Morgunblaðið - 17.02.1955, Qupperneq 9

Fimmtudagur 17. febrúar 1955
M ORGIJTSBLAÐÍÐ
ÚR AN
IKÍNVERSKUM annálum er
þess getið, að árið 605 eftir
Krist, hafi verið gerður út leið-
angur til að knýja frumbyggja
eyjarinnar til að viðurkenna yfir-
veldi Kína. Þessi leiðangur misr
tókst og líta sumir Kínafraeðingar
svo á, að Formósa hafi verið lítt
kunn Kínverjum fyrr en' á 14.
öld. Þó er vikið að því, að á
síðari hluta 12. aldar hafi frum-
byggiar Formósu gert árásir á
strönd meginlandsins og virðast
frásögurnar bera það með sér að
þeir hafi þá reynt fyrst og fremst
að ná sér í járn. Ekki voru þessir
frumbyggjar af mongólska kyn-
flokknum, eins og Kínverjar og
helztu nágrannar þeirra, heldur
teljast þeir til frum-Malaya
(proto-Malayans), enda ber tunga
þeirra og siðmenning vitni um
skyldleika við ibúa annarra eyja
meðfram strönd Suðaustur-Asíu.
Má þó furðulegt heita að Kín-
verjar skyídu ekki leggja eyna
undir sig á Tang-tímabilínu (um
600—900 e. Kr.), svo mjög sem
þeir þöndu heimsveldi sitt út á
þeim tíma.
14. ÖLDIN
Þá greinm svo frá, að herleið-
angur og embættismenn frá Kína
hafi verið sendir til Pescador-
eyja árið 1367. Skyldi eyjunum
stjórnað sem hluta af Tung An
fylki. En svo greinir ekki meira
frá eyjum þessum í tvær aldir.
Og hætt er við að ekki hafi em-
bættismenn þessir orðið lang-
lífir.
15. ÖLDIN
Frá 1430 taka kínverskar heim
ildir að greina frá Formósu. Vildi
svo til að kínverskur embættis-
maður varð að nauðlenda á
eynni í stórviðri, er hann var
á leið heim frá Síam. Þá greinir
einnig frá því, að Kínverjar hafi
sent menn til austurhluta eyjar-
innar í leit að gulli, en við lítinn
árangur eða engóm.
Seint á 15. öld er talið að
menningin sé komin svo langt á
Formósu að kínverskir sjóræn-
ingjar hafast við á suðurenda
eyjarinnar, en japanskir starfs-
bræður þeirra á norðurenda
hennar, en sú borg, sem nú nefn-
ist Keelurg, er byggð þar sem
þessi miðstöð japnösku víking-
anna var. Að öðru leyti var eyj-
an byggð frumbyggjum þeim, er
að framan greinir.
SEINT Á SEXTÁNDU ÖLD
var þróunin komin enn lengra.
„Verzlunin, sem þeir höfðu byrj
að var talin gefa góðar vonir
meðal þjóðarinnar (japönsku),
og að lokum viðurkennd af rík-
isstjórninni“. Árið 1592 fengu
kaupmenn þriggja japanskra
borga leyfi ríkisstjórnarinnar og
stofnuðu bækistöðvar í Formósu,
en hún var þá viðurkennd ræn-
ingjabæli. Græddist á þessarri
verzlun mikið fé.
Upp frá þessu höfðu Japanar
verzlunarmiðstöð nálægt An-
ping.
í BYRJUN 17. ALDAR
gerðu Japanar Formósumö-nn-
um tilboð um að gerast þegnar
Japana, en þetta bar engan ár-
angur „með því að þeir (For-
mósumenní höfðu engan stjórn-
anda‘.
Árið 1615 reyndu Japanar að
taka málin fastari tökum. Hátt
settur embættismaður reyndi að
vinna eyna með hervaldi, en beið
ósigur. Var hann líflátinn, er
heim kom, að boði japanskra
stjórnarvalda.
FYRSTU AFSKIPTI
HOLLENDINGA
Hollenzkt skip strandaði ná-
lægt Tainan árið 1620 og fengu;
RMÓSU *
AUSTURHEIMS
Sr. Jóhann Hannesson tók saman
Kort af Formósu
Ilollendingar eftir það ieyfi Jap-
ana til að hafa þar dálitla stöð
og ráð á allstórri landspildu. —
Tveim árum seinna tók hol-
lenzkur floti Pescador-eyjar og
byggðu Hollendingar þar vigi.
Notuðu þeir Kínverja til þrælk-
unarvinnu og dóu margir, en aðr-
ir voru seldir í þrældóm til Bata-
víu. Notuðu Hollendingar eyj-
arnar sem flotastöð til árása á
Portúgala i Macao.
Árið eftir semur kínverskur
embættismaður við Hollendinga.
Skyldu þeir sleppa Pecador-eyj-
um, en fá Formósu í staðinn,
sem Kínverjar „létu af hendi*
sem kallað var. Fluttu Hollend-
ingar þá frá eyjunum til Anping
á Formósu með lið sitt og fall-
byssur.
Þetta ár er talið, að Kínverjar
þeir, sem þá áttu heima á For-
mósu, hafi verið 25 þúsundir að
tölu. Sennilega of ]ágt áætlað.
Um sama leyti er talið, að Jap-
önum hafi fækkað og að þeir
hafi flutt sig norðar á eyna.
Árið 1624 fæddist Koxinga, cem
síðar kemur við sögu.
AFSKIPTI SPÁNVERJA
Fyrstu verk þeirra voru að
lenda á eynni nálægt Keelung og
byggja Þar vígi (1626). Höfðusc
þeir þarna við á annan áratug.
Um þessar mundir lenti Hollend-
ingum og Japönum saman. Tóku
Japanar fanga og urðu Hollend-
ingar að leysa þá út með fé í
Japan, en sumir dóu í fangelsum.
Um 1630 gerðu Kínverjar á eynni
uppreisn segn Hollendingum, en
frumbyggjar studdu Hollending-
ana-og héldust þeir þar enn við
um hríð og byrjuðu jafnvel skóla
hald, það fyrsta í sögu eyjarinn-
ar svo vitað sé. Þá reyndu þeir
einnig að reka Spánverja af hönd
um sér og tókst það að lokum.
„ÞJÖDERNISSINNAR“
17. ALDAR
Eins og kunnugt er, misstu
Kínverjar völdin yfir landi sínu
árið 1644 eins og reyndar oft
áður. Tóku þá Manchú-menn
völdin í Kina og héldu þeim til
1911. En margir urðu flóttamenn
við þá byitingu og streymdu þá
ýmsir Kínverjar til Formósu. —
Merkastur þeirra var Koxinga
(kínv. Cheng Chéng-kung) og
tók hann fyrst Pecador-eyjar og
síðan hluta Formósu sem Hol-
lendingar höfðu sezt að í, með
25.000 manna liði. Gáfust Hollend
ingar upp, höfðu aðeins um 2000
menn til varnar og fór Koxinga
vel með þá. Gerðist Koxinga
nú fyrsti konungur þar (1662) en
dó skömmu seinna og tók sonur
hans við eftir hann. Árið eftir
tóku Hollendingar stöðina Keel-
ung, en hættu við hana sex árum
seinna, vegna þess að þeir álitu
□-
Fyrsfa grein
-□
□-
-□
að hún borgaði sig ekki. — Sonur
Koxinga dó 1682, en við tók 12
ára gamall sonur hans. Næsta ár
lögðu Mamhú menn Pescador-
eyjar og Formósu að nokkru
leyti undir sig og gerðu hinn
unga konung að hertoga. Skyldi
eynni stjórnað frá Fúkien fylki
og skipt í prjár sýslur. Þó mun
vald Kínverja ekki hafa náð til
austurhluta eyjarinnar og lítið
eða ekki um miðbik hennar,
heldur verið á vesturströndinni,
svo sem siðar kemur í ljós. En
upp frá þessu eru kínverskir
skólar á eynni í höndum Kín-
verja. Þýðirgarmest var kamfóru
einokunarverzlunin.
Fyrri hluta 18. aldai eru stöð-
ugar byltingar og uppreisnir
gegn Kínverjum. 1722 var mikil
bylting, en leiðtoginn náðist og
var krossfestur í Peking. Árið
1731 eru Ivær byltingar, önnur
meðal Kínverja, er numið höfðu
land á Formósu, hin meðal frum-
byggja, báðar gegn stjórninni í
Peking. Þá voru sífelldar skærur
milli frumbyggja-ættbálkanna I
40 ár eftir þetta. Síðustu ■ tvo
áratugina »ar einnig mikið um
óeirðir og tókst einum byltinga-
leiðtoga að leggja hálfa eyna
undir sig (1787). Tók það þáver-
andi Pekingstjórn níu mánuði að
bæla hana niður, með miklum
blóðsúthellingum. Árið 1795 var
svo byrjuð bylting á ný.
Skömmu eftir aldamótin (1809)
var aftur orðin almenn borgara-
styrjöld meða) ættbálkanna. Ný
bylting gegn stjórninni var svo
gerð tveim árum seinna og önn-
ur minni háttar bylting 1924. Þá
voru allmiklar skærur 1826 og
í stríðinu 1830—33 tókst upp-
reisnarmönnunum að ná höfuð-
borginni á sitt vald og koma sér
upp 30.000 manna her. Varð
stjórnin í Peking þá að leggja
mikið á herlið sitt til að bæla
þessa uppreisn niður.
í meira en heila öld höfðu
vestrænar þjóðir ekki skipt sér
af eynni nema litið eitt til könn-
unar og kaþólskir kiistniboðar
höfðu gert kort af eynni, en það
gerðu þeir 1714—15 fyrir stjórn-
ina í Peking, enda störfuðu þeir
í þeirri borg.
En árið 1841 vakti eyjan aítur
eftirtekt á sér, því að þar strönd-
uðu tvö ensk skip og varð nokk-
ur mannbjörg af báðum. En skip-
brotsmenn voru allir teknir til
fanga og haldið í 11 mánuði. Dóu
87 af illri meðferð, 197 voru líf-
látnir í Tainan og 10 sendir til
Peking til lífláts. Einn Evrópu-
maður fékk að halda lífi.
Sex árurn eftir þetta fórst enn
eitt skip, sem vitað er um og
voru skipbrotsmenn gerðir að
þrælum á eynni, þar á meðal
einn brezkur og einn amerískur,
er síðan sluppu. Þá er talið að
um 150 skip hafi farist við For-
mósustrendur eða strandað og 30
þeirra hafi verið rænd og yfir
1000 manns hafi látið lífið á þeim
tíu árum 1350—1860. Tölur þess-
ar eru óeðlilega háar, en hins
vegar voru siglingar til Austur-
heims mjög farnar að aukast og
taifón stormar hafa allt af verið
á þessu svæði, likt og Japan.
Eftir þetta fóru að heyrast
raddir meðal Breta og Ameríku-
manna að æskilegt væri að taka
nokkurn hluta eyjarinnar og
gera þar nýlendu, en úr því varð
þó ekki. — Þrisvar höfðu Evrópu
menn beðið stjórnarvöldin kín-
versku um að mega kaupa kol
til skipa á Formósu, en öllu clíku
var synjað af yfirvöldunum á
þeim forsendum ,að kolavinnsla
truflaði jarðdrekana og ylli jarð-
skjálftum. (í sumum héruðum F.
eru jarðskjálftakippir á hverjum
degi).
VERZLUN VIÐ VESTUR-
LANDABÚA HEFST Á NÝ
Þetta gerðist árið 1855, þá tók
Ameríkumaður nokkur í Hong-
Kong að verzla við Formósu. •—
Þrem árum seinna tókst rúss-
neskum og amerískum fulltrúum
að fá stjórnina í Peking til að
fallast á að leyfa verzlun við
önnur lönd en Kína. Notuðu hvít-
ir menn þá tækifærið og fluttu
þangað ópíum, en fluttu út hrís-
grjón, sykur og kamfóruvið. —
Komust vörur frá Formósu á
hina miklu alþjóða vörusýningu
í London 1862. Árið eftir tók
Pekingstjórnin tvo erlenda menn
Breta og Ameríkumanna, í sína
þjónustu til að stjórna aðaltoll-
stöðunni á Formósu. Fyrsti
brezki ræðismaðurinn settist þar
að 1861. Kaþólskir kristniboðar
komu í annað sinn 1859, en mót-
mælendur fyrst 1865. Regluleg
og friðsamleg verzlun við Japan
fór einnig fram á þessum tíma.
Árið 1867 gerðust atburðir,
sem varpa ljósi yfir ástandið á
austurströndinni. Þar strandaði
amerískt skip hinn 9. marz. —
Mennirnir, skipstjórinn og kond
hans komust lífs af á björgunar-
bátum, en allir voru drepnir af
frumbyggjendum nema einn. —
Voru mótmæli gegn þessu fram-
borin í Peking. Sama ár hvatti
Bell aðmíráll (amerískur flota-
foringi) Kínverja til að leggja
Austur-Formósu undir sig. Bar
það engan árangur. Aftur á móti
hafði kínverski fylkisstjórinn
fyrirskipað að þessum frum-
byggjum skyldi refsað og sendi
lið til þess og lét fulltrúa vest-
rænna ríkja fylgja með. Kröfðust
þeir að foringi Kínverja sunnan
til á eynni léti gera virki á þess-
um slóðum. Var eftir þessu farið
og jókst áhrifavald Kínverja á
þessum slóðum við þetta. Um leið
sömdu vestrænir fulltrúar einnig
við höfðingja eins ættbálks frum-
byggjauna (Botan-ættbálkinn).
Um þessar mundir voru settar
upp vélsagir í nágrenni Suo og
timburútflutningur hófst til Kína
og sömuleiðis var te'Tlutt út. —
Jarðskjálfti varð svo mikill þetta
ár (18. des.), að höfnin í Keelung
tæmdist nálega, en á eftir skall
flóðbylgja yfir.
Árið eftir magnaðist skyndi-
lega hatur gegn útlendingum
isennilega vegna jarðskjálftans).
Þá sýndu brezk og amerísk her-
skip sig við ströndina og hótuðu
kínverskum embættismönnum
hörðu, ef þeir stæðu ekki við
samninga. — Létu Kínverjar þá
hoggva í stein áminningu til
almennings um að sýna útlend-
ingum vinsemd — en áður höfðu
þeir sömu embætt.ismenn lagt
500 Silfurdali til höfuðs einum
Breta, sem var verzlunarmaður
og keypti kamfóru.
Eftir þetta jókst framleiðsla og
verzlun Formósu mjög ört.
AFSKIPTI JAPANA
1873—1875
Hinn 9. ágúst og 17. des. 1871
voru stormar og skipsskaðar og
segir að Botan-ættbálkurinn.
hafi myrt 54 japanska þegna. —
Næsta ár sendu Japanar njósn-
ara og „Formósu-deild“ var
mynduð í Tokio, af stjórninni.
K’nversk yfirvöld kváðust enga
ábyrgð bera á framferði frum-
byggja á Formósu. Þá virtust
kínversk yfirvöld í Peking ekki
hafa neitt að athuga við japanska
herferð gegn frumbvggjum For-
mósu, en nálega allir vestrænir
sendifulltrúar í Peking vöruðu
stjörnina við þessu. Bar það þann
árangur að kínversk vfirvöld til-
kynntu loks að þau teldu að þau
hefðu umráðarétt yfir Formósu
allri (1874).
Um sumarið komu Japanar í
smáhópum til að ,,athuga“. Kín-
verjar, Ameríkumenn og Bretar
sendu einnig herskip til að „at-
huga“. Þá réðust Japanar á Bot-
an-ættbálkinn og drápu marga,
lögðu stund á „hausaveiðar", þó
ekki með samþykki foringja
sinna. Hinn 10. okt. sendu þeir
Kína úrslitakosti.
Tókust sættir með þeim kjör-
um að Kínverjar skyldu greiða
500,000 silfurdali, , kostnað viö
sendiferðina", sem Japanar höfðu
lagt á sig og greiða ættingjum
hinna 54 myrtu manna nokkuð
fé. Skyldu Japanar hverfa brott
með lið sitt og var öllu þessu
lokið 3. des. 1874. Árið eftir var
„Formósu-deild“ japönsku stjórn
arinnar leyst upp.
A næstu 10 árum voru fram-
farir örar. Tekið var að vinna
kol og brennistein úr jörðu. —
Fyrsti ritsíminn var lagður. Kín-
verskir landnemar fluttust til
eyjarinnar í stórum stíl. Ný höf-
uðborg byggð, Taipeh, sem enn
er höfuðborg Formósu. Miklar
framfarir í skólamálum. Frægt
kristniboðssjúkrahús grundvall
að (Mackay Mémorial Hospital).
Vitar settir upp með ströndum
fram. Um leið og þetta gerðist,
var miklu útrýmt af hinum upp-
runalegu frumbyggjum, og tals-
vert um óeirðir.
AFSKIPTI FRAKKA 1884
Þetta ár var stríðið um Indó-
Kina milli Frakka og Kínverja
og lauk því árið eftir. Þá tóku
Frakkar Keelung og einangruðu
Formósu að miklu leyti á annað
Framh. á bls. 12