Morgunblaðið - 07.06.1955, Síða 8

8
MORGUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 7. júní 1955

Ottf.: H.f. Arvakur, Reykjavlk.
framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjóri: Valtýr Stefánsson (ábyrgðatín.)
Stjórnmálaritstjóri: Sigurður Bjarnason frá Vigw
Lesbók: Árni Óla, simi 3045.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn, auglýsingar og afgrei'ðsla.
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriítargjaid kr. 20.00 á mánuði innanlanda
í lausasölu 1 krónu eintakið.
Hálfrar aldarafmæli sambands-
slita Morðmanna og Svía
HINN 7. júní árið 1905 sam-
þykkti norska Stórþingið að
segja slitið konungssambandi
Noregs og Svíþjóðar. En frá
1814 hafði Svíakonungur einnig
verið þjóðhöfðingi yfir Noregi.
Árin 1536 til 1814 hafði Noregur
hins vegar lotið Danakonungi.
Með grundvallarlögunum, sem
samþykkt voru á Eiðsvelli 17.
maí 1814 varð Noregur frjálst
og sjálfstætt ríki, en í konungs-
sambandi við Svíþjóð. Tímabilið
frá 1814 til 1905 mótaðist mjög
af vaxandi áhuga Norðmanna
fyrir algerum sambandsslitum við
Svía. Það mál, sem sambands-
slitunum olli 1905, var hið.svo-
kallaða konsúlamál. Norska þing-
ið hafði samþykkt að sett skyldi
á stofn norsk konsúlöt víðsvegar
um lönd til þess að gæta norskra
hagsmuna.
Þegar lögin um þetta efni voru
lögð fyrir Óskar Svíakonung,
neitaði hann að undirrita þau.
Taldi hann, að með þessu væri
stefnt í þá átt að Norðmenn
fengju sinn eigin utanríkisráð-
herra, en slíkt taldi hann ekki
vera í samræmi við konungssam-
bandið milli landanna.
Norska þingið brást snar-
lega við þessari ákvörðun
konungs. Ríkisstjórnin sagði
af sér og því var yfir lýst, að
enginn yrði við ósk frá kon-
ungi um myndun nýrrar rík-
isstjórnar. Stórþingið fól þá
fráfarandi ríkisstjórn að
gegna störfum til bráða-
birgða. Ennfremur samþykkti
það að lýsa yfir, að þar sem
Svíakonungur gæti ekki Ieng-
ur gengt skyldu sinni sem
norskur þjóðhöfðingi, væri
konungssambandinu milli
Noregs og Svíþjóðar slitið.
Þessa ákvörðun sína tók Stór-
þingið hinn 7. júní 1905.
Mikill hiti og ólga ríkti bæði
í Svíþjóð og Noregi á undan og
eftir þessum atburðum. Norð-
menn höfðu á árunum á undan
eflt landvarnir sínar töluvert,
vafalaust með það í huga, að til
átaka gæti komið við Svía um
sambandsslit. Það var hins veg-
ar gæfa beggja þessara ná-
skyldu þjóða að mögulegt reynd-
ist að komast að friðsamlegri
niðurstöðu. Svíar gerðu sér ljóst,
að yfirgnæfandi meirihluti
norsku þjóðarinnar vildi sam-
bandsslit. Það mun og einnig
hafa mildað hugi sumra Svía
nokkuð, að Norðmenn buðu í
upphafi sænskum prins af ætt
Bernadotte að gerast konungur
Noregs eftir að sambandsslit
hefðu farið fram. Því boði var
þó ekki tekið. Töluverðar radd-
ir voru uppi um það í Noregi
að gera landið að lýðveldi. Fór
fram atkvæðagreiðsla um það
síðar á árinu 1905 og var sam-
þykkt með yfirgnæfandi meiri-
hluta að Noregur skyldi verða
konungsríki. Var Carli Dana-
prins, syni Friðriks 8. Danakon-
ungs, síðan boðin konungstign í
Noregi. Þáði hann það boð og
settist á konungsstól hins norska
konungsríkis undir heitinu Há-
kon VII. Hefur hann síðan farið
með konungsvald í Noregi við
vaxandi vinsældir. Mun þáttur
Hákonar konungs í hinni hetju-
legu baráttu Norðmanna er naz-
istar hernámu land þeirra aldrei
verða ofmetinn. Hann kom þá
fram sem hinn glæsilegi og ó-
deigi foringi er gaf þjóð sinni
fagurt fordæmi. Mun óhætt að
fullyrða að Hákon VII. hafi
tryggt sér virðulegan sess í sögu
norskra konunga. I
Það er hinum norrænu þjóð-
um mjög til hróss, að þær
hafa allar skilið skipti sín,
konungssambönd og stjórn-
málatengsl, með friðsamlegum
hætti. Þannig skildu Norð-
menn við Svia árið 1905 og ís-
lendingar við Dani árið 1918
og 1944. Og nú er samvinna
og samhugur meiri með þess-1
um þjóðum en nokkru sinni
fyrr. Þá fyrst er þær gátu
allar mætzt jafn réttháar
hafði í raun og veru skapazt
traustur grundvöllur fyrir
norrænni samvinnu. j
íslenzka þjóðin óskar norsku
þjóðinni til hamingju með
hálfrar aldar afmæli hinnar
aigeru frelsistöku hennar. ís-
lendingar hylla jafnframt
hinn aldna konung Norð-
manna, Hákon VII. í hugum
okkar stendur hann í dag sem
tákn norsks kjarks og mann
dóms.
Slærsía hagsmuna-
! mál sjómannsins
SJÓMANNADAGURINN var há-
tíðlega haldinn s. 1. sunnudag. í
flestum verstöðvum landsins fóru
við það tækifæri fram víðtæk
i hátíðahöld. Sjómannadagurinn
! er fyrir löngu orðinn hátiðis-
dagur, sem á djúpar rætur í hug-
um allra íslendinga.
Stærsta hagsmunamál sjó-
mannsins í dag er að hagur og
afkoma sjávarútvegsins verði
tryggð, og þar með hans eigin
laun og lífskjör. Á undanförnum
I árum hefir þjóðin varið miklu
' fjármagni til uppbyggingar skip-
um sínum, bæði fiskiskipastóln-
um og kaupskipaflotanum. Árang
urinn af þeirri viðleitni hefir
orðið mikill. íslendingar eiga í
dag stærri og fuilkomnari skipa-
stól en nokkru sinni fyrr.
í baráttunni fyrir endurnýj-
un skipastólisins hefir Sjálfstæðr
isflokkurinn staðið í fararbroddi.
Það er því sérstaklega óviðeig-
andi þegar blað kommúnista not-
ar einmitt sjómannadaginn til
rótarlegra árása á Ólaf Thors for-
sætisráðherra, sem öllum öðrum
mönnum fremur hefir beitt sér
fyrir nýsköpun íslenzks sjávar-
útvegs.
En slík asnaspörk saka hvorki
Ólaf Thors né flokk hans. ís-
lenzkir sjómenn vita hverjir það
eru, sem af mestu raunsæi og
dugnaði hafa stuðlað að því að
þeir hafa fengið ný og fullkomn-
ari tæki til þess að stunda með
atvinnu sína.
En það er ekki nóg að eiga
ný og góð skip. Rekstur þeirra
verður að vera tryggður. Á.
það hafa Sjálfstæðismenn
stöðugt bent. Kommúnistar
hafa hins vegar iagt hið mesta
kapp á að koma á alhliða halla
rekstri allra framleiðsiutækja
landsmanna. Með siíku atferli
verða hvorki tryggðir hags-
munir sjómanna né annarra
landsmanna.
Sumaríð komið
fyrir alvöru
SAUÐÁRKRÓKI, 5. júní: — Nú
virðist su.narið komið fyrir al-
vöru hér á Norðurlandi, sterkur
hiti dag jivern, en döggfall á
nóttunni, jvo nú grær fljótt.
Fólk haíur nú almennt sett
niður í garða hér og túna-
vinnsla stendur yfir í sveitinni.
Sauðburður mun hafa gengið
allvel, þó mun hafa gætt kvilla
í lömbum með meira móti og
kenna ým-ur ’4»VÍhve lengi þurfti
að hafa fé inHP^vegna óveðurs-
kaflans, s<=m kom þá sauðburður
stóð sem hæst.
DÝPKUN HAFNARINNAR
Dýpkunarskipið Grettir kom
hingað fyrir rúmri viku og vinn-
ur að dýpkun hafnarinnar. Er
ráðgert að hann verði hér a. m.
k. einn manuð að þessu sinni.
SÆMILEGUR FISKAFLI
Fiskafli hefir verið sæmilegur
að undanförnu og eru róðrar
stundaðir eingöngu á opnum bát-
um eins og er. Vélbáturinn Stíg-
andi frá Skagaströnd, sem stund-
að hefur sjó héðan í vetur og
vor, er harttur í bili.
jar skólabyggingar nauðsyn-
legar vegna vaxandi fólksfjölda
Stórstigar framfarir siðustu áratugi
SKÓLAHALDI er nú að Ijúka á þessu vori hér í Reykjavík. I
barnaskólum voru í vetur um 6580 nemendur í 235 deildum.
Barnaskólarnir eru nú 7 að tölu. í framhaldskólum á gagnfræða-
stigi voru 2150 nemendur í 79 deildum.
Á skólaárinu voru 2 nýir skólar teknir í notkun. Eru það skólarn-
ir í Mosgerði og við Eskihlíð, sem taka um 450 börn á aldrin-
um 7 og 8 ára.
FYRIR 25 ÁRUM OG NU
í vor átti Austurbæjarskólinn
25 ára afmæli og er fróðlegt að
bera saman ástandið í húsnæðis-
málum skólanna 1930, áður en
sá skóli tók til starfa og svo nú.
Um 1930 voru til afnota fyrir
barnafræðslu og unglinga um 25
kennslustofur, bæði fyrir bóklegt
og verklegt nám. Gagnfræða-
skólarnir voru á hrakhólum og
höfðu ekkert öruggt húsnæði.
Voru um 2000 nemendur í því
húsnæði, sem þá var til umráða
en nú hafa skólarnir á að skipa
um 180 stofum en nemendatalan
VeU andi ólrij^at':
Flugsamgöngur
við Grímsey.
HRÓI hefir skrifað mér á þessa
leið:
„'Fyrir nokkru var þess getið
í fréttum, að í ráði væri að hefja
innan skamms reglubundnar flug
ferðir milli Grímseyjar og
Rvíkur. Mér þótti þetta athyglis-
verð frétt og ánægjuleg. Ég hefi
fylgzt með flugvallargerðinni í
Grímsey undanfarin ár af mesta
áhuga og nú er loks draumurinn
orðinn að raunveruleika. Enginn
staður á la.ndinu virðist hafa aug
Ijósari þörf fyrir flugsamgöngur
en einmitt þessi éinangraða
byggð norður undir heimskauts-
baug, sem við fæst okkar þekkj-
um til, nema af einni saman af-
spurn og gerum okkur jafnvel
enn í dag furðulega rangar hug-
myndir um.
Rangt athugað
EINHVER lét svo um mælt við
mig nú á dögunum, að þessar
flugsamgöngur við Grímsey yrðu
auðvitað til þess fyrst og fremst
að gera þeim Grímseyingum,
sem eftir eru í eyjunni enn þá
auðveldara með að komast þaðan
burt sem skjótast.
Ég held að þetta sé alrangt
athugað. Mér dettur ekki í hug,
að ímynda mér, að fólkið sem
þar býr hefði ekki getað kom-
izt þaðan burt fyrir löngu, ef
það hefði kært sig um, enda
er staðreyndin sú, að Grímseying
um hefir fækkað allmjög á síð-
ari árum. — En það er nú einu
sinni svo, að fólk sem býr á af-
skekktum og einangruðum stöð-
um, festir þar miklu dýpri ræt-
ur, tengist sterkari tryggða-
böndum við átthaga sína en þeir,
sem í margmenninu búa. — Átt-
hagatryggðin á enn traust ítök
í íslenzku þjóðareðli, enda þótt
„jafnvægið í byggð landsins" sem
stjórnmálamennirnir okkar tala
svo mikið um, hafi að margra
áliti raskazt ískyggilega mikið
upp á síðkastið.
Heppilegt tækifæri.
ÞESSVEGNA er ég viss um, að
flugvöllurinn í Grímsey verð
ur fráleitt til að lokka Gríms-
eyinga á brott, heldur auðvitað
þvert á móti til að gera þeim líf-
ið í eyríki þeirra léttara og
ánægjulegra en hingað til, svo að
þeir fái unað því glaðari við sitt
eftir en áður.
Ágætt finnst mér líka það fyrir
komulag, að höfð skuli nokkurra
klukkustunda viðdvöl í eynni í
hverri flugferð, þannig, að ferða
mönnum gifist kostur á að sjá
sig þar um á meðan — og því
'fremur, sem ferðin verður á
sunnudögum, svo að Reykvík-
ingum og Akureyringum — en
ætlunin mun að koma við á Ak-
ureyri — er þar með gefinn kost
ur á sérlega heppilegu tækifæri
til að heimsækja Grímsey. Mætti
segja mér, að margur verði til
að nota sér það tækifæri. — En
hvað sem skemmtiferðafólkinu
líður, þá skiptir hitt auðvitað
meginmáli, hve mikið hagræði
Grimseyingum sjálfum verður að
hinu væntanlega flugsambandi
við umheiminn. Ég óska þeim til
hamingju. — Hrói.“
Heyrt til „dimittenda"
EG heyrði fyrir nokkrum dög-
um á tal tveggja dimittenda,
sem um þessar mundir pæla í
gegnum stúdentsprófin. Annar
þeirra hafði orðið illa úti í ein-
hverju prófi og var heldur
hyggjuþungur. — „Blessaður
góði, vertu ekki að setja annað
eins fyrir þig“ — sagði hinn —
„þú skríður alla vega, og skyldi
það ekki vera nóg? — þessi próf
eru ekki annað en „húmbúgg“
hvort eð er“. — Og hinum létti
augsýnilega nokkuð við þesssi
orð félaga síns — en ekki var
hann samt ánægður.
Ef til vill — og þó.
EF til vili hafði sá „léttlyndi"
rétt fyrir sér — og þó.
Það er að vísu afleitt — og
fánýtt að gera sér of miklar
grillur út af einkunnum — vera
einkunnasjúkur, eins og kallað
er. En það er líka jafn afleitt að
verða var við algert kærulevsi
og metnaðarskort hjá æskufólki,
sem á að heita á menntabraut-
inni. — Það er satt og rétt, að
próf og einkunnir eru ekki nærri
alltaf réttur prófsteinn á hæfi-
leika — og þvi síður mannkosti,
en samt er það nú svo, að afstaða
nemandans, hvort sem í mennta-
skóla er eða öðrum, til námsins
qp skólans gefur oft auga leið um
síðari frammistöðu hans, sem á-
byrgs þjóðfélagsþegns. — Þess
vegna er það alltaf gleðilegt og
huehreystandi að hitta fyrir ungt
skólafólk, sem er brennandi í and
anum, fullt af ár-<'f‘kni og metn-
aði, ósmitað af óhræsis sleninu
ig skeytingarlevsinu, sem fer
æskunni svo ósköp illa.
Merkið, sem
klæðir landið.
er um 8500. Síðan 1930 hefur
nemendatalan því fjórfaldast en
tala kennslustofa sjöfaldast.
Þegar litið er á þennan saman-
burð er ljóst að aðbúnaður skól-
anna hefur tekið stórkostlegum
framförum. Sem dæmi má nefna
að árið 1930 voru í Miðbæjar-
skólanum um 2000 nemendur eða
100 á hverja almenna kennslu-
stofu en nú eru þar aðeins 1085
nemendur eða rúmlega 50 nem-
endur á stofu. Ný og vegleg
skólahús hafa risið upp á síðustu
áratugum og hefur verið lögð á
það mikil áherzla að búa sem
bezt að börnum og unglingum í
skólunum.
10 ÞÚSUND BÖRN 1960
En þó mikið hafi áunnist er
þó enn þörf á stóru átaki.
Þrengsli í skólum bæjarins eru
meiri en æskilegt er en fjölgun
hefur orðið meiri og örari en
nokkurn hefði órað fyrir.
Gert er ráð fyrir að haustið
1960 muni tala skólaskyldra
barna verða nálægt 10 þús-
undum. Tala nemenda á
gagnfræðastigi er áætluð að
verði þá rúm 4000.
Er ljóst að með hliðsjón af
hinni miklu fjölgun og þar af
leiðandi þrengslum verður að
hefjast handa um áframhaldandi
skólabyggingar. Er ráðgert að
bygging skóla við Breiðagerði
hefjist nú i sumar en sá skóli
mun rúma um 540 börn.
AFSTAÐAN TIL HINS
OPINBERA
Á yfirstandandi ári voru gef-
in út lög varðandi skólabygging-
ar. Samkvæmt þeim má því að-
einsJprggja skóla að slík bygg-
ing se samþykkt af fræðslumála-
stjórninni en ríkissjóður greiðir
helming byggingarkostnaðar.
Teikning af hinum nýja skóla
við Breiðagerði verður á næst-
unni lögð fyrir hið opinbera til
samþykktar og hefst bygging
hans að fengnu leyfi.
Það hefur staðið fram-
kvæmdum í byggingarmálum
skólanna í Reykjavík mjög
fyrir þrifum hve ríkissjóður
hefur staðið illa í skilum við
Reykjavíkurbæ vegna skóla-
bygginganna. Hefur ríkið
skuldað bænum stórfé vegna
þessa og nemur sú skuld nú
um 8 milljónum króna. Er
þess að vænta, að rikissjóður
sjái sóma sinn í að greiða
Reykjavíkurbæ þetta fé eins
og lög standa til svo það geti
orðið notað til frekari fram-
kvæmda í þágu skólanna.
ÞRÓUNIN HELDUR ÁFRAM
Það er fjarri því, að nokkur
kyrrstaða hafi átt ?ér stað í skóia
máiunum af hálfu bæjarfélags-
ins, eins og þróunin á síðustu ára
tugum sýnir Ijóslega. Bæjarbú-
ar hafa líka fyrir augunum mörg
myndarleg skólahús, sem sanna
þetta glögglega. En þróunin
verður að halda áfram og mun
gera það. Hin öra fjölgun barna
og unglinga kallar á nýjar fram-
kvæmdir og því kalli verður að
hlýða.
HELSINFORS, 6. júní. — Á árs-
þingi finnska jafnaðarmanna-
flokksins var samþykkt einróma
að styðja Fagerholm, fyrrum ráð-
herra, við forsetakosningar sem
fram eiga að fara næsta ár.