð-
veldi.
ÓLAFSFIRÐI, 25. jan. — Þriðju-
daginn 25 janúar komu nokkrir
menn saman i fundarsal bæjar-
stjórnar til að endurvekja karla-
kórinn „Kátir pilta>-“. Kórinn
hefur ekki starfað s. 1. fimm ár.
Má því með sanni segja að tími
hafi verið kominn til að vekja
kórinn af værum svefni.
Það var Gísii Magnússon múr-
arameistari sem hafði forgöngu
í þessu mikla menningarmáli. í
kórinn gengu níu nýir félagar og
verður þvi kórinn skipaður 26
söngmönnum. t stjóin kórsins
voru kosmr: formaður Gísli
Magnússon, ritari Magnús
Magnússon gjaldkeri Guðmund-
ur Þorsteinsson. í varastjórn
voru kosnir: Sigurður R. Guð-
mundsson, Sigurður Guðjónsson
og Gunnlaugur Magnússon. Söng
stjóri hefur verið ráðinn Guð-
mundur Jónannsson. —J. Ág.
ISLENZKI bóndi, ég elska þig.
Ég ann þér hugástum. Ég vil
þjóna þér og lúta þér í hvívetna
eða hefi ég ekki gert það frá upp-
hafi tilveru minnar. Og þó að ég
hafi hlaupið útundan mér öðru
hverju, er ég reiðubúin að bæta
fyrir það aftur eins og góðri unn-
ustu sæmir.
Já, kæra Framsókn, ég viður-
kenni að ég var dálítið skotinn í
þér fyrst í stað, en með árunum
hefur þér láðst að halda þér
nægilega vel til fyrir mér, svo
sem henda vill marga maddöm-
una þegar til hjúskapar er komið.
Svo er ég ekki frá því að ást þín
sé ofurlítið blandin sjálfselsku og
| jafnvel iævi. Eða hvað hefur þú
i gert fyrir mig, sem hefur ekki
fyrst og fremst verið fyrir þig.
Huh, þú ert í meira lagi ósvíf-
inn. Hefi ég ekki stofnað fyrir
þig kaupfélög um allt land, sem
þú átt svo sjálfur og ræður alveg
yfir, og ....
Augnablik. Þá má ég víst selja
þau ef mér geðjast ekki að þeim
eða vantar aura til að auka búið.
Nei, það er ekki hægt. Auðvit-
að áttu þau bara svona í „gamni“,
ég meina þetta er sko þín stofn-
un. Þú átt sko stofnsjóðinn og
það er raunar alveg sama.
Hvernig stendur þá á því að
stofnsjóðurinn er ekki meira en
ca. einn tuttugasti af verðmæti
fyrirtækisins?
Það kemur til af því að fast-
eignir eru metnar á miklu lægra
verði en þær eru virði og svo eru
þær afskrifaðar.
Já, og svo þegar er búið að
afskrifa þær niður í einn eyri,
þá fæ ég einn eyri þegar ég dey.
Nei, blessaður, þú færð miklu
miklu meira. En þú greipst fram
í fyrir mér. Ég stofnaði líka Sam-
bandið fyrir þig til þess að þú
gætir fengið góðar og ódýrar
vörur.
Já, einkum og sér í lagi ef ég
á heima norður á ströndum eða
austur á fjörðum, þar sem sam-
keppnin er yfirunnin.
Ja, það þýðir nú lítið að liggja
með dýru vörurnar suður í
Reykjavík, þar sem heildsala-
skríllinn á nógar ódýrari vörur.
Þar trúir enginn að okkar vörur
1 séu betri til kaups þó að þær séu
, dýrari en það eru þær nefnilega.
Nú, það var skrítið.
Já, Sjáðu nú til. Því dýrari sem
varan er því meira fer í stofn-
sjóðinn og þá græðir þú. Já, það
þykir nú ekki mikill maður sem
ekki á í sjóði, eða ekki var það
í mínu ungdæmi. Já, og svo sér
SÍS alveg um að ávaxta sparifé
sveitafólksins. Það þarf ekkert
nema að leggja aurana sína, ef
einhverjir eru, inn í kaupfélagið
sitt og svo sendir kaupfélagið SÍS
þá.
Já, þarna er þér rétt lýst,
maddama Framsókn. Þú getur
hælzt um yfir þinni svívirðilegu
moldvörpustarfsemi. Þú grefur
hægt og rólega undan fjárhags-
legu sjálfstæði sveitanna með því
að láta kaupfélögin skara saman
sparifé sveitanna og flytja það
til Reykjavíkur eða nota það til
eigin þarfa. Svo ef bóndi þarf að
fá peninga til búreksturs þarf
hann að fara til Reykjavíkur og
I biðja sér ásjár þar. En það er því
skilyrði háð að hann eigi þar
efnaðan vin sem vill skrifa uppá
fyrir hann. Ella verður hann bara
að herða sultarólina á sér og
börnum sinum.
En elsku góði, ekki getur þú
borgað svona háa vexti eins og
SÍS.
Þetta er gömul grýla hjá þér,
Framsókn góð. Ég get borgað full
komna vexti. Geti ég það ekki, er
það af því að þú hefur svikist um
að gæta þess að ég fengi rétt verð
fyrir mína vöru. Raunverulega
skaðast ég ekki nema eitt prósent
á því að nota lánsfé til búrekst-
urs miðað við að nota mitt eigið
fé. Ef búreksturinn borgar mér
ekki fulla inniánsvexti af mínu
fé þá skaðast ég á honum. En
það er ef til vill þinn vilji?
Nei, elskan mín, það vil ég
ekki, en gamalt máltæki segir:
„Þangað leitar klárinn sem hann
er kvalinn mest“, og ég er hálf
hrædd um að þú verðir mér af-
huga ef ég fer alltof vel með þig.
Þetta er nokkuð rétt athugað
hjá þér, kæra. Líklega er fátækt-
in hvergi á íslandi meiri en norð-
austan og austanlands, og þar er
þitt fylgi öruggt.
Þetta er lýgi og ósvinna. Það er
ekki mér að kenna þó að bændur
norðaustan og austanlands séu
fátækir. Það er að kenna fjár-
pestum og harðindum.
Bændur sunnanlands hafa feng
ið að kenna á rigningu á slættin-
um og þurft að aka töðunni sinni
í flög eða forir. Þeir hafa heldur
ekki farið varhluta af sauðfjár-
pestum. En þeir hafa ekki misst
búin niður í ekki neitt í mörg
ár vegna lánsfjárskorts og ein-
okunarviðskipta.
Já, en nú græða bændurnir
fyrir austan á hreindýrakjötinu.
Það er nokkuð til í því. Ég hefi
heyrt að það væri selt á 46.00 kr.
kg. í Reykjavík. Og ekki ætti
flutningskostnaðurinn að austan
að vera svo stór liður. Annars er
það dálítið skrítið hvað dilka-
kjötið er farið að skipa lágan
sess með þjóð vorri. Kaupfélögin
og SÍS geta ekki greitt nema 10
kr. pr. kg. fyrir það í haust, en
bændur fengu frá 18 og upp í
23 kr. pr. kg. fyrir kálfskjötið í
sumar. Það vill svo til að öll
aðal nautgriparæktarhéruðin
eiga Sjájfstæðismann á þingi. Það
skyldi þó ekki vera neitt sam-
hengi þar á milli?
Nei, nei! Þeir eru allir leiguþý
heildsalanna og gera ekkert fyrir
bændur nema ljúga í þá fyrir
kjördag.
En hvernig stendur á því að
kaupfélögin þurfa að fá 130 kr.
fyrir að koma dilkskrokknum að
austan og til Reykjavíkur fyrir
utan sölukostnað?
Þau þurfa þess ekki, en það vill
þó nokkuð kjóttlast upp svona í
hitt og þetta, og afgangurinn fer
í stofnsjóðinn og hina sjóðina.
En hvernig stendur á því að
allir kaupfélagsstjórar og Sam-
bandsforstjórar, þjónar okkar
bændanna, eru svo ríkir menn,
sem raun ber vitni. Hafa þeir gott
kaup?
Já, og svo eru þeir mjög spar-
samir.
En ávaxtar SÍS ekki aurana
þeirra?
Ja, jú; óbeinlínis. Þeir eru hlut-
hafar í ýmsum fyrirtækjum Sam-
bandsins og konkúransfyrirtækj-
um þess.
Jæja, maddama góð. Þessi fyr-
irtæki eru náttúrlega ekki þitt
afsprengi heldur ert þú þeirra af-
sprengi. Þú ert áróðursvélin sem
berst fyrir einokunaraðstöðu SÍS
og kaupfélaganna. Þið eruð óaf-
látanlega eitt og hið sama.
í hverju éinasta kaupfélagi
er rekinn miskunnarlaus áróður
fyrir þér og þinni aðstöðu. Og
einmitt þar sem fólkið er þér
háðast á viðskiptasviðinu þar
verður þér bezt ágengt.
Já, en hvað hefði orðið um
bændur fyrir norðan og austan
ef kaupfélögin hefðu ekki verið?
Ef kaupfélögin þyrðu að berj-
ast á jafnréttisgrundvelli, mundi
fljótlega lítill sproti skjóta rót-
um við hlið hinnar stóru eikur, og
vaxa ört.
Já, en það væri tap fyrir þig.
Kaupfélögin taka vöruna verð-
lausa, selja hana fyrir þig og skila
þér svo öllum þínum aurum.
Framh. á bls. 12