Morgunblaðið - 16.06.1955, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 16. júní 1955
MORGUNBLAÐIÐ
23
Finnland nútímans
Hver verður nœsti forsefi Finntanés?
Helsingfors, í marz.
IMARZ árið 1956 mun Paasi-
. kivi forseti láta af sínu virðu-
lega embætti. Sama dag tekur
hinn nýi forseti Finnlands við
Etörfum forseta. Hver verður for-
seti? Þessi spurning er í sjálfu
Eér mjög mikilvæg, en. þó eink-
Iim af því, að stjórnskipulag
Finnlands leggur mikíl völd í
hendur forsetans. Finnski forset-
inn er ekki enn orðinn valdalaust
einingartákn þjóðarinnar. Hann
hefur úrslitaáhrif á ákvarðanir í
snikilvægum og lítilvægum mál-
lim og tekur beinan þátt í mynd-
un stjórnarstefnunnar.
Þess vegna er forsetaembættið
Evo eftirsótt af helztu stjórn-
málaleiðtogum landsins, og þess
vegna vill hver einasti flokkur
gjarna koma sínum manni að.
Það er ekki sams konar fyrir-
komulag og í Frakklandi, þar
sem frambjóðendur til forseta-
kjörs eru valdir „úr annarrí röð“
stjórnmálamannanna. í Finnlandi
eru það hinir mikilvirku stjórn-
málamenn í fremstu röð, sem
keppa, og keppnin um forseta-
embættið er hörð. Nú þegar ári
áður en forsetakosningamar fara
fram, mótast gangur málanna
talsvert af því, sem í vændum
er. Eins og segullinn dregur að
sér stálið, mótast stjórnmálavið-
burðir í marz 1955 af því, er
verða mun í marz 1956.
STJÓRNSKIPUN
FINNLANDS BERGMÁLAK
KENNINGAR
MONTESQUIEU
Er hinn mikli upphafsmaður
kenninganna um vestrænt lýð-
ræði, Montesquieu, ritaði sitt
höfuðverk, „Andi laganna", og
setti fram skýrgreiningar sínar
um nauðsyn þess að draga skýr
mörk milli framkvæmdavaldsins,
löggjafarvaldsins og dómsvalds-
ins, hefur hann vafalaust ekki
rennt minnsta grun í, að á sínum
tíma yrði framkvæmdavaldið
undirgefið löggjafarvaldinu. Og
hann varar m. a. s. við því: „Hafi
framkvæmdavaldið ekki rétt til
að taka fram fyrir hendurnar á
löggjafarvaldinu, verður löggjaf-
arvaldið að einræði, þar sem það
mun hafa að engu vald annarra
yfirvalda og þar sem það getur
fengið sjálfu sér í hendur öll
hugsanleg völd.“
Ekki er hægt að segja, að þessi
aðvörun hafi verið tekin til
greina, því fer fjarri, en segja
má, að stjómskipun Finnlands
bergmáli þessa kenningu að
nokkru leyti: Forsetinn hefur
miklu meira vald en flestir aðrir
þjóðhöfðingjar í vestrænum lönd-
um — að sjálfsögðu að banda-
ríska forsetanum undanteknum,
sem er jafnframt forsætisráð-
herra.
Forsetinn hefur mjög mikil
áhrif á utanríkismálastefnuna,
hann getur lagt lagafrumvörp
fyrir þingið og gefið út sérstakar
tilskipanir, hann getur rofið þing,
sé fullt tilefni til þess, flestir
háttsettir embættismenn eru
skipaðir af forsetanum, hann á
rétt á hvers konar upplýsingum
um allar stofnanir hins opinbera.
Allt er þetta háð því skílyrði, að
forsetinn fái samþykki meiri-
hluta stjórnarinnar.
* SPENNANDI KOSNINGAR
Forsetakosningamar eru um-
fangsmikill og spennandi við-
burður, sem allir landsmenn
fylgjast með af miklum áhuga.
15. og 16. janúar sjötta hvert ár
kjósa landsmenn í almennum,
frjálsum og leynilegum kosning-
uÁ 300 kjörmenn, þ. e. 100 fleiri
menn en við þingkosningar.
Kjörmenn þessir koma saman í
þinghúsinu í Helsingfors 15. febr.
til að kjósa nýja forsetann. Dag-
ur þessi er valinn til forsetakjörs
af sögulegum ástæðum. 15. febr.
1362 tóku finnskir fulltrúar í
íyrsta skipti þátt í kjöri Svía-
konungs á Moraþingi.
Samkeppnin i forsetakosningunum crð ári verður mjög
tvisýn — frambjóðendur smærri flokkana hafa talsverða
möguleika á aá láta til sýn iaka
mundi sætta sig við það.
Kekkonen er samt sem ftður
ekki enn vonlaus um að fá at-
kvæði jafnaðarmannanna. Og
vegna stöðu sinnar og kænsku
eru miklir möguleikar á, að hon-
um takist að tala um fyrir jafn
aðarmönnum. Fjandmenn hans í
stjórnarandstöðunni fullyrða (en
auðvitað er ekki hægt að ætla,
að þeir fari 100% með sannleik-
ann), að sú undanlátssemi, er
Kekkonen hefur sýnt jafnaðar-
mönnum í stjórnarsamstarfinu,
sé liður í „sókn“ hans á þessum
vígstöðvum. . . .
Það er líka ástæða til að taka
til greina, að verði Kekkonen
forseti, getur Fagerholm orðið
forsætisráðherra, og það er nú
líka allgott eins og Svíar myndu gvo, að þessi sami Ralf Törngren
orða það. En nú er ekki gott að hafi ekki aðeips verið ráðherra
vita, hvort sænski Finninn, Karl- | samfleytt síðan 1944 heldur emn-
August Fagerholm, hugsar á; ig forsætisráðherra árið 1954. —
sænska vísu; en flokkur hans
tapar sannarlega ekki á því, að
Kekkonen sækist all ákaft eftir
hylli flokksins.
-ú helmingur
ATKVÆÐAMAGNS
TIL FORSETAKJÖRS
Fái frambjóðandi til forseta-
kjörs meira en helming atkvæða-
magnsirís, er hann þar með kjör-
inn. Fái enginn helming atkvæða-
magns, verður að ganga til kosn-
inga á nýjan leik. Og endurtaki
sama sagan sig, er gengið til at-
kvæða í þriðja sinn um þá tvo
frambjóðendur, er fengu flest at-
kvæði í annarri atkvæðagreiðsl-
unni.
Forsetakosningar hafa farið
fram niu sinnum í Finnlandi,
síðan Finnar fengu fullt sjálf-
stæði, aðeins fjórum sinnum hef-
ur þessum ákvæðum stjórnskip-
unarlaganna um forsetakjör ver-
ið fylgt út í yztu æsar. Víkja varð
frá þessum ákvæðum í rúmiim
helmingi þeirra forsetakosninga,
er fram hafa farið. Stáhlberg var
kjörinn af sjálfu þinginu, árin
1940 og 1943 var Ryti kjörinn af
þeim kjörmönnum, er kosnir
voru 1937, árið 1944 skipaði þing-
ið Mannerheim forseta með lög-
um, þingið kaus Paasikivi til for-
setaembættis árið 1946. En er
Paasikivi var endurkjörinn árið
1950, fóru kosningar fram að
ákvæðum stjórnskipunarlaganna.
f forsetakjörinu er nú stendur
fyrir dyrum verður ekki brugðið
hinni stjórnskipuðu venju.
* SAMEIGINLEGUR
FRAMBJÓÐANDI LITLU
FLOKKANNA HEFUR
MIKLA MÖGULEIKA
Ætla mætti að fjölmennu
flokkarnir með sína mörgu kjör-
menn hefðu mesta möguleika á
að fá sinn frambjóðanda kjör-
inn. En svo einfalt er málið samt
ekki. Forsetakjörið er þvert á
móti nokkurs konar ráðstefna,
og áhrif minni flokkanna verða
þar meira áberandi og möguleik-
ar frambjóðenda þeirra meiri.
Enginn þriggja stærstu flokkanna
ræður yfir fullum helmingi at-
kvæðanna, og því getur komið
þarna fram sá mannlegi veikleiki
að vilja heldur kjósa þriðja
keppinautinn, en þann hættuleg-
asta, er keppt hefur við flokks-
frambjóðandann á jafnréttis-
grundvelli. Kjörmenn þriggja
stóru flokkanna eins og smærri
flokkanna hafa möguleika til að
beita áhrifum sínum irínbyrðis í
réttu hlutfalli við kjördæma-
fjölda flokka sinna.
Jafnaðarmenn eiga 54 kjör-
dæmakjörna þingmenn á þingi,
bændaflokkurinn 53 og kommún-
istar 43. Óþarfi er að reikna með
kommúnistum, þeir hafa sinn
eigin frambjóðanda, sem hefur
enga möguleika á að ná kosningu.
Spurningin er, hvort fjölmenn-
ustu flokkarnir, jafnaðarmenn og
bændaflokkurinn, sem nú hafa
með sér stjórnarsamstarf, geta
komið sér saman um einn fram-
bjóðanda til forsetakjörs. Geti
þeir það, liggur málið ljóst fyrir,
því að sameiginlegur frambjóð-
andi þeirra fengi tvímælalaust
mikinn meirihluta atkvæða.
* FORSÆTISRÁÐHERRA-
EMBÆTTIÐ ER LÍKA
GIRNILEGT
Bændaflokkurinn hefur þegar' næsta ár. Þess vegna verða þeir
gert Kekkonen að frambjóðanda ' að heýja sér atkvæði utan sinna
sínum í forsetakosningunum. —' eigin — allt að því jafnstóru —
Jafnaðarmenn hafa nú nýlega flokka. Auðvitað eru kommúnist-
valið Fagerholm. — Og hvað ar líka „í spilinu", en þeir eru
verður úr því?. Hvernig ætla ekki nógu margir, og hægt er
þessir „tveir tengdafeður“ að út- ! að ganga út frá því sem vísu, að
kljá þetta mál? Ekki er ósenni- j smá kosningadaður við komm-
legt, að sá spádómur eigi fullan únistana, myndi skipa öllum and-
rétt á sér, að hvorugur muni af kommúnistum undir merki hins
frjálsum vilja draga sig í hlé,1 frambjóðandans, sem ekki hefði
hvorugur þeirra gæti umborið ómakað sig til að leggja blóm-
það, og hvorugur flokkurinn |vönd við þröskuld Hertha Kuus-
inen. Þetta vita bæði Fagerholm
og Kekkonen, og þó að hinn síð-
arnefndi vildi leggja mikið í söl-
urnar til að komast í forseta-
embættið, væri það mjög tvíeggj-
að sverð að reyna að fá komm-
únista til fylgis við sig í kosn-
ingabaráttunni.
Þetta eykur mjög áhrif borg-
aralegu flokkanna á kosningarn-
ar. Ég hef áður rætt nokkuð um J meg
Sænska flokkinn og þau 13 kjör-
dæmi, sem hann ræður yfir. —
Frjálslyndi, finnski flokkurinn
ræður einnig yfir 13 kjördæmum
og íhaldsflokkurinn yfir 24 kjör-
dæmum. Sá frambjóðandi er fær
atkvæði þessara þriggja flokka í
sinn hlut verður forseti Finn-
lands. En það er hreint ekki auð-
hlaupið að því. Litlu flokkarnir
þrír vita mjög vel, hvers þeir
mega sín eins og aðstæðurnar eru
nú, og þeir vita líka, að það er
alls ekki útilokað, að einn úr
þeirra flokki gæti orðið forseti.
Svo að minna þekktir frambjóð-
endur hafa talsverða möguleika
á að skjóta þessum tveim stjórn-
málaleiðtogum þjóðarinnar ref
fyrir rass.
ins í Masshallen í Helsingfors á
dögunum. Ræða þessi var á dag-
skrá hátíðahaldanna, og Rydr’ \
lagði út af orðunum: Fre S
framar öllu.
Ræddi hann urn það, hvernig
Finnar hefðu í vaxandi mæli eít-
ir síðustu heimsstyrjöld bægt frá
sér eriendum áhrifum og sótzt
fyrst og fremst eftir því að lifa
síhu eigin lífi og varðveita þjóð-
skipulag sitt. Hann hélt áfram:
Um sjö alda skeið hafa Finnar
og Svíar átt stöðug samskipti og
þessar tvær þjóðir hafa þroskað
I með sér ást á lögheimiltiðu
frelsi. Það er því eðlilegt, að
. við höidum áfram að styrkja
I vináttuböndin við hin Norður-
löndin og aukum þau menning-
arlegu samskipti, sem þegar hafa
borið svo ríkulegan ávöxt.
* TORNGREN GETUR LIKA
ORÐIÐ FORSETI
Sænski flokkurinn hefur enn
ekki útnefnt sinn frambjóðanda.
En í ræðu á dögunum lýsti John
Österholm yfir því, að Ralf Törn-
gren yrði frambjóðandi flokksins
við forsetakjör. Hefur hann
nokkra möguleika til að vera
kjörinn? Sænskur Finni, sem hef-
ur á sínu bandi aðeins 13 þing-
menn af 200 og álíka áhrif meðal
kjörmannanna? Þessu má svara
Hann ætti alveg eins að geta
orðið forseti.
Ihaldsflokkurinn hefur ekki
heldur valið frambjóðanda sinn
ennþá, en það er mál manna, að
sá verði prófessor Ravila, rektor
háskólans, maður í miklu áliti,
frábær skipulagsfrömuður, ágæt-
ur mælskumaður, virðulegur og
tígulegur.
Fagerholm
★ ÓÞEKKTUR MAÐUR
Á SKÁKBORÐI
KOSNINGANNA
Öruggast er samt að gera ráð
fyrir, að bæði Kekkonen og Fag-
erholm geri sínar hosur Prænar
fyrir forsetaembættinu febr.
* HÆTTULEGASTI
KEPPINAUTURINN
Finnski flokkurinn, sem er
mikilli grósku, hefur valið sinn
frambjóðanda, það er borgar-
stjórinn í Helsingfors, Eero Ryd-
man, og hann er vafalaust hættu-
legasti keppinautur Kekkonens
og Fagerholms, því að hann hef-
ur mikla möguleika á því „að
smala“. Rydman er alúðlegur
maður, vel menntaður, kemur vel
fyrir, kænn og gætinn. Hann er
laus við skapbresti og á ekki
fleiri óvini en einn stjórnmála-
maður kemst hjá að afla sér.
Hann er dyggur, og almenning-
ur veit, að hann muni finna til
sinnar miklu ábyrgðar sem for-
seti, hann mun ekki vera mjög
flokksbundinn, m. a. af því að
flokkur hans er svo lítill, í ágrein-
ingi Finna og sænskra Finna mun
hann fylgja stefnu Paasikivis.
Hann mundi ekki láta stefnu
þingsins sérstaklega mikið til sín
taka — og það er mikill kostur
í augum margra þingmanna. —
Hann er í senn gagnlegur og ekki
sérstaklega hættulegur — nema
þegar um forsetakosningar er að
ræða.
* FRELSIÐ FRAMAR ÖLLU
Staða yfirborgarstjórans í
Helsingfors er embættismanns-
staða. Rydman hefur raunveru-
lega ekki tekið þátt í stjórnmála-
baráttunni í tuttugu ár. Það var
því hlustað á hann með mikilli
eftirvæntingu, er hann flutti
ræðu sem frambjóðandi Finnska
flokksins á hátíðahöldum flokks-
★ VANDKVÆÐIN VERÐUM '
VrD AÐ LEYSA AF EIGIN
RAMMLEIK
Við b.öfum lært að dylja þann
kvíða, sem við ölum í brjósti
vegna örðugra milliríkjamála. —.
Útlendingar álíta oft, að við höf-
um lagt árar í bát og gefið okkur
örlögunum á vald: Þetta er mikill
misskilningur, þjóð okkar er al-
veg eins ákveðin í því og áður
að verja sjálfstæði sitt. Jafnvel
þótt varnir okkar byggist nú á
breyttum forsendum eru öll lík-
indi til, að okkur takist að efla
þær. Við skulum alltaf minnasí
þess, að lélegar varnir auka
árásarhættuna, aftur á móti get-
ur vel æfður og vel vopnum bú-
inn her með tilveru sinni einni
saman komið í veg fyrir árás. Til
að afla okkur álits meðal ann-
arra þjóða, verðum við — án þess
að blanda okkur í ágreiningsmál,
sem ekki snerta okkur — að hafa
hugrekki til að leysa okkar eigin
vandkvæði. hver svo sem þau
eru — af eigin rammleik. Að af-
neita fortíðinni, að beygja okk-
ur í auðmýkt fyrir einu stórveldí
eða öðru — slíkt er ekki aðall
vor.
Eero Rydman lauk sinni at-
hyglisverðu ræðu þannig:
— Frelsið er það andrúmsloft,
sem þjóð okkar þarf til að taka
framförum, lifa og þrífast. Þetta
frelsi, sem ég hef rætt um má
samt sem áður ekki breytast í
sjálfsnám. Andstaða sjálfsnáms-
ins er aginn. Áhrifamesti og var-
anlegasti aginn er sjálfsaginn.
Það er ekki hægt að tileinka sér
hann með því að takmarka frels-
j ið. Vafalaust eigum við enn langa
leið eftir að því marki að hafa
tileinkað okkur allan kjarna
frelsisins. í þeim kjarna felst
fyrst og fremst rík ábyrgðartil-
finning, nægileg ábyrgðartilfinn-
ing til að nota sér frelsið, svo að
árangurinn af starfi okkar og líf-
erni verði ættjörð okkar til seni
mests gagns....
★ BÍÐUM OG SJÁUM
HVAÐ SETUR
Þetta var frábær ræða. Sá
maður, sem heldur slíka ræðu
getur ekki verið maður lítilla
sanda og lítilla sæva. Þetta er
h'ka ræða, sem er dæmigerð fyrir
Finnland nútímans — með sitt
háleita frelsistakmark. Stjórn-
málafréttaritarar og sérfræðing-
ar álíta, að Eero Rydman verði
— a. m. k. einhvern tíma í kosn-
ingabaráttunni — sameiginlegur
frambjóðandi Finnska flokksins,
Sænska flokksins og íhaldsflokks
ins. Og þá stingur þessi stóra
spurning upp kollinum: Hver á
að vrkja fyrir hverjum? Eitt er
víst, Kekkonen dregur sig ekki
í hlé sem frambjóðandi. Greiða
jafnaðarmenn þá atkvæði með.
Kekkonen eða Rydman? Eða mun
flokkur Rydmans kjósa Fager-
holm?
Mikið er komið undir fram-
kvæmdum Kekkonens á næstu;
tíu mánuðum, hann verður önn-
um kafinn, en fram á síðustu
Frh. af bls. 27.