Morgunblaðið - 30.01.1955, Blaðsíða 9

Sunnudagur 30. jan. 1955
MORGUNBLAÐIÐ
9
Reykjavikurbréf: Laugardagur 29. janúar
Aldahvörf í Hfannkynssögunni — Verður afómorkan til bjargar? — Sólarorkan
getur komið til greina — Við Islendingar höfum orku fallvafnanna í bak-
höndinni — 25 miljarða Kivst. á ári — Á milljónum ára skapaðist forðinn
sem verið er að eyða — Aldahvörf þjóðarinnar, fyrir hjarðmennsku og sjó-
sókn fáum við ræktunarmenningu — „Engin vandi að hafa næg hey“
ISLAND
landsins. Vatnsorkan í Rangárvallasýslu ber þar langt af. Enda er orkusúlan þar langsamlega hæst.
Er þar meðreiknað allt vatnsafl í Þjórsá og þverám hennar. Hvítársúlan er langtum styttri. Súlan,
er merkir vatnsaflið í Húnavatnssýslu, er miðuð við það, að Blöndu verði veitt að miklu leyti niður
í Vatnsdalinn. Og Skagafjarðarsúlan er við það miðuð að Héraðsvötnum sé veitt í eina rás fram á
heiðum. Lítið verður úr orku í Skjálfandafljóti, þó þar sé hinn tígulegi Goðafoss. En meira dregur
um Jökulsá á Fjöllum, enda hefur hún hinn háa Dettifoss. Hér er að sjálfsögðu aðeins um lauslega
bráðabirgðaáætlun að ræða. — Athygli skal vakin á því að mælikvarði fylgir uppdrættinum, þar sem
tilgreint er, hvað súlurnar tákna mikla vatnsorku.
Frá sögu mannkynsins
Á ÞEIM miklu umbreytingatím-
um, sem nú standa yfir, hafa vís-
índamenn og uppfræðendur lagt
áherzlu á, að gefa almenningi
yfirlit yfir eðlilegan gang og
þróun heimsmálanna. Er t. d.
þess að geta í því sambandi, að
stórblað Dana, Berlingatíðindi,
hafa t. d. samið við þrjá vísinda-
menn, um að birta greinar um
framtíðarhorfur mannkynsins á
næstu áratugum. Fyrir fram-
gjarna framfaraþjóð, sem íslend-
snga, er fróðlegt að skyggnast inn
í þessar framtíðarfyrirætlanir
hinna ungu vísindamanna. Sér-
staklega er það eftirtektarvert er
þeir segja frá horfum á fyrirsjá-
anlegum eldsneytisskorti í heim-
inum, er mun illyrmislega gera
vart við sig í tiltölulega náinni
framtíð.
Þeir halda því fram, að óhjá-
kvæmilega muni mannkynið eiga
£ vændum stórfelldar breytingar
á afkomu manna yfirleitt. Höf-
undur fyrstu greinarinnar, Sven
Werner að nafni, rekur t. d. sögu
mannkynsins, í stuttu máli þróun
og breytingu á þennan hátt:
í sögu mannkyns hafa gerzt
fjórar byltingar, er hafa haft
gagnger áhrif á mannlífið.
Hin fyrsta gerðist, er menn-
irnir tóku eldinn í þjónustu
sína. Þeir lærðu að orna sér við
hann, matbúa við eldinn og
stökkva óvinunum á brott frá
sér.
Önnur bylting gerðist í sögu
mannkynsins þegar menn tóku
upp búskap, hófu akuryrkju en
hurfu frá veiðimennskunni. En
frá þessari breytingu urðu stór-
felldar nýjungar í þjóðfélags-
skipuninni. Síðan þetta gerðist
eru liðin 10—15 þúsund ár.
Þriðja breytingin varð, þegar
menn fóru að safnast saman í
borgir og þéttbýli. Við það
blómgaðist verzlun og skólar
komust á fót.
Þegar tækniþróunin
hófst með tilstyrk
náttúruvísindanna
HIN FJÓRÐA breyting á högum
manna varð, er tækniþróunin
hófst með öllum sínum margvís-
legu framförum er halda áfram
hröðum skrefum, með þróun og
aðstoð nýrra og nýrra grein nátt-
úruvísindanna. En framfarir í
þeim efnum hófust fyrir alvöru
eftir tíma Galilei á 17. öld.
Áframhaldandi tækniþróun
hefur átt sér stað síðan, með því
að vísindamenn hafa einbeitt
huga sínum til náttúrufræðiiðk-
ana. Með þessu móti varð tækni-
þróunin örari eftir því sem lengra
leið á náttúrufræðiöldina.
Nú er svo komið að fyrirsjá-
anlegur skortur verður á elds-
neyti og orku, ef framfarirnar
eiga að geta staðist með aukn-
um hraða í framtíðinni, því olíu-
og kolabirgðir jarðarinnar ganga
til þurrðar. Ekki sízt vegna þess,
hve kola- og olíueyðsla er orð-
ín geysilega mikil á síðustu ár-
um. Eftir því sem aflvélum fjölg-
ar og orka þeirra eykst til þess
að nauðsynlegar framfarir geti
haldið áfram að fara í vöxt.
Er menn veita því athygli, hve
margskonar nauðsynlegar vélar
mannkynsins eru orðnar, sem
knúðar eru kolum og olíu, verður
það Ijóst, hve hörmulega mann-
kynið verður á vegi statt, ef allt
það vélaafl stöðvaðist skyndilega.
Er mikið í húfi fyrir mannkynið
og menningu þjóðanna yfirleitt,
ef svo illa tækist til að allur sá
mikli afigjafi stöðvaðist fyrir
eldsneytisskort og miðaldamyrk-
ur færðist yfir menningarlönd-
in. —
Atómorkan bjargráð
í neyð?
NÆRTÆKASTA bjargráð mann-
kynsins yrði atómorkan. Hún er
tiitölulega nýr orkugjafi. Með
kjarnorku, sem framleidd er með
uran-efninu. getum við vonast
eftir að kjarnorkustöðvar rísi á
næsta áratug. En úranið eða
thorium verður kjarnorkulindin.
Því miður er lítið til af þessum
efnum í jörðinni og þau því tor-
fengin í stórum stíl. Enn sem
komið er, er sá galli á gjöf Njarð-
ar, að uranefnið nýtist mjög illa,
svo það er ekki nema örlítið brot
af efninu, sem kemur að notum
í kjarnorkustöðvunum enn sem
komið er. Vænta má að nokkur
breyting geti orðið á, til batnað-
ar í þessu efni þegar tækniþró-
un kjarnorkuframleiðslunnar
verður meiri og almennari.
Ólíklegt er að nýjar leiðir
finnist á næstunni, við að útvega
mannkyninu nýjan orkugjafa,
eftir sömu leiðum og kjarnorkan
er framleidd. Og því er það mik-
il léttúð af mannkyninu, að telja
sér borgið með kjarnorkunni
einni, þegar kolanámur og olíu-
lindir eru þrotnar.
Sólarorkan kemur
til greina
EN VERA má að t. d. í sólríkum
löndum verði menn að afla sér
sólarorku til frambúðar næstu
árþúsundirnar. Sólarorkan er
gjöful eins og menn hafa lært
á því hvernig jurtirnar geta
komizt af með jarðvatn og kol-
sýru gufuhvolfsins til að fram-
leiða dýra fæðu. En kolvetnis-
framleiðsia æðri plantna er því
miður hægfara. Betri árangri ná
menn með því að rækta lægri
plöntur, svo sem þörunga með
öruggum aðferðum í vermireit-
um. Menn hafa komizt að raun
um, að þar geti uppskeran bæði
verið mikil og örugg, hvort held-
ur þörungunum verður brennt
ellegar úr þeim verður framleitt
benzín.
En mikil verður sú vinna, sem
mannkynið verður að leggja til
eldsneytisframleiðslunnar í fram-
tíðinni ef að líkum lætur.
Þá má gera ráð fyrir að allir
mannabústaðir verði upphitaðir
með miðstöðvarhita. Húsin verði
vandaðri en nú viðgengst, með
tvöföldum gluggum og súglaus
með öllu. Upphitun og suðu fái
menn frá rafstöðvum og ljós frá
ljósatækjum í samræmi við ljósa-
tækni framtíðarinnar.
Við íslendingar eigum
fallvötnin í
bakhöndinni
Með þessi sjónarmið í huga
er eðlilegt að við íslendingar
hugsum hlýlega til þeirra
orkugjafa, sem við eigum i
bakhöndinni í fallvötnum
okkar, og við lærum að meta
að verðleikum hve mikils
virði rafmagnið er fyrir okk-
ur og verður um alla framtíð.
Fyrsti forystumaður Islendinga
í raforkumálum, Jón Þorláksson
landsverkfræðingur, var á sínum
tíma starfandi í nefnd þeirri, er
skyldi athuga fossaafl landsins.
Þessum athafnasama framfara-
manni var það lagið að skilja
ekki við hálfunnið verk. Þess
vegna gerði hann strax í upphafi
rafmagnsaldarinnar sér grein fyr-
ir hve miklu hugsanleg vatns-
orka næmi hér á landi. Hann
komst að þeirri niðurstöðu að
hægt mundi verða að virkja
vatnsorkustöðvar landsins, svo að
þær myndu geta framleitt 25
milljarða kilovattstunda á ári,
þegar svo langt kæmi, að öll
vatnsorka yrði notuð, svo menn
geta hér á landi búizt við að
þjóðin sé tiltölulega vel á vegi
stödd til að fullnægja orkuþörf
sinni.
En verkfræðingar er um þessi
mál hafa hugsað, telja að raf-
orkuframleiðsla alls i landinu
muni á síðasta ári hafa numið
0,4 milljarði kilóvattstunda, þ. e.
a. s. að við höfum notað 2% af
þeirri orku, sem hægt verður að
framleiða í vatnsorkustöðvum.
Að vísu er þessi frumáætlun
Jóns Þorlákssonar ekki allskost-
ar nákvæm. En þeir verkfræð-
ingar, sem hafa fengizt við þetta
mál telja ekki ástæðu til, að
breyta henni verulega að svo
komnu.
Að vísu hafa yngri verkfræð-
ingar, svo sem Sigurður Thor-
oddsen yngri, komizf að þeirri
niðurstöðu, að hægt yrði að áælta
mögulega rafmagnsframleiðslu
nokkru hærri en Jón Þorláksson
gerði, en þá má búast við, að
til þess að fullnýta fallvötnin
yrðu lokavírkjanirnar óeðlilega
kostnaðarmiklar.
Nágrannaþjóðirnar standa
þannig að vígi með vatnsorku
sína, að Norðmenn telja að mögu-
leg vatnsorka þeirra muni nægja
til að framleiða 120 milljarða
kwst. á ári. Svíar reikna sér 80
milljarða en Finnar telja að þeir
í framtíðinni geti framleitt 10—
15 milljarða kwst, á sínu tiltölu-
lega flata landi.
Á milljóniim ára skap-
aðist forðinn, sem rni
er verið að evða
ÞEGAR menn hugleiða, að það
hefur tekið milljónir ára að
mynda bæði kolin í námunum
og olíuna í lindunum, geta menn
beinlínis kippst við, er þeir hug-
leiða hversu ört þessi náttúru-
auðævi eyðast á hinni núverandi
vélaöld.
Það er ekki aðeins hér á landi,
sem menn þurfa eldsneyti til
vinnuvéla. til að plægja jörðina
og koma henni í rækt og annast
nauðsynlega flutninga á heimil-
unum og á milli héraða. En slík
er þróunin um öll lönd, slík ó-
stjórnleg eyðsla á sér stað um
allar jarðir.
Tækniþróunin þarf að geta
haldið áfram, og kröfunum
þarf að fullnægja. Mannkyn-
ið má ekki vera svo skamm-
sýnt, að það láti þessi nauðsyn-
legu náttúruauðævi ganga ger-
samlega til þurrðar og standa svo
uppi ráðalaus einn góðan veður-
dag.
Þó menn líti björtum augum
á framtíðina, geta menn ekki
komizt hjá því, að búast við, að
baráttan fyrir tilverunni verði
svipuð og ails ekki auðveldari
en hún er nú. Að vísu geta menn
vænzt þess, að mannkynið fái
nægilegt viðurværi. En menn
verða að taka með í reikninginn
að fólkinu fjölgar. Þess vegna
þurfa menn að hafa sig alla við,
til þess að framleiða nægar mat-
arbirgðir fyrir alla fólksfjölgun-
ina. Því menn verða vissulega
að vona, að áhrifamenn heims-
ins lendi ekki út á þá glötunar-
leið, er nú blasir við, þar sem
mannkynið í fyrsta sinn á æv-
inni hefur yfir að ráða þeim tor-
tímingaröflum, er vissulega verða
þess megnug, að eyðileggja
mannkynið um alla framtíð.
Fyrir hjarðmennsku
og sjósókn kemur
ræktunarbúskapur
EN ÚR ÞVÍ minnzt er á gerbreyt-
ingar í sögu mannkynsins, sem
breytt hafa laglega lífi kynslóð-
anna gagngert, og varanlega, er
eðlilegt að við minnumst lítillega
á þá breytingu, sem að vísu er
hægfara, en væntanlega heldur
áfram í þjóðlífi voru.
Eins og mönnum er kunnugt,
voru verklegar framkvæmdir
þjóðarinnar fyrst og fremst um
skeið á sviði sjávarútvegsins.
Meðan tækniþróun landbúnaðar-
ins var hægfara og skammt á veg
komin, var ekki á öðru völ. En.
Framh. á bls. 12
Þar sem sólar nýtur vel hafa menn upphitun húsanna á þann veg
að vatnsgeymar eru uppi á húsaþökunum, sem hitna svo mikið
að hið heita vatn er leitt um húsakynnin. En slík upphitun kemur
ekki til greina þar sem ekki nýtur sólar nema endrum og eins.
Aftur á móti geta menn vænzt þess, að með skipulögðum rann-
sóknum og borunum í nánd við heitar uppsprettur yrði hægt að
auka heitt uppsprettuvatn til muna.